Filozofia Jana Patočki zajmuje się człowiekiem, który staje do walki o swą duszę, co przejawia się tym, że odrzuca on to, co oczywiste, to, co absolutne, to, co pozaświatowe, to, co pewne. Zdaniem Patočki, człowiek, który chce żyć w prawdzie, nie może sobie pozwolić, by uśpiła go spokojna harmonia codzienności; musi otworzyć się na to, co niepokojące oraz tajemnicze, czyli na to, od czego zwykle życie się odwraca, by przejść od porządku dnia do tajemnicy nocy.
Patočka krytycznie odnosił się do historii metafizyki klasycznej (od Platona do Husserla), uważając, że dążyła ona do tego, co pewne, obiektywne, a w końcu – absolutne i wieczne. Przeciwstawiał temu Sokratejską niepewność. Czeski filozof ukazał specyficzną formę wiedzy o absolutnym transcendowaniu, w którym zachodziła szczególna relacji życia człowieka do całości, w tym prymarne odniesieniu do niebytu. Patočka podkreślał motyw negatywności jako immanentnej cechy ludzkiej wolności. Horyzontem zaś wolności jest czasowość i dziejowość.
Podejście Patočki do filozofii dziejów było szczególne, wykraczało poza ramy klasycznie rozumianej filozofii dziejów. Filozofia dziejów nie jest interpretacją tego, co się wydarzyło. Zdaniem Czecha, dzieje od zawsze oznaczają dzieje człowieka, stanowią obiektywną moc, której zrozumienie z jednej strony wymyka się człowiekowi, z drugiej tylko dzięki historii ludzie mogą nadać swemu życiu sens.
Kolejnym ważnym tematem Patočki było zagadnienie dziejów Europy. Europa to pojęcie filozoficzne. Na pytanie o to, czym jest w Europa, odpowiadał, opisując i rozjaśniając jej dzieje oraz siły, które nią rządzą. W swych rozważaniach Patočka koncentrował się na jej powstaniu (stawiając kwestie: jak Europa stała się Europą?) oraz na tym, co nastąpiło później, a co czeski filozof określił mianem epoki poeuropejskaiej (dlaczego upadła Europa?). Nie bez znaczenia było również to, co rozpościerało się pomiędzy narodzinami a śmiercią, czyli przebieg duchowych losów Europy. Zdaniem Patočki, podstawą dziedzictwa europejskiego była troska o duszę.
W dyskusji dotyczącej sensu i ciągłości czeskich dziejów nie mogło zabraknąć głosu Patočki. Po pierwsze, odnosił się do historii samego sporu, polemizując z poglądami Jungmanna, Bolzana przede wszystkim zaś Masaryka. Po drugie, można w tym kontekście nieco szerzej spojrzeć na samą koncepcję filozofii dziejów Patočki, uwypuklając jej aspekt narodowy.
Ponieważ filozofia Patočki jest ściśle związana z jego życiem, ostatni fragment książki przedstawia jego biografię intelektualną. Składa się on z dwóch części: pierwsza charakteryzuje spotkania z filozofami, którzy wpłynęli na rozwój jego poglądów. Część druga dotyczy udziału Patočki w wydarzeniach politycznych w Czechosłowacji (Karta 77).
Der vorliegende Band 23 dieser Reihe Die Zukunft von Medien-Räumen. Zwischen Freiheit und Zwängen basiert auf der Jahrestagung 2015 des International Network on Cultural Diversity and New Media (CultMedia), die mit dem Titel „Die Zukunft von Medien-Räumen. Zwischen Freiheit und Zwängen“ im September 2015 an der Technischen Universität Wrocław, Polen, stattfand. Die Medien-Welt als der dominante Raum der heutigen Kultur und des gesellschaftlichen Lebens ist sowohl durch eine Erweiterung der Freiheit als auch durch das Aufkommen neuer Zwänge gekennzeichnet. Diese grundlegende Ambivalenz der sogenannten Neuen Medien begleitet nicht nur die vor sich gehenden und deutlich wahrnehmbaren Umwälzungen innerhalb der Kultur und Gesellschaft, sondern trägt gleichzeitig dazu bei. Dieser innere Zusammenhang und das „Oszillieren“ zwischen „Freiheit“ und „Zwängen“ und die damit verbundenen Praxen des Alltäglichen sind das Thema der in diesem Band vereinten Beiträge zur Auseinandersetzung mit den Neuen Medien und ihren Wechselwirkungen mit Individuen und Gesellschaft, mit Kultur, Recht und Politik. Im Mittelpunkt der Analysen stehen die Bedingungen und Praxen der Mediennutzung, die selbst eine (oder die?) Bedingung der Möglichkeit von aktiver zukunftsorientierter Gestaltung der Medien-Welt mit und für die Gesellschaft darstellen.
„Książka skupia się na próbach interpretacji filozofii Kanta w świetle psychologii. Najbardziej trafnie bowiem dwa najważniejsze kierunki interpretacji Kanta ujmuje w formie wątpliwości Leonard Nelson, który na początku wieku dwudziestego stwierdza: „W filozofii czasów nowożytnych mówiło się o »problemie Kant – Fries«. Nawiązywało się przy tym do rozważanego przez Kunona Fischera w jego mowie prorektorskiej pytania, »czy krytyka rozumu powinna być metafizyczna, czy też antropologiczna«, pytania, które jest równoznaczne z tym, czy prawdziwego dalszego rozwoju ugruntowanej przez Kanta filozofii krytycznej należy poszukiwać w dorobku niemieckich filozofów identyczności, czy też u Friesa”. Chodzi zatem w rozprawie o tych filozofów, którzy nawiązują do Friesa. Jeżeli jednak występują w niej niedociągnięcia, stanowi to jedynie o winie autora” (fragment Wstępu).
Książka stanowi przyczynek do dyskusji na temat rozumienia systemu w filozofii pokantowskiej. Cezura uzasadniona jest faktem, że właściwie dopiero w filozofii immanuela Kanta system stał się problemem. Widać to wyraźnie w doktrynach reprezentantów idealizmu niemieckiego, którzy – zwłaszcza Johann Gottlieb Fichte – są gorącymi zwolennikami przekształcenia Kantowskiej krytyki w system. Nie można jednak przedstawić całej dyskusji koncentrującej się wokół tego tematu, a zatem książka wiąże się jednocześnie z wyborem prezentowanych stanowisk. Środek ciężkości sporu został przesunięty na neokantyzm, dla którego problem systemu staje się niezwykle ważny i w ramach którego pojawia się rozróżnienie między systemem zamkniętym a systemem otwartym.
Analyses of the dynamics of change present in Europe are not complete without taking into account the role and function of the critical approach as a founding element of European culture. An appreciation of critical thinking must go hand-in-hand with reflection on its essence, forms, and centuries-long tradition. The European philosophical tradition has thematized the problem of criticism since its appearance.
This book contains articles on the history of philosophical criticism and ways that it has been understood in European thought. Individual chapters contain both historical-philosophical and problem-oriented analyses, indicating the relationships between philosophical criticism and rationalism, logic, scepticism, atheism, dialectic procedure, and philosophical counseling, among others.
Philosophical reflection on critical thinking allows for an acknowledgment of its significance in the fields of epistemology, philosophy of politics, aesthetics, methodology, philosophy of language, and cultural theory. The book should interest not only humanities scholars, but also scholars in other fields, as the development of an anti-dogmatic critical approach is a lasting and indispensible challenge for all disciplines.
