Uniwersytet Śląski w Katowicach

„Czym oddychamy? – monitoring jakości powietrza i jego ochrona”

Seminarium poświęcone kontroli jakości powietrza i jego ochronie, które odbyło się w gmachu Centrum Edukacyjno-Kongresowego Politechniki Śląskiej w Gliwicach, było już czwartym wydarzeniem z cyklu Akademii Samorządowej, czyli spotkań typu Science to Business (S2B) naukowców i ekspertów oraz przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego, subregionów województwa śląskiego oraz Górnośląsko–Zagłębiowskiej Metropolii, służących budowaniu efektywnej współpracy i przestrzeni do wspólnej dyskusji na najbardziej nurtujące dla regionu kwestie. Wydarzenie przyciągnęło rekordową jak dotąd liczbę uczestników, ponieważ blisko 100 osób zawitało tego dnia do Gliwic z różnych gmin województwa śląskiego, by porozmawiać  o szczególnie istotnym z perspektywy regionu problemie zanieczyszczenia powietrza i monitoringu jego jakości. Wśród uczestników pojawili się zarówno przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, jak również firm z branży energetycznej i górniczo-energetycznej. Nie zabrakło także studentów zainteresowanych palącą kwestią smogu. Seminarium poprowdzone przez Koordynatora Zespołu ds. programowania i monitorowania zrównoważonego rozwoju regionu OPMiM, prof. PŚ dr hab. Aleksandrę Kuzior, objęło wystąpienia prelegentów i dyskusję panelową z przybyłymi gośćmi.

Po oficjalnym otwarciu konferencji przedstawiono specjalnie na tę okazję przygotowane nagranie prof. dr hab. inż. Jerzego Buzka, posła do Parlamentu Europejskiego, w którym poruszył problem niskiej emisji oraz ubóstwa energetycznego, stanowiące jedne z przedmiotów działań w ramach Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (ITRE) Parlamentu Europejskiego. Pan Europoseł podkreślił szczególną rolę działań informacyjno-edukacyjnych mających na celu podniesienie świadomości społecznej na temat zanieczyszczenia powietrza, dając za przykład zorganizowany przez siebie konkurs na prace artystyczne pt. „STOP! Smog”, którego zwieńczeniem była wystawa o tym samym tytule, zaprezentowana w Brukseli i wielu miastach Polski. Dzięki uprzejmości Pana Europosła, a także kuratorki wystawy po stronie grupy artystycznej ATINA, Pani Anity Grobelak, oraz władz Politechniki Śląskiej, wystawę można było podziwiać w czasie seminarium OPMiM.

Wystąpienia prelegentów rozpoczęła Pani Izabela Domogała, Członek Zarządu Województwa Śląskiego, prezentując zatrważające dane z Raportu WHO „Ambient Air Pollution Database 2017”, z których wynika, że aż 36 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej znajduje się w Polsce, w tym 13 z nich leży w województwie śląskim. Pani Domogała odniosła się do uruchomionego przez władze województwa programu na rzecz ochrony jakości powietrza z 2017 r. i uchwalonej w tym samym roku ustawy antysmogowej, wskazując jednocześnie na bogactwo konkursów na dofinansowanie wymiany systemu ogrzewania, a także na rolę lokalnych liderów i samorządowców budujących projekty partnerskie dla kilku gmin. Problemem w opinii Pani Domogały jest efektywne wydatkowanie środków unijnych, które powinny być pozyskiwane z myślą o konkretnym i rzeczywistym zapotrzebowaniu gmin. Kolejny prelegent, dr inż. Jan Bondaruk, Zastępca Dyrektora ds. Inżynierii Środowiska GIG, podniósł natomiast kwestię miejsc najbardziej dotkniętych ubóstwem energetycznym, tzw. białych plam w gminach, które pod względem niskiej emisji stanowią największe zagrożenie dla otoczenia. Pan Dyrektor Bondaruk opowiedział także o uruchomionych przez GIG systemowych rozwiązaniach wspomagających monitorowanie jakości powietrza i ich efektach, czego przykładem jest mobilna stacja pomiarowa „Eko-patrol GIG” i stworzone na podstawie danych przez nią dostarczonych mapy zagrożeń smogowych pozwalające na wprowadzanie efektywnych działań naprawczych. Ważnym elementem wystąpienia były także przedstawione przez Pana Dyrektora projekty edukacyjne polegające na szkoleniu pracowników JST oraz działania zmierzające do integracji danych pomiarowych w systemach bazodanowych i raportowych w celu stworzenia regionalnego systemu informacji o stanie jakości powietrza. W następnym wystąpieniu prof. UŚ dr hab. Tomasz Pietrzykowski, Rektor ds. Współpracy Międzynarodowej i Krajowej UŚ, rozwinął trzy główne refleksje, zauważając, iż problem zanieczyszczenia w regionie jako skutek podejścia do środowiska i pewnego stylu życia jest wycinkiem tego, z czym zmaga się cały świat. Walkę ze smogiem powinniśmy więc postrzegać jako element transformacji regionu, przy czym brakuje kompleksowego programu na rzecz zmiany podejścia do środowiska. Istotną rolę odgrywają zatem naukowcy, którzy powinni wziąć na siebie odpowiedzialność za stworzenie planu działania dla decydentów, polityków i urzędników. Dodatkowo problem zanieczyszczenia powietrza nie jest rozwiązywalny jedynie za pomocą środków finansowych, co wiąże się z potrzebą zaistnienia zmiany kulturowej przy zastosowaniu odpowiedniego impulsu ekonomicznego. Ostatnia prezentacja seminaryjna, autorstwa prof. dr hab. inż. Janusza Kotowicza, Prorektora ds. Współpracy z Otoczeniem Społeczno-Gospodarczym, koncentrowała się wokół działań Politechniki Śląskiej w zakresie prac badawczych oraz kształcenia na kierunkach związanych z ochroną środowiska. Pan Rektor wskazał na konieczność rozwoju oraz zastosowania nowych technologii, m.in. kotłów klasy V pozwalających na znaczne ograniczenie emisji. Wspomniał także o rozwiązaniach dotyczących redukcji emisji CO2 i zużycia energii w budynkach Politechniki Śląskiej w Gliwicach polegających na zastosowaniu odnawialnych źródeł energii, na przykład instalacji fotowoltaicznej.

Wystąpienia  prelegentów i postawione przez nich pytania zainspirowały zgromadzonych uczestników do wymiany myśli. Główne wątki w dyskusji koncentrowały się na potrzebie integracji podejmowanych obecnie i w przyszłości działań, by wywołać efekt synergii, a także odpowiednią presję społeczną na lokalnych politykach. W czasie rozmów poruszono także problem wysokości i skuteczności kar pieniężnych za zanieczyszczenie powietrza. Prof. Pietrzykowski wskazał na potrzebę optymalizacji kar, podając w charakterze rozwiązania możliwość wprowadzenia kar kroczących, czyli nakładanych do momentu aż zanieczyszczenie nie ustanie. Po raz kolejny podkreślono, że problemem nie jest brak środków pieniężnych potrzebnych do walki ze smogiem, ale myślenie strategiczne pozwalające na efektywne ich wykorzystanie, a także kreatywne rozwiązania, dostosowane do lokalnych możliwości i potrzeb gmin, nie będące jedynie wynikiem kopiowania pomysłów stosowanych za granicą. Obecni na sali uczestnicy seminarium domagali się także od władz województwa większego zaangażowania do dyskusji nad wprowadzeniem zmian w ustawie antysmogowej specjalistów reprezentujących dziedziny mające przełożenie na ochronę środowiska. Głosy różnych środowisk zgromadzonych na seminarium pokazały, że województwo śląskie mimo działań naprawczych wciąż zmaga się z wieloma bolączkami w zakresie sprawnego przeciwdziałania zanieczyszczeniu powietrza, co jest elementem procesu transformacji regionu i powinno zostać poddane dokładnej analizie w celu stworzenia  kompleksowego i długoterminowego programu działania.