Publikacje naukowe (2022-2025)
75 lalek na 75-lecie : Teatru Lalek Banialuka im. Jerzego Zitzmana
Ewa Tomaszewska
Wydanie jubileuszowe pod patronatem Prezydenta Miasta Bielska-Białej Jarosława Klimaszewskiego na 75-lecie Teatru Lalek Banialuka.
Teatr Lalek Banialuka został założony w 1947 roku w Bielsku-Białej przez artystów plastyków Jerzego Zitzmana i Zenobiusza Zwolskiego. To jeden z najstarszych teatrów lalek w Polsce i jednocześnie jeden z najbardziej znanych na świecie. Przedstawienia wystawiane przez Teatr, były pokazywane w wielu krajach – choćby tak odległych, jak Japonia, Chile czy Stany Zjednoczone.
Spektakle prezentowane przez zespół Teatru zdobyły wiele najwyższych nagród i wyróżnień na najbardziej renomowanych przeglądach. Te sukcesy współtworzyły znakomite osobowości – dyrektorzy artystyczni, reżyserzy, scenografowie, a także muzycy.
W działalności instytucji ważną rolę pełnią organizowane co dwa lata (od maja 1966 roku) międzynarodowe festiwale teatrów lalkowych.
A źródło wciąż bije... NSZZ „Solidarność” w Uniwersytecie Śląskim w latach 1980–2020
JOLANTA GWIOŹDZIK, Grażyna Pasterna, Ewa Żurawska
Publikacja „A źródło wciąż bije…”. NSZZ Solidarność w Uniwersytecie Śląskim w latach 1980–2020 przedstawia dzieje NSZZ „Solidarność” w uczelni, okoliczności tworzenia struktur Związku, konkretne działania podejmowane na rzecz demokratyzacji kraju i środowiska akademickiego. Ukazano w niej także mechanizmy represji stosowane wobec związkowców w okresie stanu wojennego, zwłaszcza liczne internowania. Podstawą analiz były materiały prywatne (głównie korespondencja) i dokumenty zachowane w Komisji Zakładowej, a także przekazy prasowe (w tym wywiady) i opracowania dotyczące dziejów Uniwersytetu Śląskiego. Genezę NSZZ „Solidarność” w Uniwersytecie Śląskim przedstawiono w kontekście wydarzeń krajowych. Ponadto opisano aktualną organizację Związku i jego funkcjonowanie w latach 1989–2020.
Bauhausowcy i neoplastycy o filmie i kinie. Artykuły - dokumenty - scenariusze 1921-1936
Andrzej Gwóźdź
Antologia niniejsza gromadzi reprezentatywny wybór artykułów oraz dokumentów poświęconych zagadnieniom filmu i kina oraz scenariuszy powstałych w okresie 1921–1936 w kręgu myśli estetycznej Bauhausu oraz holenderskiej grupy De Stijl. Wypowiadają się tu zarówno autorzy, którzy o filmie i kinie pisali spora- dycznie (na przykład neoplastycysta Theo van Doesburg), teoretycy, dla których praktyka filmowa stanowiła istotny punkt odniesienia (László Moholy-Nagy, Hans Richter), jak i twórcy gier świetlnych rozwijanych w ramach awangardowych praktyk „czystego kształtowania” równolegle z eksperymentami filmowymi innych artystów (Kurt Schwerdtfeger, Ludwig Hirschfeld-Mack, Werner Gräff).
Dziecko w teatrze Jana Dormana = Child in Jan Dorman's theatre
Ewa Tomaszewska
Powiązania z dzieckiem w teatrze Dormana są wielorakie i splatają się tworząc niezwykle barwną sieć artystycznych inspiracji. Rozpatrywać je można z odmiennych perspektyw: dziecko jako podmiot działań – dziecko jako aktor i kreator przedstawienia – dziecko jako inspirator – dziecko jako widz.
Relationships with a child in Dorman’s theatre are manifold and intertwine while creating an extremely colourful network of artistic inspirations. They can be viewed from different perspectives: child as subject of action – child as actor and creator of performance – child as inspirer – child as spectator.
El cuerpo del espectador / el cuerpo del lector (presencias reales del teatro y la literatura) = The body of the spectator / the body of the reader (real presences of theater and literature)
Red. Anieszka Palion-Musioł, ANETA GŁOWACKA, Carlos Fernando Dimeo Álvarez, Tomasz Jerzy Brenet, Aleksandra Hasior
The book focuses on two perspectives: the scenological and the literary, and the visions of the spectator and those of the reader. If we refer to the spectator as the one who sees, the orientation is in the angle of the scene, but when the invocations happen in the field of the dramatic text or of different experiences of literature, another central figure appears, that of the reader. The one who reads literature is also a spectator. So what relationships and differences are established in the dynamics of spectators and readers? If this spectator/reader is absent or not perceptible, does the cultural model of the scenic or literary representation in which both are assumed make sense? Is the spectator a real body, and is the reader an invisible body? Or are these bodies just two entities of meaning that modernity has forged to connote its cultural stability?
Gdzie dom styka się ze światem. Cztery punkty uważności życia
Aleksandra Kunce
Cztery punkty styku domu i świata zostają znalezione za sprawą: (1) humanistyki, (2) człowieka, (3) przyjaźni z miejscem i (4) uniwersytetu. Gdybyśmy potraktowali tytuł jako pytanie: „Gdzie dom styka się ze światem?”, odpowiedź na nie byłaby taka: „W punktach wymagających naszej uważności życia”. Uważność domaga się zachowania dyscypliny i precyzji, i nie chodzi tylko o precyzję w działaniach i obserwacji, ale o nasze bycie w domu i świecie, w zmiennych rytmach zakorzenienia i wędrowania. Uważne bycie kieruje nas ku miejscu i trosce rozciągniętej w czasie, by w końcu naprowadzić na dom. Dom to swoisty (bez)czas, to dynamicznie pojęte i otwarte miejsce, które pozwala kierować swe pragnienie ku temu, co dalekie, nieobejmowalne i niepojęte. Mówiąc „dom”, nie mamy na myśli swojskiej i zamkniętej warowni, ale dom zakorzeniony w idei kosmosu. Idea Heimat jest tu na miejscu. Cztery eseje oikologiczne zaglądają w sploty, nałożenia, ale i najprawdziwszy brak nieokreślonego na granicy domu, w okolicach progu, który symbolicznie nie tylko zaświadcza o tym, co graniczne w rytuałach, ale wyznacza przestrzeń uważności. W tych punktach, gdzie dom styka się ze światem, wydobyte zostaje nasze uwikłanie w „domowe – światowe”.
Humanistyka w pandemii. Odkrywanie zdalnego kształcenia w polskich uniwersytetach
Agata Zygmunt-Ziemianek, Magdalena Wołek, Marta Margiel, Andrzej Górny, MAGDALENA KEMPNA-PIENIĄŻEK, JULIA LEGOMSKA, Agnieszka Woszczyk
Niniejsza publikacja zawiera wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu, ograniczone do tej ich części, która była realizowana w Polsce. Jest to pełny raport z badań ilościowych i jakościowych, przeprowadzonych w dwóch polskich uniwersytetach: Uniwersytecie Śląskim w Katowicach oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.
Publikacja powstała w ramach projektu „E-learning prospects for humanities” (2020-1-PL01-KA203-081599)
Kalliope Austria II : kobiety w społeczeństwie, kulturze i nauce : silna słaba płeć
red. nauk. Agata Borek
Druga część publikacji ukazuje sylwetki austriackich „żelaznych ladies”, kobiet mocujących się z przeciwnościami losu, niezależnych i nieustępliwych. Kobiet, dzięki którym zmieniało się oblicze kraju. One — jak wyraźnie pokazała to wystawa zorganizowana pod auspicjami Austriackiego Forum Kultury Kalliope Austria. Kobiety w społeczeństwie, kulturze i nauce, która była inspiracją do powstania tej publikacji — potrafiły zbuntować się przeciwko niesprawiedliwości społecznej i stawać w obronie wolności i praw kobiet, które wstępując na drogę wiodącą do sfery publicznej, tworzyły ruchy kobiece. Kobiety te opowiadały się za człowieczeństwem i występowały przeciwko wojnie, zasilając szeregi ruchu oporu, a po wojnie współtworzyły nową rzeczywistość. To kobiety, które wyszły z cienia mężczyzn i odnalazły swoje powołanie na polu zastrzeżonym wówczas dla silniejszej płci — w nauce.
Legendy Ajnów z czwartej ręki = Fourth-Hand Ainu Legends
red. AGNIESZKA TAMBOR, Jolanta Tambor; oprac. Aleksandra Dębińska, Sviatlana Rohach; tłum. Sviatlana Rohach
Głównym celem publikacji jest przedstawienie legend Ajnów, grupy etnicznej zamieszkującej obecnie japońską wyspę Hokkaido. Legendy zostały przetłumaczone z języka rosyjskiego na język polski przez Sviatłanę Rohach. Aby odpowiednio przekazać ich sens, niezwykle istotnym elementem publikacji stał się kontekst etniczny oraz społeczny Ajnów. Zbiór stanowi kolejną próbę przybliżenia czytelnikowi nadzwyczaj atrakcyjnej, egzotycznej kultury dalekowschodniej, a zarazem postaci wybitnego polskiego badacza i odkrywcy – Bronisława Piłsudskiego, zasłużonego dla światowych badań etnicznych i etnograficznych.
***
This publication presents Ainu people, a mysterious culture of the Far East. Ainu people have long inhabited the Japanese island of Hokkaido, hence the chapter is concerned with the social context and status they have in Japan. An important chapter of this publication presents Bronisław Piłsudski, who lived among the Ainu people for a long time. He studied their culture and language thoroughly, which was preserved on Edison’s phonograph, and this made him known to the Japanese (in fact, only after almost a century) and Ainu. A list of memorials and memorabilia associated with Piłsudski is also included in this publication. However, the most important aim of the study is presenting the legends of the Ainu people. The legends have been translated into Polish (from Russian, into which they were translated from Japanese) and annotated with linguistic and cultural commentary.
Lekcja odpowiedzialności z Janem Józefem Szczepańskim
red. Małgorzata Krakowiak
Szczepański-orientalista, był ostro świadom wielości kultur, miał dystans wobec wszelkich fanatyzmów, kwestionował modę na naśladowanie przez Zachód egzotycznych obrzędów. […] Paradoks, zaskoczenie, próby przezwyciężenia banału – to właściwości prozy krakowianina. Jan Błoński w znanej książce krytycznej Odmarsz zauważył, że epicką siłą Polskiej jesieni jest… siła pokory. Niepowtarzalność jednostki (nie tylko ludzkiej!) i humanitaryzm, wrażliwość na los ludzi i zwierząt, powtarzały się w wypowiedziach Szczepańskiego. […]
Dla podniesienia poziomu dzisiejszej kultury literackiej, dla sublimacji oczekiwań, poszerzenia horyzontów poznawczych i etycznych wskazane jest wchodzenie w dialog z nieoczywistymi tezami Szczepańskiego, NB wraz z Kijowskim współscenarzysty filmu o Janie Pawle II Krzysztofa Zanussiego, Z dalekiego kraju. Literatura to poważna sprawa. Jak powiedział pisarz: „Trwałość świadectwa literatury polega na tym, że jest ona wyniesiona na jakieś wyższe piętro uogólnienia. To jest swoista deformacja rzeczywistości, której celem jest znalezienie tej rzeczywistości sensu” (J.J. Szczepański, z archiwum Polskiego Radia). (z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Doroty Heck)
Love in Contemporary Technoculture
Ania Malinowska
This Element outlines the environments of loving in contemporary technoculture and explains the changes in the manner of feelings (including the experience of senses, spaces, and temporalities) in technologically ediated relationships. Synchronic and retrospective in its approach, this Element defines affection (romance, companionship, intimacy etc.) in the reality marked by the material and affective 'intangibility’ that has emerged from the rise of digitalism and technological advancement. Analysing the (re)constructions of intimacy, it describes our sensual and somatic experiences in conditions where the human body, believed to be extending itself by means of the media and technological devices, is in fact the extension of the media and their technologies. It is a study that outlines shifts and continuums in the 'practices of togetherness’ and which critically rereads late modern paradigms of emotional and affective experiences, filling a gap in the existing critical approaches to technological and technologized love.
Na styku. Performanse naturo-kulturowe w strefach kontaktu i konfliktu
red. Ewa Bal, DOROTA FOX, EWA WĄCHOCKA
Przygotowany tom wykracza poza ramy nauki o teatrze, stanowiąc bardzo ciekawy przykład pozycji kulturoznawczej, dla której podłożem, zarówno metodologicznym, jak i epistemologicznym, jest performatyka (performance studies). (…) Znajduje to swoje odzwierciedlenie już w samym podtytule – performanse naturo‑kulturowe, przy czym pierwszy człon, „naturo”, przywołuje w gruncie rzeczy perspektywę badań nad antropocenem, a więc epoką, w jakiej to człowiek (czyli także wytworzone przez niego dyrektywy i normatywy kulturowe), a nie siły geologiczne czy meteorologiczne, ma największy wpływ na to, co zwykło się określać terminem środowiska naturalnego. Już z tego punktu widzenia tom wypełnia lukę w polskich badaniach performatycznych, gdzie owa perspektywa nie była mocno obecna.
[Z recenzji prof. dr hab. JOANNY OSTROWSKIEJ]
Pisanie i czytanie (o) fotografii. Odkrywcy, klasycy, obrazoburcy
Piotr Zawojski
Książka jest próbą nowej interpretacji wypowiedzi klasycznych autorów piszących o fotografii jako medium, sposobie rejestracji świata, narzędziu kreacji artystycznej i maszynerii epistemologicznej. Obok rozdziałów analizujących ich poglądy część rozdziałów została poświęcona autorom proponującym nowe rozpoznania fenomenu fotografii, zwłaszcza w kontekście ekspansji nowych mediów wizualnych oraz rozważań na temat jej „nie-ludzkiego” wymiaru. W autorskim zamierzeniu kilkanaście tekstów utrzymanych w stylistyce eseju naukowego – łączącego przystępność wywodu z nierezygnowaniem z pogłębionej analizy i interpretacji – ma prezentować różnorodność spojrzenia na fotografię.
Polski film i fotografia nowego wieku na tle kultury wizualnej. Widma, antropocienie, sztandary
Justyna Hanna Budzik
Książka jest wynikiem pracy badawczej nad polskim filmem i fotografią pierwszego dwudziestolecia XXI wieku. Kategorie filmu i fotografii zostały tu potraktowane szeroko, ze względu na kulturoznawczą perspektywę rozważań autorka łączy ze sobą w analizach i interpretacjach porównawczych filmy fabularne i dokumentalne, krótko-, średnio- i długometrażowe oraz fotografie o charakterze reportażowym i inscenizowanym. Trzy główne kategorie obrazów, wokół których budowane są szkice interpretacyjne, to widma, antropocienie oraz sztandary.
Rescue Me. On Dogs and Their Humans
Margret Grebowicz
This is a little book about the oldest relationship we humans have cultivated with another large animal—in something like the original interspecies space, as old or older than any other practice that might be called human. But it’s also about the role of this relationship in the attrition of life—especially social life—in late capitalism. As we become more and more obsessed with imagining ourselves as benevolent rescuers of dogs, it is increasingly clear that it is dogs who are rescuing us. But from what? And toward what? Exploring adoption, work, food, and training, this book considers the social as fundamentally more-than-human and argues that the future belongs to dogs—and the humans they are pulling along.
Portions of this book were previously published in Margret Grebowicz, “You Are Not the Boss of Your Dog,” Slate, September 21, 2021, https://slate.com/technology/2021/09/cesar-millan-dominance-theory-dog-training.html, and in Margret Grebowicz, “In Defense of the Dog Bowl,” The Philosophical Salon, January 27, 2020, https://thephilosophicalsalon.com/in-defense-of-the-dog-bowl/.
Śląskie ścieżki filmowe
Agnieszka Tambor
Śląskie ścieżki filmowe to publikacja przeznaczona dla każdego, kto chciałby bliżej poznać rodzinny region autorki. Powstała ona z myślą o szeroko rozumianej edukacji kulturowej – treści, które w książce zostały zawarte odnoszą się bowiem nie tylko bezpośrednio do filmu znalazło się w niej miejsce dla słynnych śląskich beboków, najważniejszych placówek medycznych w regionie oraz dla muzyki. Zjawiska i fakty wybrane do podręcznika pozwalają na ich wykorzystanie zarówno w pracy z obcokrajowcami uczącymi się języka polskiego jako obcego i poznającymi kulturę polską, jak i staną się na pewno użyteczne na zajęciach z edukacji regionalnej. Wierzę także, że przeszkodą w podążaniu śląskimi ścieżkami filmowymi nie będzie (nie)znajomość języka polskiego, znajdą się bowiem w książce teksty i zadania bardzo trudne z perspektywy poziomu językowego, a także takie, które będzie w stanie zrealizować ktoś dopiero poznający „polską godkę”. Przeszkodą w korzystaniu z książki nie będzie też na pewno wiedza realioznawcza – każdy temat jest bowiem kompilacją tekstów, dodatkowych wyjaśnień oraz ćwiczeń – zatem jeśli czytelnik nie ma pojęcia o Śląsku, dowie się wszystkiego, co wiedzieć powinien. Jeśli jednak czuje się dość pewnie w meandrach śląskości, liczę, że książka go nie zawiedzie – na pewno będzie się dobrze bawił i pogłębi swoją wiedzę
Wędrówki humanisty. Prace dedykowane Profesorowi Tadeuszowi Miczce
pod red. ANNY MAJ, ILONY COPIK przy współpracy Justyny Kucharskiej
Profesor Miczka nie lubi jubileuszów. A jednak pierwotny zamysł tego tomu powstał w związku z jubileuszem 70. urodzin Profesora. Złożyły się na niego teksty podarowane Profesorowi przez jego wieloletnich przyjaciół, współpracowników i uczniów. Nie jest to jednak tylko specyficzny dla środowiska naukowego (na swój sposób mało funkcjonalny) prezent urodzinowy – nie jest to bowiem jedynie księga jubileuszowa. Naszym zamiarem było stworzenie monografii naukowej, która ukazywałaby istotne i aktualne aspekty współczesnej egzystencji człowieka. To jednocześnie drogi i ścieżki poszukiwań badawczych członków różnych środowisk intelektualnych, których szlaki przecinały się z drogami Profesora w ciągu wielu lat intensywnej pracy naukowej. Tworzą one naszym zdaniem pewną logiczną całość, mozaikowy obraz uzupełniających się ujęć i perspektyw, obejmujących kulturę, komunikację i media – od literatury, przez teatr, film, po najnowsze technologie. Teksty te wchodzą ze sobą w dialog, ukazując różne obszary i problemy, ważne dla współczesnego człowieka. Znaleźć tu można zarówno tematy lokalne, jak i uniwersalne; mikro- i makronarracje; skoncentrowane na odkrywaniu przeszłości, jak i odważnie wybiegające w przyszłość; ukazujące kulturę w detalu i zbliżeniu oraz próbujące kreślić szerokie panoramy, a może nawet tworzyć monumentalne master-shoty. [Ze Wstępu]