Historia powstania Instytutu Filozofii jest ściśle związana z historią całego Uniwersytetu Śląskiego. Filozofia, jako przedmiot nauczania stanowiła istotny element kształcenia humanistycznego niemalże od początku istnienia Uniwersytetu.
W utworzonym 1 października 1973 roku Wydziale nauk Społecznych, na bazie Międzywydziałowego Instytutu Nauk Społecznych, powstał zrazu Instytut Filozofii, Socjologii i Nauk Politycznych. Dwa lata później (1975) w miejsce w/w Instytutu powstały dwie oddzielne jednostki organizacyjne: Instytut Filozofii i Socjologii i Instytut Nauk Politycznych. A już w następnym roku (1976), na mocy zarządzenia Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego i Techniki, wyłoniła się nowa samodzielna jednostka organizacyjna jaką stał się Instytut Filozofii.
Instytut Filozofii w swojej strukturze wewnętrznej, na początku swego istnienia, obejmował cztery zakłady naukowo-dydaktyczne: Zakład Historii Filozofii (prowadzony przez doc. dr hab. Czesława Głombika), Zakład Filozofii Marksistowskiej (kierowany przez doc. dr hab.. Kazimierza Ślęczkę), Zakład Filozofii Techniki (prowadzony przez doc. dr hab. Józefa Bańkę) oraz Zakład Etyki (podległy doc. dr Alicji Glińskiej). Dyrektorem Instytutu został doc. dr hab. Józef Bańka (który pełnił tę funkcję aż do 1999 roku).
Ważnym wydarzeniem w dziejach Instytutu było uruchomienie studiów dziennych z filozofii. Rada Wydziału 6 stycznia 1987 roku przyjęła jednogłośnie wniosek prof. dr hab. Jozefa Bańki o powołaniu nowego kierunku studiów. W tym samym roku Wydział otrzymał uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie filozofii.
Instytut od początku swojego istnienia organizował wyjazdowe konferencje naukowe dla pracowników ale też dla studentów zrzeszonych w Kole Naukowym Filozofów (które to koło zaczęło swoją działalność już w 1977 roku). Na konferencje zapraszano pracowników innych ośrodków uniwersyteckich, także zagranicznych wymianie idei.
W okresie transformacji ustrojowej Instytut Filozofii miał już ugruntowaną pozycję w Uniwersytecie Śląskim. W tym czasie pełnił nie tylko funkcję usługową w dydaktyce wobec innych kierunków studiów na Uniwersytecie Śląskim, ale posiadał już prawa kształcenia własnych studentów. W 1994 roku w Instytucie uruchomione zostały także studia zaoczne w zakresie filozofii[1].
Kadrę naukową Instytutu tworzyli ludzie o różnej formacji ideowej, wywodzący się z wielu ośrodków akademickich. Dużą część kadry stanowili absolwenci Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, UMCS-u, a także absolwenci naszego Uniwersytetu, reprezentujący m.in. takie dziedziny nauki, jak prawo, politologia, socjologia, matematyka, fizyka, polonistyka. Można więc stwierdzić, że w Instytucie Filozofii w początkach transformacji ustrojowej panował pluralizm ideowy i światopoglądowy.
W 1995 r. zmieniła się struktura IF. W jego ramach zaczęło funkcjonować siedem Zakładów: Antropologii Filozoficznej (kier. prof. dr hab. J. Bańka), Historii Filozofii (kier. prof. dr hab. Cz. Głombik), Zakład Etyki (kier. prof. dr hab. H. Promieńska), Zakład Filozofii Systematycznej (kier. prof. dr hab. A. Szołtysek), Zakład Logiki i Metodologii (p.o. kier. dr A. Wójcik), Zakład Filozofii Społecznej (kier. prof. dr hab. K. Ślęczka) i Zakład Filozofii Nauk Przyrodniczych (kier. prof. dr hab. W. Sztumski). Kolejna zmiana struktury IF nastąpiła w roku 1999. Obok wcześniej istniejących zakładów zaczęły działać nowe. Struktura IF przedstawiała się następująco: Zakład Antropologii Filozoficznej (kier. pozostał prof. dr hab. J. Banka), Zakład Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej kier. prof. dr hab. Cz. Głombik), Zakład Historii Starożytnej i Średniowiecznej (kier. dr hab. B. Dembiński), Zakład Filozofii Systematycznej (kier. doc. dr hab. A. Szołtysek), Zakład Etyki (kier. Prof. dr hab. H. Promieńska), Zakład Filozoficznych Problemów Współczesnej Cywilizacji (kier. prof. dr hab. Andrzej Kiepas), Zakład Nauk Przyrodniczych (kierownik prof. UŚ dr hab. W. Sztumski), Zakład Logiki i Metodologii (kier. prof. dr hab. Krzysztof Wieczorek)[2].
Lata 2001-2005 to okres awansu zawodowego wielu naszych pracowników. Awansowali: Andrzej Kiepas – tytuł profesora (2001), Andrzej Noras – zatwierdzenie habilitacji (2001), Barbara Szotek – zatwierdzenie habilitacji (2002), Piotr Skudrzyk – zatwierdzenie habilitacji (2002), Danuta Ślęczek-Czakon – zatwierdzenie habilitacji (2005), Dariusz Kubok – zatwierdzenie habilitacji (2005), Krzysztof Wieczorek – tytuł profesora (2005). Był to również okres kontynuacji realizowanych w Instytucie głównych kierunków badawczych oraz coraz większej aktywności kadry naukowej, zwłaszcza w zakresie współpracy międzynarodowej.
W Instytucie Filozofii zaczęły też działać studia podyplomowe. W roku akademickim 2000/2001 uruchomiono 3-semestralne Studia Podyplomowe z Filozofii dla nauczycieli z wykształceniem wyższym dające kwalifikacje do pracy w drugiej specjalności. W roku akademickim 2002/2003 zmieniono nazwę na Studia Podyplomowe z Filozofii i Etyki. Kierownikiem studiów podyplomowych od samego początku był (i jest nadal) prof. Andrzej Noras[3]. Zwieńczeniem tego okresu działalności Instytutu był doktorat honoris causa przyznany profesorowi Czesławowi Głombikowi. W roku 2005 prof. zw. dr hab. Czesław Głombik, kierownik Zakładu Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej w Instytucie Filozofii Wydziału Nauk Społecznych UŚ otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu. Uroczystość nadania tytułu odbyła się 31 marca br. w Ołomuńcu. Lata 2006-2010 to dokonująca się w Instytucie zmiana pokoleniowa. Wielu wybitnych przedstawicieli naszego Instytutu przeszło w stan spoczynku: prof. Józef Bańka, prof. Czesław Głombik, prof. Halina Promieńska, prof. Adolf Szołtysek, a kadrę naukową zasilił kolejny doktor habilitowany (T. Czakon). W 2007 z kolei tytuł profesora otrzymał Bogdan Dembiński. Oczywiście, wpłynęło to na organizację IF – powstały nowe Zakłady, zmieniło się też kierownictwo już istniejących. Utworzono takie Zakłady, jak Zakład Antropologii Filozoficznej i Filozofii Cywilizacji (kier. prof. dr hab. A. Kiepas), Zakład Filozofii w Polsce (kier. prof. UŚ dr hab. B. Szotek), reaktywowano istniejący w latach 90-tych Zakład Filozofii Społecznej (kier. prof. dr hab. K. Ślęczka, następnie prof. UŚ dr hab. T. Czakon), a prof. UŚ dr hab. A. Noras objął kierownictwo Zakładu Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej, natomiast dr hab. D. Ślęczek-Czakon zastąpiła prof. H. Promieńską na stanowisku kierownika Zakładu Etyki[4]. Niewielkie zmiany nastąpiły także we władzach Instytutu – w październiku 2007 r. dr M. Sułkowska zastąpiła dr B. Szuberta na stanowisku zastępcy Dyrektora ds. Dydaktycznych (studia stacjonarne), a od października 2008 r. stanowisko zastępcy Dyrektora ds. Dydaktycznych (studia niestacjonarne) objął prof. UŚ dr hab. D. Kubok[5].
Początek drugiej dekady XXI wieku był w pewnym sensie wyjątkowy. Dokonała się dość spektakularna zmiana, tym razem w obszarze dydaktyki. Instytut poszerzył swoją ofertę dydaktyczną o nowe kierunki studiów. Obok studiów stricte filozoficznych, które dalej prowadzono, uruchomiono nowe kierunki: W 2012 uruchomiono doradztwo filozoficzne i coaching: studia stacjonarne i niestacjonarne I stopnia[6]. W 2015 uruchomiono studia drugiego stopnia z tego kierunku[7]. Uruchomienie tego kierunku doskonale wpisało się w potrzeby polskiego rynku edukacyjnego. Liczba studentów od kilku lat oscyluje w granicach 150 osób na jednym roczniku, co, zważywszy na istniejący niż demograficzny, wydaje się być wielkim sukcesem. A fakt utrzymywania się tego trendu, świadczy także o tym, że to nie modny szyld przyciąga studentów, ale znakomicie poprowadzone studia. Opiekę merytoryczną nad tym kierunkiem sprawuje od samego początku dr Agnieszka Woszczyk. W 2015 roku uruchomione zostały z kolei studia z kognitywistyki[8]. Kierunek ten prowadzony jest jako studia międzyobszarowe łączący nauki humanistyczne i przyrodnicze. Podejmowana problematyka łączy zagadnienia z psychologii poznawczej, neurobiologii, filozofii umysłu, sztucznej inteligencji, lingwistyki, psychologii społecznej. Kierunek także cieszy się bardzo dużą popularnością[9]. Powołanie nowych kierunków studiów wymogło zmiany w strukturze Instytutu. W IF zaczęły działać następujące zakłady: Zakłady: Zakład Antropologii Filozoficznej i Kognitywistyki (kierownik – dr hab. M. Wojewoda), Zakład Etyki (kierownik – dr hab. D. Ślęczek-Czakon), Zakład Filozofii Praktycznej i Coachingu (kierownik dr hab. T. Czakon), Zakład Filozofii w Polsce (kierownik – prof. B. Szotek), Zakład Historii Filozofii Nowożytnej i Współczesnej (kierownik – prof. A. Noras), Zakład Historii Filozofii Starożytnej i Średniowiecznej (kierownik – prof. B. Dembinski), Zakład Logiki i Metodologii (kierownik – prof. K. Wieczorek).
Wielkim wydarzeniem w tym czasie było zorganizowanie wraz z Politechniką Śląską, IX Polskiego Zjazdu Filozoficznego. Zjazd odbył się w dniach 17-21 września 2012 roku w Hotelu Gołębiewski w Wiśle.
W latach 2011 – 2017 Instytut Filozofii wydał kolejnych 9 tomów „Folia Philosophica”. Do 2015 r. redaktorem naczelnym „Folii” był Piotr Łaciak (stanowisko objął w 2006 po wcześniejszym wieloletnim prowadzeniu tego pisma przez prof. J. Bańkę), następnie kierowanie czasopismem przejął Dariusz Kubok. To ukazujące się od wielu lat wydawnictwo ciągłe IF niezmiennie dba o zachowanie wysokiego poziomu merytorycznego.
W 2012 zmieniły się władze Instytutu – można by rzec, że nastąpiła kolejna zmiana pokoleniowa. Dyrektorem Instytutu został dr hab. Dariusz Kubok, zastępcą dyrektora ds. naukowych pozostał prof. B. Dembiński, natomiast stanowiska zastępców dyrektora ds. dydaktycznych objęły: dr Mariola Sułkowska-Janowska (filozofia i kognitywistyka) i dr Agnieszka Woszczyk (doradztwo filozoficzne i coaching). W następnych wyborach, które odbyły się w 2016 roku także nastąpiły zmiany we władzach IF. Dr hab. Dariusz Kubok po raz kolejny został wybrany na dyrektora Instytutu, na swoim stanowisku pozostała także dr Agnieszka Woszczyk. Zmienił się natomiast zastępca dyrektora ds. naukowych – został nim dr hab. Tomasz Kubalica oraz zastępca dyrektora ds. dydaktycznych na filozofii i kognitywistyce – stanowisko to objęła dr Magdalena Wołek.
W 2016 Instytut mógł poszczycić się świetnie wykwalifikowaną kadrą naukową. W tym czasie pracowało u nas już 6 profesorów: prof. dr hab. Andrzej Kiepas, prof. dr hab. Andrzej Noras, prof. dr hab. Piotr Łaciak, prof. dr hab. Bogdan Dembiński, prof. dr hab. Krzysztof Wieczorek, prof. Barbara Szotek[10] oraz 13 osób z tytułem doktora habilitowanego.
Rok 2016 wiąże się z jeszcze jednym, bardzo ważnym wydarzeniem, a mianowicie pracownik naszego Instytutu, prof. zw. dr hab. Andrzej Noras, został doceniony przez całą społeczność akademicką i objął funkcję prorektora ds. badań naukowych.
——————————————-
[1] Wyrósł z dobrego drzewa…Uniwersytet Śląski 1968-1998. Fakty, dokumenty, relacje. Red. A. Barciak. Wyd. Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 1998, s. 50.
[2] Zob. „Mądrość zbudowała sobie dom…” Uniwersytet Śląski 1968-2008. Dzieje, dokumentacja, źródła. Red. A. Barciak, s. 459-460.
[3] Informacja przekazana przez profesora A. Norasa.
[4] Zob.„Mądrość zbudowała sobie dom…” Uniwersytet Śląski 1968-2008. Dzieje, dokumentacja, źródła. Red. A. Barciak…, s.468-469.
[5] Zob. dokumentacja Instytutu Filozofii („Struktura Organizacyjna Instytutu Filozofii Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego w latach 2006-2016”).
[6]Zob. Uchwala Rady Wydziału (nr 1) z dnia 27. 03. 2012 r. Uchwała Senatu (nr 135) z dnia 29. 05. 2012 r.
[7]Zob. Uchwała Rady Wydziału (nr 26) z dnia 20. 01. 2015 r. Uchwała Senatu (nr 423) z dnia 24. 03. 2015 r.
[8]Uchwała Rady Wydziału (nr 28) z dnia 20. 01. 2015 r. Uchwała Senatu (nr 420) z dnia 24. 03. 2015 r.
[9]Zob. Strona internetowa IF: http://www.filozofia.us.edu.pl/pl/dydaktyka/kognitywistyka
[10] Zob. biogramy uczonych zamieszczone w odrębnej części Księgi Jubileuszowej.