Uniwersytet Śląski w Katowicach

Teatr Lalek Banialuka im. Jerzego Zitzmana. Bielsko-Biała 2022. ISBN: 978-83-966502-0-7, ss. 150.

Wydanie jubileuszowe pod patronatem Prezydenta Miasta Bielska-Białej Jarosława Klimaszewskiego na 75-lecie Teatru Lalek Banialuka.

Teatr Lalek Banialuka został założony w 1947 roku w Bielsku-Białej przez artystów plastyków Jerzego Zitzmana i Zenobiusza Zwolskiego. To jeden z najstarszych teatrów lalek w Polsce i jednocześnie jeden z najbardziej znanych na świecie. Przedstawienia wystawiane przez Teatr, były pokazywane w wielu krajach – choćby tak odległych, jak Japonia, Chile czy Stany Zjednoczone.

Spektakle prezentowane przez zespół Teatru zdobyły wiele najwyższych nagród i wyróżnień na najbardziej renomowanych przeglądach. Te sukcesy współtworzyły znakomite osobowości – dyrektorzy artystyczni, reżyserzy, scenografowie, a także muzycy.

W działalności instytucji ważną rolę pełnią organizowane co dwa lata (od maja 1966 roku) międzynarodowe festiwale teatrów lalkowych.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2022. ISBN: 978-83-226-4221-4, ss. 490.

Publikacja „A źródło wciąż bije…”. NSZZ Solidarność w Uniwersytecie Śląskim w latach 1980–2020 przedstawia dzieje NSZZ „Solidarność” w uczelni, okoliczności tworzenia struktur Związku, konkretne działania podejmowane na rzecz demokratyzacji kraju i środowiska akademickiego. Ukazano w niej także mechanizmy represji stosowane wobec związkowców w okresie stanu wojennego, zwłaszcza liczne internowania. Podstawą analiz były materiały prywatne (głównie korespondencja) i dokumenty zachowane w Komisji Zakładowej, a także przekazy prasowe (w tym wywiady) i opracowania dotyczące dziejów Uniwersytetu Śląskiego. Genezę NSZZ „Solidarność” w Uniwersytecie Śląskim przedstawiono w kontekście wydarzeń krajowych. Ponadto opisano aktualną organizację Związku i jego funkcjonowanie w latach 1989–2020.

Wydawnictwo Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy’ego Brandta Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2023. Niemcy. Media. Kultura. ISBN: 978-83-­66810-­19-8, ss. 304.

Antologia niniejsza gromadzi reprezentatywny wybór artykułów oraz dokumentów poświęconych zagadnieniom filmu i kina oraz scenariuszy powstałych w okresie 1921–1936 w kręgu myśli estetycznej Bauhausu oraz holenderskiej grupy De Stijl. Wypowiadają  się  tu  zarówno  autorzy,  którzy  o  filmie  i  kinie  pisali  spora- dycznie (na przykład neoplastycysta Theo van Doesburg), teoretycy, dla których praktyka filmowa stanowiła istotny punkt odniesienia (László Moholy-Nagy, Hans Richter), jak i twórcy gier świetlnych rozwijanych w ramach awangardowych praktyk „czystego kształtowania” równolegle z eksperymentami filmowymi innych artystów (Kurt Schwerdtfeger, Ludwig Hirschfeld-Mack, Werner Gräff).

Polski Ośrodek Lalkarski POLUNIMA. Białystok 2022. ISBN: 978-83-901301-8-7, ss. 35 [publikacja elektroniczna].

Powiązania z dzieckiem w teatrze Dormana są wielorakie i splatają się tworząc niezwykle barwną sieć artystycznych inspiracji. Rozpatrywać je można z odmiennych perspektyw: dziecko jako podmiot działań – dziecko jako aktor i kreator przedstawienia – dziecko jako inspirator – dziecko jako widz.

Relationships with a child in Dorman’s theatre are manifold and intertwine while creating an extremely colourful network of artistic inspirations. They can be viewed from different perspectives: child as subject of action – child as actor and creator of performance – child as inspirer – child as spectator.

Peter Lang Publishing Group. Frankfurt am Main 2022. ISBN: 978-3-631-87402-8, ss. 336.

The book focuses on two perspectives: the scenological and the literary, and the visions of the spectator and those of the reader. If we refer to the spectator as the one who sees, the orientation is in the angle of the scene, but when the invocations happen in the field of the dramatic text or of different experiences of literature, another central figure appears, that of the reader. The one who reads literature is also a spectator. So what relationships and differences are established in the dynamics of spectators and readers? If this spectator/reader is absent or not perceptible, does the cultural model of the scenic or literary representation in which both are assumed make sense? Is the spectator a real body, and is the reader an invisible body? Or are these bodies just two entities of meaning that modernity has forged to connote its cultural stability?

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2022. Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (4). ISBN: 978-83-226-4238-2, ss. 244.

Cztery punkty styku domu i świata zostają znalezione za sprawą: (1) humanistyki, (2) człowieka, (3) przyjaźni z miejscem i (4) uniwersytetu. Gdybyśmy potraktowali tytuł jako pytanie: „Gdzie dom styka się ze światem?”, odpowiedź na nie byłaby taka: „W punktach wymagających naszej uważności życia”. Uważność domaga się zachowania dyscypliny i precyzji, i nie chodzi tylko o precyzję w działaniach i obserwacji, ale o nasze bycie w domu i świecie, w zmiennych rytmach zakorzenienia i wędrowania. Uważne bycie kieruje nas ku miejscu i trosce rozciągniętej w czasie, by w końcu naprowadzić na dom. Dom to swoisty (bez)czas, to dynamicznie pojęte i otwarte miejsce, które pozwala kierować swe pragnienie ku temu, co dalekie, nieobejmowalne i niepojęte. Mówiąc „dom”, nie mamy na myśli swojskiej i zamkniętej warowni, ale dom zakorzeniony w idei kosmosu. Idea Heimat jest tu na miejscu. Cztery eseje oikologiczne zaglądają w sploty, nałożenia, ale i najprawdziwszy brak nieokreślonego na granicy domu, w okolicach progu, który symbolicznie nie tylko zaświadcza o tym, co graniczne w rytuałach, ale wyznacza przestrzeń uważności. W tych punktach, gdzie dom styka się ze światem, wydobyte zostaje nasze uwikłanie w „domowe – światowe”.

Wydawnictwo Gnome. Katowice 2022. ISBN: 978-83-63268-70-1, ss. 180.

Niniejsza publikacja zawiera wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu, ograniczone do tej ich części, która była realizowana w Polsce. Jest to pełny raport z badań ilościowych i jakościowych, przeprowadzonych w dwóch polskich uniwersytetach: Uniwersytecie Śląskim w Katowicach oraz Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie.

Publikacja powstała w ramach projektu „E-learning prospects for humanities” (2020-1-PL01-KA203-081599)

Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”. Katowice 2022. ISBN: 978-83-8183-117-8, ss. 202.

Druga część publikacji ukazuje sylwetki austriackich „żelaznych ladies”, kobiet mocujących się z przeciwnościami losu, niezależnych i nieustępliwych. Kobiet, dzięki którym zmieniało się oblicze kraju. One — jak wyraźnie pokazała to wystawa zorganizowana pod auspicjami Austriackiego Forum Kultury Kalliope Austria. Kobiety w społeczeństwie, kulturze i nauce, która była inspiracją do powstania tej publikacji — potrafiły zbuntować się przeciwko niesprawiedliwości społecznej i stawać w obronie wolności i praw kobiet, które wstępując na drogę wiodącą do sfery publicznej, tworzyły ruchy kobiece. Kobiety te opowiadały się za człowieczeństwem i występowały przeciwko wojnie, zasilając szeregi ruchu oporu, a po wojnie współtworzyły nową rzeczywistość. To kobiety, które wyszły z cienia mężczyzn i odnalazły swoje powołanie na polu zastrzeżonym wówczas dla silniejszej płci — w nauce.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2022. Seria: Świat po polsku (1). ISBN: 978-83-226-4286-3, ss. 98.

Głównym celem publikacji jest przedstawienie legend Ajnów, grupy etnicznej zamieszkującej obecnie japońską wyspę Hokkaido. Legendy zostały przetłumaczone z języka rosyjskiego na język polski przez Sviatłanę Rohach. Aby odpowiednio przekazać ich sens, niezwykle istotnym elementem publikacji stał się kontekst etniczny oraz społeczny Ajnów. Zbiór stanowi kolejną próbę przybliżenia czytelnikowi nadzwyczaj atrakcyjnej, egzotycznej kultury dalekowschodniej, a zarazem postaci wybitnego polskiego badacza i odkrywcy – Bronisława Piłsudskiego, zasłużonego dla światowych badań etnicznych i etnograficznych.

***

This publication presents Ainu people, a mysterious culture of the Far East. Ainu people have long inhabited the Japanese island of Hokkaido, hence the chapter is concerned with the social context and status they have in Japan. An important chapter of this publication presents Bronisław Piłsudski, who lived among the Ainu people for a long time. He studied their culture and language thoroughly, which was preserved on Edison’s phonograph, and this made him known to the Japanese (in fact, only after almost a century) and Ainu. A list of memorials and memorabilia associated with Piłsudski is also included in this publication. However, the most important aim of the study is presenting the legends of the Ainu people. The legends have been translated into Polish (from Russian, into which they were translated from Japanese) and annotated with linguistic and cultural commentary.

Wydawnictwo LTW. Łomianki 2023. ISBN: 978-83-7565-835-4, ss. 154.

Szczepański-orientalista, był ostro świadom wielości kultur, miał dystans wobec wszelkich fanatyzmów, kwestionował modę na naśladowanie przez Zachód egzotycznych obrzędów. […] Paradoks, zaskoczenie, próby przezwyciężenia banału – to właściwości prozy krakowianina. Jan Błoński w znanej książce krytycznej Odmarsz zauważył, że epicką siłą Polskiej jesieni jest… siła pokory. Niepowtarzalność jednostki (nie tylko ludzkiej!) i humanitaryzm, wrażliwość na los ludzi i zwierząt, powtarzały się w wypowiedziach Szczepańskiego. […]

Dla podniesienia poziomu dzisiejszej kultury literackiej, dla sublimacji oczekiwań, poszerzenia horyzontów poznawczych i etycznych wskazane jest wchodzenie w dialog z nieoczywistymi tezami Szczepańskiego, NB wraz z Kijowskim współscenarzysty filmu o Janie Pawle II Krzysztofa Zanussiego, Z dalekiego kraju. Literatura to poważna sprawa. Jak powiedział pisarz: „Trwałość świadectwa literatury polega na tym, że jest ona wyniesiona na jakieś wyższe piętro uogólnienia. To jest swoista deformacja rzeczywistości, której celem jest znalezienie tej rzeczywistości sensu” (J.J. Szczepański, z archiwum Polskiego Radia). (z recenzji wydawniczej prof. dr hab. Doroty Heck)

Cambridge University Press. Cambridge 2022. ISBN 978-1-108-81364-8, ss. 86.

This Element outlines the environments of loving in contemporary technoculture and explains the changes in the manner of feelings (including the experience of senses, spaces, and temporalities) in technologically ediated relationships. Synchronic and retrospective in its approach, this Element defines affection (romance, companionship, intimacy etc.) in the reality marked by the material and affective 'intangibility’ that has emerged from the rise of digitalism and technological advancement. Analysing the (re)constructions of intimacy, it describes our sensual and somatic experiences in conditions where the human body, believed to be extending itself by means of the media and technological devices, is in fact the extension of the media and their technologies. It is a study that outlines shifts and continuums in the 'practices of togetherness’ and which critically rereads late modern paradigms of emotional and affective experiences, filling a gap in the existing critical approaches to technological and technologized love.

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2023. ISBN: 978-83-233-5210-5.

Przygotowany tom wykracza poza ramy nauki o teatrze, stanowiąc bardzo ciekawy przykład pozycji kulturoznawczej, dla której podłożem, zarówno metodologicznym, jak i epistemologicznym, jest performatyka (performance studies). (…) Znajduje to swoje odzwierciedlenie już w samym podtytule – performanse naturo‑kulturowe, przy czym pierwszy człon, „naturo”, przywołuje w gruncie rzeczy perspektywę badań nad antropocenem, a więc epoką, w jakiej to człowiek (czyli także wytworzone przez niego dyrektywy i normatywy kulturowe), a nie siły geologiczne czy meteorologiczne, ma największy wpływ na to, co zwykło się określać terminem środowiska naturalnego. Już z tego punktu widzenia tom wypełnia lukę w polskich badaniach performatycznych, gdzie owa perspektywa nie była mocno obecna.
[Z recenzji prof. dr hab. JOANNY OSTROWSKIEJ]

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2023. Seria: Fotografia, Film, Sztuka Mediów (3). ISBN: 978-83-226-4257-3, ss. 368.

Książka jest próbą nowej interpretacji wypowiedzi klasycznych autorów piszących o fotografii jako medium, sposobie rejestracji świata, narzędziu kreacji artystycznej i maszynerii epistemologicznej. Obok rozdziałów analizujących ich poglądy część rozdziałów została poświęcona autorom proponującym nowe rozpoznania fenomenu fotografii, zwłaszcza w kontekście ekspansji nowych mediów wizualnych oraz rozważań na temat jej „nie-ludzkiego” wymiaru. W autorskim zamierzeniu kilkanaście tekstów utrzymanych w stylistyce eseju naukowego – łączącego przystępność wywodu z nierezygnowaniem z pogłębionej analizy i interpretacji – ma prezentować różnorodność spojrzenia na fotografię.

Wydawnictwo Muzeum Śląskiego. Katowice 2024. ISBN: 978-83-65945-41-9, ss. 152.

Publikacja zawiera dane dotyczące ofiar powstań śląskich po stronie polskiej, jakie zawarte są w dwóch wykazach, jak do tej pory starających się zebrać najbardziej kompletne dane na ten temat. Oba wykazy, które dzieli ponad trzydzieści lat, a jednocześnie powstałe daleko po zakończeniu działań powstańczych, zawierają nieścisłości, w niektórych fragmentach wykluczają się wzajemnie. Nadal jednak są najbardziej pełnymi wykazami i jak do tej pory – najlepiej opracowanymi zestawieniami, które wymieniają ofiary powstańczych działań. Zebranie danych z obu tych wykazów na raz dokonane przez Pracownię Powstań Śląskich jest pierwszą tego typu inicjatywą, która ma za zadanie przyczynić się do dalszych badań w tym zakresie, jak również stanowi odpowiedź na wiele pytań kierowanych do Muzeum Śląskiego przez rodziny poległych i ma na celu upowszechnienie danych i umożliwienie wglądu w spisy tym, którzy z szacunkiem przechowują pamięć o swoich najbliższych, tym mocniej im bardziej upływający czas rozmywa pozostawione ślady.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2023. ISBN: 978-83-226-4337-2, ss. 284.

Książka jest wynikiem pracy badawczej nad polskim filmem i fotografią pierwszego dwudziestolecia XXI wieku. Kategorie filmu i fotografii zostały tu potraktowane szeroko, ze względu na kulturoznawczą perspektywę rozważań autorka łączy ze sobą w analizach i interpretacjach porównawczych filmy fabularne i dokumentalne, krótko-, średnio- i długometrażowe oraz fotografie o charakterze reportażowym i inscenizowanym. Trzy główne kategorie obrazów, wokół których budowane są szkice interpretacyjne, to widma, antropocienie oraz sztandary.

Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne SBP. Warszawa 2023. ISBN: 978-83-67723-10-7, ss. 188.

„Publikacja dr Marleny Gęborskiej wpisuje się w bardzo ważny, a nierealizowany dotąd w wystarczającym zakresie, nurt zagadnień związanych ze zdrowiem, jego ochroną, profilaktyką oraz wspomaganiem i rehabilitacją schorzeń w profesji bibliotekarzy i innych pracowników instytucji kultury. Duże znaczenie dla zdrowia ma również aspekt psychologiczny, co w sytuacji kryzysu wartości intelektualnych, społecznych i politycznych utrudnia lub wręcz uniemożliwia dobre samopoczucie osób pracujących w tych instytucjach. Działania prozdrowotne dla pracowników instytucji kultury powinny przebiegać dwutorowo, skutkując wzrostem aktywności fizycznej równolegle ze wzrostem samooceny i kondycji psychicznej. Publikacja ta z pewnością wzmocni pozytywne zmiany w procesie zdobywania nowoczesnego i modnego wizerunku osobowego oraz sprawnościowego w profesjach rzadko kojarzonych z koniecznością wdrażania kultury fizycznej, w tym pracowników instytucji kultury”. Z recenzji dr hab. Anny Tokarskiej, prof. UŚ.

University of Minnesota Press. Minneapolis 2022. ISBN: 978-1-5179-1460-8.

This is a little book about the oldest relationship we humans have cultivated with another large animal—in something like the original interspecies space, as old or older than any other practice that might be called human. But it’s also about the role of this relationship in the attrition of life—especially social life—in late capitalism. As we become more and more obsessed with imagining ourselves as benevolent rescuers of dogs, it is increasingly clear that it is dogs who are rescuing us. But from what? And toward what? Exploring adoption, work, food, and training, this book considers the social as fundamentally more-than-human and argues that the future belongs to dogs—and the humans they are pulling along.

Portions of this book were previously published in Margret Grebowicz, “You Are Not the Boss of Your Dog,” Slate, September 21, 2021, https://slate.com/technology/2021/09/cesar-millan-dominance-theory-dog-training.html, and in Margret Grebowicz, “In Defense of the Dog Bowl,” The Philosophical Salon, January 27, 2020, https://thephilosophicalsalon.com/in-defense-of-the-dog-bowl/.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2024. ISBN: 978-83-226-4355-6, ss. 206.

Rekonstrukcja doświadczenia uczestnictwa w kulturze utrwalonego w dwudziestowiecznej literaturze dokumentu osobistego stała się podstawą do refleksji teoretycznej nad kulturą relacyjną i wyzwaniami dla edukacji kulturalnej. Zgodnie z imperatywem nowej humanistyki autorka wykorzystuje wnioski z badań do zakreślenia pola praktycznej użyteczności, definiując edukację kulturalną oraz wskazując możliwości jej wykorzystania w formacji osobowej, a także w kształtowaniu procesu kultury. Wskazaną w niniejszym opracowaniu propozycją możliwą do realizacji w ramach edukacji kulturalnej jest kształcenie zdolności do wyrażania wdzięczności. Jak wskazuje autorka, w tym procesie formacyjnym skuteczną rolę może odgrywać literatura.

Walorem pracy jest również przedstawiona w części analitycznej dialogiczna rekonstrukcja środowiska redaktorów tworzących najważniejsze czasopisma i wydawnictwa tj.: Jerzego Giedroycia, Józefa Sadzika, Jerzego Turowicza, Zygmunta Mycielskiego, Barbary Toruńczyk. Ludzi zawodowo pracujących w sferze kultury polskiej, którzy nad rynkową konkurencyjność i polityczne czy też światopoglądowe podziały przedkładali środowiskową życzliwość. W części badawczej istotnym odniesieniem dialogicznych rekonstrukcji stały się również doświadczenia twórcze zrekonstruowane na postawie korespondencji Thomasa Mertona i Czesława Miłosza, Józefa Czapskiego i Zygmunta Mycielskiego, Józefa Czapskiego i Janusza Marciniaka oraz Josifa Brodskiego i Czesława Miłosza. Pozwoliły one na wydobycie walorów relacyjności w procesie twórczym, jak i ujawniły cenną kategorię wdzięczności, którą autorka proponuje uznać za tkankę łączną kultury relacyjnej, istotną w projektowaniu edukacji kulturalnej.

Wydawnictwo Gnome. Katowice 2022. ISBN: 978-83-63268-69-5, ss. 138.

Śląskie ścieżki filmowe to publikacja przeznaczona dla każdego, kto chciałby bliżej poznać rodzinny region autorki. Powstała ona z myślą o szeroko rozumianej edukacji kulturowej – treści, które w książce zostały zawarte odnoszą się bowiem nie tylko bezpośrednio do filmu znalazło się w niej miejsce dla słynnych śląskich beboków, najważniejszych placówek medycznych w regionie oraz dla muzyki. Zjawiska i fakty wybrane do podręcznika pozwalają na ich wykorzystanie zarówno w pracy z obcokrajowcami uczącymi się języka polskiego jako obcego i poznającymi kulturę polską, jak i staną się na pewno użyteczne na zajęciach z edukacji regionalnej. Wierzę także, że przeszkodą w podążaniu śląskimi ścieżkami filmowymi nie będzie (nie)znajomość języka polskiego, znajdą się bowiem w książce teksty i zadania bardzo trudne z perspektywy poziomu językowego, a także takie, które będzie w stanie zrealizować ktoś dopiero poznający „polską godkę”. Przeszkodą w korzystaniu z książki nie będzie też na pewno wiedza realioznawcza – każdy temat jest bowiem kompilacją tekstów, dodatkowych wyjaśnień oraz ćwiczeń – zatem jeśli czytelnik nie ma pojęcia o Śląsku, dowie się wszystkiego, co wiedzieć powinien. Jeśli jednak czuje się dość pewnie w meandrach śląskości, liczę, że książka go nie zawiedzie – na pewno będzie się dobrze bawił i pogłębi swoją wiedzę

Wydawnictwo Naukowe Śląsk. Katowice 2022. ISBN: 978-83-8183-145-1, ss. 586.

Profesor Miczka nie lubi jubileuszów. A jednak pierwotny zamysł tego tomu powstał w związku z jubileuszem 70. urodzin Profesora. Złożyły się na niego teksty podarowane Profesorowi przez jego wieloletnich przyjaciół, współpracowników i uczniów. Nie jest to jednak tylko specyficzny dla środowiska naukowego (na swój sposób mało funkcjonalny) prezent urodzinowy – nie jest to bowiem jedynie księga jubileuszowa. Naszym zamiarem było stworzenie monografii naukowej, która ukazywałaby istotne i aktualne aspekty współczesnej egzystencji człowieka. To jednocześnie drogi i ścieżki poszukiwań badawczych członków różnych środowisk intelektualnych, których szlaki przecinały się z drogami Profesora w ciągu wielu lat intensywnej pracy naukowej. Tworzą one naszym zdaniem pewną logiczną całość, mozaikowy obraz uzupełniających się ujęć i perspektyw, obejmujących kulturę, komunikację i media – od literatury, przez teatr, film, po najnowsze technologie. Teksty te wchodzą ze sobą w dialog, ukazując różne obszary i problemy, ważne dla współczesnego człowieka. Znaleźć tu można zarówno tematy lokalne, jak i uniwersalne; mikro- i makronarracje; skoncentrowane na odkrywaniu przeszłości, jak i odważnie wybiegające w przyszłość; ukazujące kulturę w detalu i zbliżeniu oraz próbujące kreślić szerokie panoramy, a może nawet tworzyć monumentalne master-shoty. [Ze Wstępu]