| Renata Adamczuk, Dominika Krym, Elżbieta Schinohl |
Wymiary integracji w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 im. Władysława Broniewskiego w Jastrzębiu Zdroju
W codziennej pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 w Jastrzębiu-Zdroju kluczowe znaczenie ma pojęcie “integracja”. Termin ten stał się szczególnie istotny, gdy we wrześniu 2004 roku w szkole zorganizowano pierwszy oddział integracyjny stanowiący nowe ogniwo edukacji ogólnodostępnej szkoły podstawowej. To właśnie idea kształcenia integracyjnego wytycza kierunek podejmowanych przez nauczycieli działań dydaktycznych, wychowawczych oraz opiekuńczych, którzy chcą skutecznie realizować misję naszej szkoły: „Każde dziecko ma szansę na sukces”. Z każdym rokiem doskonalimy rozwiązania mające na celu: efektywną integrację uczniów pełnosprawnych i niepełnosprawnych, wsparcie rodziców w procesie edukacyjnym i terapeutycznym ich dzieci oraz skuteczną współpracę nauczycieli i specjalistów, między innymi psychologa i pedagoga szkolnego, neurologopedów, surdopedagogów, tyflopedagogów, specjalistów w zakresie edukacji i rewalidacji uczniów w spektrum autyzmu i z zespołem Aspergera.
Zgodnie z przepisami prawa oświatowego w szkole do oddziałów integracyjnych uczęszcza nie więcej niż 20 uczniów, w tym do 5 uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego[1]. Do klas integracyjnych w naszej szkole uczęszczają uczniowie: słabowidzący, słabosłyszący, z niepełnosprawnością ruchową w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, w spektrum autyzmu, w tym z zespołem Aspergera lub z niepełnosprawnością sprzężoną. Zajęcia edukacyjne prowadzone są przez dwóch nauczycieli: wiodącego i współorganizującego proces kształcenia. Dla każdego ucznia z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego zespół nauczycieli pod kierunkiem koordynatora, którym jest wychowawca, opracowuje Wielospecjalistyczną Ocenę Poziomu Funkcjonowania Ucznia oraz Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny[2]. Wszyscy uczniowie w zespole klasowym realizują taki sam program nauczania odpowiadający założeniom podstawy programowej kształcenia ogólnego szkół podstawowych. Wsparcie uczniów niepełnosprawnych w procesie kształcenia polega na właściwym doborze metod, form i środków dydaktycznych adekwatnych do indywidualnych możliwości, predyspozycji, potrzeb i zainteresowań dzieci. Uczniowie mający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego uczęszczają także na indywidualne zajęcia rewalidacyjne prowadzone przez specjalistów np. neurologopedę, psychologa. Program tych zajęć realizuje zalecenia specjalistów poradni psychologiczno-pedagogicznej ujętymi w orzeczeniu ucznia.
Warto podkreślić ogromne znaczenie procesu integracji zarówno na poziomie relacji w zespole uczniowskim, jak i działań zespołu nauczycieli i specjalistów, którzy są odpowiedzialni za organizację procesu dydaktyczno-wychowawczego w odniesieniu do wszystkich uczniów jako zespołu klasowego. Kluczowymi członkami tego zespołu są rodzice uczniów, którzy wspólnie z nauczycielami i specjalistami wspierają ucznia w harmonijnym, wszechstronnym rozwoju, przezwyciężaniu trudności oraz rozwijaniu mocnych stron i uzdolnień. Idea kształcenia integracyjnego realizowana jest w zakresie organizacji procesu nauczania-uczenia się uczniów, a także w aspekcie wychowawczym. W związku z tym w szkole podejmowane są różnorodne działania.:
- realizowany jest pilotażowy program „Szkoła dla Asa” (o którym więcej informacji zamieszczono dalej),
- organizowane są prelekcje i akcje w związku ze Światowym Dniem Świadomości Autyzmu oraz Dniem Godności Osób z Niepełnosprawnością,
- prowadzone są liczne akcje charytatywne, zbiórki darów oraz akcje dobroczynne na rzecz członków społeczności szkolnej,
- organizowane są zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów (zajęcia szachowe, sportowe, z języka angielskiego),
- organizowane są imprezy okolicznościowe aktywizujące całą społeczność szkolną, na przykład wieczór kolęd, Rodzinny Piknik SP5, przedstawienia i akademie szkolne.
Wyróżnione działania wpisane są w działalność dydaktyczno-wychowawczą szkół i placówek oświatowych. Co jednak warto podkreślić, podstawową zasadą kształcenia integracyjnego jest przekonanie, że wszystkie dzieci niezależnie od doświadczanych przez nie trudności i barier powinny mieć możliwość aktywnego udziału w wydarzeniach społeczności szkolnej.
W codziennej pracy nauczyciela wychowawcy realizujemy założenia kształcenia integracyjnego. Staramy się, aby wszyscy uczniowie czuli się częścią naszej społeczności. Dlatego we wrześniu 2019 roku jako jedna z dziesięciu szkół w województwie śląskim przystąpiliśmy do pierwszego w Polsce pilotażowego i innowacyjnego programu Szkoła dla Asa. Szkoła od Z jak Zrozum do A jak Akceptuj. Autorem programu był Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny „Metis” w Katowicach. Głównym celem programu było stworzenie miejsca przyjaznego uczniom ze spektrum autyzmu. W wyniku całorocznej pracy udało się zrealizować wszystkie założenia programu, za co w listopadzie 2020 roku przyznano szkole certyfikat „Szkoły przyjaznej dla osób ze spektrum autyzmu”.
Wśród założeń programu znalazły się: podniesienie kompetencji nauczycieli w zakresie pracy z uczniem ze spektrum autyzmu, nauka właściwej organizacji pracy w klasie, zwiększenie udziału w życiu klasy i szkoły ucznia z ASD (Autism Spectrum Disorder), stworzenie warunków wsparcia rówieśniczego w klasie, włączenie ucznia w grupę rówieśniczą, stworzenie warunków do jego efektywnego rozwoju, współpraca wszystkich pracowników szkoły w realizacji działań usprawniających funkcjonowanie ucznia ze spektrum autyzmu oraz podniesienie efektywności współpracy rodziców w zakresie tworzenia szkoły przyjaznej uczniom.
Do najważniejszych celów programu należało poszerzenie wiedzy o spektrum autyzmu oraz świadomości tego zaburzenia zarówno wśród rodziców, jak i uczniów oraz nauczycieli. W tym celu została opracowana ulotka dla rodziców pt. Co to jest spectrum?. Dzięki uprzejmości Wydziału Edukacji Urzędu Miasta Jastrzębie-Zdrój, ulotka została rozpowszechniona również wśród mieszkańców naszego miasta. Dodatkowo można się z nią zapoznać na stronie internetowej szkoły, gdzie w zakładce dla rodziców publikowane są artykuły na temat ASD, podawane linki do audycji radiowych, webinarów czy spotkań ze specjalistami[3]. W czasie trwania programu udało się również zorganizować w szkole szkolenie dla wszystkich pracowników, zarówno pedagogicznych, jak i niepedagogicznych (z administracji i obsługi) ze specjalistami ds. szkoleń ROM-E ,,Metis” w Katowicach. Podczas spotkania dyskutowano między innymi na temat sposobów dostosowania szkoły do potrzeb uczniów ze spektrum i wpływu tych zmian na efektywność procesu dydaktycznego.
W ramach poszerzania wiedzy dla nauczycieli został również opracowany „przewodnik po spektrum”, który jest swoistym zbiorem rad, co robić, żeby praca z uczniem w spektrum przebiegała w atmosferze zrozumienia, szacunku oraz wsparcia. Po zakończeniu programu rezultaty prowadzonych przez pedagogów działań zaprezentowano na konferencji Dobre praktyki po realizacji programu Szkoła dla Asa”[4]zorganizowanej przez Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny „Metis” w Katowicach w maju 2021 roku oraz podczas szkolenia online dla Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Rybniku pt. Praca z uczniem trudnym w zespole klasowym. Dobre praktyki. Program edukacyjny Szkoła dla Asa[5].
Pragnęliśmy lepiej poznać i zrozumieć naszych uczniów, dlatego w kwietniu w ramach miesiąca świadomości autyzmu w szkole prowadziliśmy zajęcia i warsztaty. Dodatkowo zaproponowaliśmy naszym uczniom, aby pokazali nam swój sposób postrzegania świata, tworząc Album emocji. Uczniowie mieli zilustrować za pomocą zdjęć, jak postrzegają świat, otoczenie, emocje. Dzięki zaangażowaniu naszych uczniów powstała galeria zdjęć, której głównym przesłaniem było hasło: „Twój sposób odczuwania nie jest jedynym prawidłowym, ale jednym z wielu możliwych”.
Wiemy, że uczniowie obawiają się pierwszych dni w szkole czy przejścia z jednego etapu edukacyjnego na drugi, na którym następuje zmiana uczących dzieci nauczycieli. Żeby zapewnić uczniom poczucie przewidywalności i oswoić ich z nowymi nauczycielami, przygotowaliśmy – dzięki współpracy i wsparciu firmy fotograficznej – szkolne tableau ze zdjęciami nauczycieli, dyrekcji i pracowników administracji. Tableau znajduje się na parterze szkoły. W salach nauczyciele usunęli z zasięgu wzroku wszystkie przedmioty, które skutecznie rozpraszały uwagę uczniów, a dla tych, którzy mają problem z koncentracją, zakupiono separatory pozwalające skupić się tylko na tym, co znajduje się przed uczniem. Dzięki separatorom uczniowie pracują efektywniej oraz są bardziej skupieni na wykonywanym zadaniu. Sukcesem programu jest rezygnacja z dzwonków szkolnych. Uczniowie ze spektrum bardzo często są nadwrażliwi na bodźce dźwiękowe – gwałtowny, głośny sygnał nierzadko powodował u nich rozdrażnienie czy niepokój. Likwidacja dzwonka spowodowała, że funkcjonowanie szkoły stało się spokojniejsze. Dzięki udziałowi w programie udało się zmienić przestrzeń szkolną w taki sposób, aby uczniowie czuli się w szkole komfortowo i bezpiecznie.
Aby jak najefektywniej wspierać uczniów w rzeczywistym poznaniu ich predyspozycji, potrzeb czy mocnych stron, nauczyciele angażują się w ogólnopolskie projekty i programy, a także poszukują inspiracji, korzystając z doświadczeń innych systemów edukacyjnych. W 2021 roku szkoła uzyskała akredytację w programie Erasmus+[6] w sektorze Edukacja Szkolna, co umożliwiło finansowanie zagranicznych wyjazdów nauczycieli i uczniów ze środków finansowych Unii Europejskiej na lata 2021–2027. Działania międzynarodowe zmierzają do realizacji celów zawartych we wniosku akredytacyjnym, takich jak:
- doskonalenie organizacji procesu edukacyjnego w klasach integracyjnych; podniesienie efektywności pracy edukacyjnej i terapeutycznej z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
- tworzenie nowoczesnego środowiska szkolnego opartego na trosce o dobrostan wszystkich jego członków; wdrażanie założeń well-beingu oraz uczenie umiejętności rozpoznawania stresu i radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
- wzrost motywacji uczniów do uczenia się i poprawa ich osiągnięć edukacyjnych,
- wzbogacenie oferty edukacyjnej szkoły i wzmocnienie jej pozycji w środowisku lokalnym.
Zaplanowano szkolenia metodyczne, obserwacje pracy nauczycieli w szkołach europejskich oraz grupowe wyjazdy uczniów. Kolejne etapy programu to dzielenie się zdobytą wiedzą z nauczycielami w naszej placówce oraz – co wydaje się najważniejsze – wdrażanie poznanych rozwiązań w codziennej pracy z uczniami.
Pierwszy projekt w ramach akredytacji programu Erasmus+ zrealizowany w latach 2021–2022 koncentrował się na poszukiwaniu pomysłów dotyczących samopoczucia oraz dobrostanu psychicznego uczniów i nauczycieli.
„Dobrostan psychiczny można zdefiniować jako efekt poznawczej i emocjonalnej oceny własnego życia, na którą składają się wysoki poziom spełnienia i satysfakcji życiowej. Gdy zauważamy, że w naszym otoczeniu przeważają pozytywne doświadczenia i przyjemne emocje oraz niski poziom negatywnych przeżyć i nastrojów, wówczas możemy stwierdzić, że dobrostan psychiczny jest rzeczą, która nas dotyczy” (Kasperek-Golimowska 2012: 183) – kierując się tą definicją, nauczyciele poszukują szkoleń dających uczestnikom narzędzia do kreowania przestrzeni szkolnej jako miejsca dobrych emocji, pozytywnych relacji i ciekawych doświadczeń.
Rezultatami zrealizowanych mobilności nauczycieli są zajęcia warsztatowe dla uczniów, które zawierają elementy arte- i teatroterapii, prowadzone są także ćwiczenia wspomagające rozpoznawanie emocji i radzenie sobie ze stresem. Nauczyciele określają genezę zachowań aspołecznych uczniów, które często wynikają z problemów z regulacją emocji. Nauczyciele i uczniowie wypracowują strategie, które pomagają zarządzać emocjami, rozumieć uczucia i intencje innych, poszukiwać sposobów nieagresywnego rozwiązywania konfliktów, budować poczucie własnej wartości i świadomość własnych emocji oraz kształtować pozytywne myślenie w odniesieniu do siebie i innych. Uczniowie odkrywają swoje mocne i słabe strony, uczą się określać swój typ osobowości, rozpoznawać sytuacje, na które mają wpływ, oraz te, które są poza ich kontrolą, i podejmować decyzje korzystne dla ich samopoczucia. Prowadzone są także ćwiczenia ruchowe, zwłaszcza na początku porannych lekcji, mające na celu rozbudzenie do pracy obu półkul mózgowych, oraz wykorzystywana ruchowa wizualizacja przedstawianych treści, która sprzyja zapamiętywaniu i zrozumieniu. Zakończenie dnia to krótkie ćwiczenia relaksacyjne i wyciszające. Obserwacja pracy (job shadowing) pozwala poznawać założenia lokalnych systemów edukacji, porównywać zasady codziennej pracy nauczycieli i organizację pracy szkoły, między innymi: czas pracy nauczyciela i uczniów, zasady wspomagania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, wyposażenie zarówno sal lekcyjnych, jak i pokoju nauczycielskiego.
Bezpośrednia wymiana doświadczeń między nauczycielami i nawiązanie długofalowych kontaktów są okazją do doskonalenia umiejętności komunikacyjnych w języku angielskim. Nauczyciele uczestniczący w obserwacji przenoszą ciekawe rozwiązania do swoich klas. Ważnym efektem tych mobilności jest nawiązanie współpracy pomiędzy szkołami: wspólna realizacja projektów (na przykład ogólnopolskiego projektu Europa i ja), wymiana korespondencji i życzeń świątecznych czy spotkania online.
Na przełomie maja i czerwca 2023 roku dwunastu uczniów naszej szkoły pod opieką czterech nauczycieli uczestniczyło w międzynarodowym spotkaniu w szkole partnerskiej w Pireusie. Uczestnicy spotkania poznali historię szkoły i jej działalność w programie Erasmus+, obejrzeli inspirującą prezentację projektu dotyczącego walki z bullyingiem Silent scream, zobaczyli najważniejsze miejsca historyczne w Atenach. Uczniowie klas VI i VIII mieli okazję doskonalić swoje umiejętności komunikacyjne w języku angielskim podczas spędzania czasu z kolegami z Grecji i Rumunii. Dla niektórych dzieci był to pierwszy wyjazd zagraniczny w życiu, dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – wyzwanie, pokonywali swoje ograniczenia w rzeczywistości międzynarodowej.
Nieustannie zmieniające się realia edukacji we współczesnym świecie wymagają od nauczycieli ciągłego poszukiwania nowych rozwiązań metodycznych i pedagogicznych wzbogacających codzienną pracę pedagogów o nowatorskie, praktyczne, a zarazem proste formy pracy. Nauczyciele naszej szkoły systematycznie uczestniczą w konferencjach i szkoleniach na terenie miasta, regionu i kraju. Od ponad dziesięciu lat dzięki realizacji międzynarodowych projektów w ramach programu Erasmus+ mają szansę zdobywać nowe umiejętności i wiedzę na kursach zagranicznych, a przede wszystkim dzielić się doświadczeniem i wymieniać dobrymi praktykami z nauczycielami szkół europejskich w czasie obserwacji pracy w lokalnych placówkach edukacyjnych.
Każdy uczeń jest ważny. Każdy uczeń zasługuje na sukces. Dlatego nauczyciele angażują się wspólnie z uczniami w ogólnopolskie projekty edukacyjne oraz społeczne, a także czerpią pomysły do działania z rozwiązań stosowanych w europejskich systemach edukacyjnych. Różnorodne doświadczenia i inspiracje nauczycieli w pracy dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i terapeutycznej umożliwiają organizację takiej przestrzeni edukacyjnej, w której każdy uczeń ma możliwość rozwijania swoich uzdolnień i umiejętności przezwyciężania trudności oraz kształtowania kompetencji społecznych i interpersonalnych.
[1] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, Dz.U. 2019, poz. 502, s. 3.
[2] Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, Dz.U. 2017, poz. 1578, s. 2-4.
[3] Szkoła dla asa (akcja 2019/2020; 2020/2021), Szkoła Podstawowa z Odzziałamia Integracyjnymi nr 5 im. Władysława Broniewskiego, https://sp5jastrzebie.szkolnastrona.pl/p,195,szkola-dla-asa-akcja-20192020-20202021, Autyzm. Codzienność… Szkoła przyjazna uczniom z autyzmem. Przykłady dobrych praktyk. Część II, https://www.metis.pl/content/view/3674/2/.
[4] Autyzm. Codzienność…
[5] WOM Rybnik, https://wom.edu.pl/moodle38/course/index.php?categoryid=100&lang=en.
[6] Erasmus+, https://erasmusplus.org.pl/.
Mgr Dominika Krym
Nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej, oligofrenopedagożka, specjalistka w zakresie diagnozy i terapii uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera oraz innymi całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, terapeutka Biofeedback. Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. W 2013 roku obroniła tytuł magistra na kierunku pedagogika, specjalność: zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne, oraz ukończyła studia podyplomowe z pedagogiki specjalnej w zakresie oligofrenopedagogiki. Od 2013 roku pracuje w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 im. Władysława Broniewskiego w Jastrzębiu-Zdroju jako nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej oraz nauczyciel współorganizujący proces kształcenia na I i II etapie edukacyjnym w klasach integracyjnych. Od września 2022 roku pełni funkcję wicedyrektora szkoły. Swoje kompetencje rozwija dzięki uczestnictwu w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego.
Mgr Renata Adamczuk
Nauczycielka języka angielskiego oraz edukacji wczesnoszkolnej. Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Wydziału Pedagogiki i Psychologii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.. W 1997 roku obroniła tytuł magistra na kierunku pedagogika, specjalność: pedagogika wczesnoszkolna. Od 1999 roku jest nauczycielką języka angielskiego na I i II etapie edukacyjnym w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 im. Władysława Broniewskiego w Jastrzębiu-Zdroju. Inicjatorka i organizatorka lokalnych konkursów recytatorskich w języku angielskim – Tajemniczy ogród poezji i prozy angielskiej – dla dzieci przedszkolnych i uczniów klas 1-3 szkoły podstawowej, oraz Poezja i proza w języku Shakespeare’a – dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych. W latach 2000-2007 dyrektorka Centrum Helen Doron w Jastrzębiu-Zdroju. Tłumaczka w czasie międzynarodowych turniejów szachowych w Jastrzębiu-Zdroju w latach 2000-2007. Od 2011 roku pełni funkcję koordynatora szkolnych projektów unijnych – Comenius / Erasmus+.
Mgr Elżbieta Schinohl
Nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej, oligofrenopedagożka, terapeutka integracji sensorycznej i neurologopedka. Absolwentka Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach – Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie. W 2013 roku obroniła tytuł magistra na kierunku pedagogika, specjalność zintegrowana edukacja wczesnoszkolna i wychowanie przedszkolne, oraz ukończyła studia podyplomowe z pedagogiki specjalnej w zakresie oligofrenopedagogiki. Od 2014 roku pracuje w Szkole Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 im. Władysława Broniewskiego w Jastrzębiu-Zdroju jako nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej oraz nauczyciel współorganizujący proces kształcenia na I i II etapie edukacyjnym w klasach integracyjnych. Od 2017 roku koordynuje współpracę w ramach umowy dydaktyczno-naukowej pomiędzy szkołą a Wydziałem Sztuki i Nauk o Edukacji w Cieszynie Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Swoje kompetencje rozwija dzięki uczestnictwu w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego.
Renata Adamczuk | fot. archiwum prywatne
Dominika Krym | fot. archiwum prywatne
Elżbieta Schinohl | fot. archiwum prywatne