Uniwersytet Śląski w Katowicach

Pracę magisterską Andrzej Lasota napisał w roku 1955 pod kierunkiem Profesora Tadeusza Ważewskiego, którego zawsze wspominał w ciepłych słowach i z ogromnym szacunkiem. Doktoryzował się w roku 1960 w Instytucie Matematycznym Polskiej Akademii Nauk. Promotorem dysertacji O pewnym problemie granicznym dla równania struny drgającej był Profesor Tadeusz Ważewski.
Cztery lata później habilitował się na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego na podstawie rozprawy O istnieniu i jednoznaczności rozwiązań nieliniowych równań różniczkowych i całkowych.  Wyniki zawarte w rozprawie habilitacyjnej zostały opublikowane w Biuletynie PAN.

Profesor Lasota awansował zawodowo i naukowo, zostając kolejno:

• profesorem nadzwyczajnym nauk matematycznych w 1972 roku, a w 1979 – profesorem zwyczajnym;
• członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk w roku 1983, członkiem rzeczywistym PAN w roku 1994;
• członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w roku 1997, a członkiem czynnym tej Akademii w roku 2001.

W roku 1976 Profesor Andrzej Lasota przeniósł się z Krakowa na Uniwersytet Śląski. Ale każdy, kto znał Profesora osobiście, wie, że całym sercem był dalej z Uniwersytetem Jagiellońskim związany. Tam wykładał od roku 1955 do 2003, a w latach 1972–1975 pełnił funkcję dziekana Wydziału Matematyki, Fizyki i Chemii UJ. Ponadto w latach 1970–1976 pełnił funkcję kierownika Zakładu Rachunku Prawdopodobieństwa.

Pozostając całe życie uczuciowo związanym z Uniwersytetem Jagiellońskim, Profesor współpracował z wieloma ośrodkami naukowo-badawczymi, m.in.:

• z Instytutem Maszyn Matematycznych w Krakowie (w latach 1967–1968), gdzie pełnił funkcję kierownika pracowni;
• z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej – jako profesor zwyczajny w latach 1986–1988;
• z Instytutem Matematycznym PAN, z którym był związany od roku 1956, najpierw jako asystent, potem adiunkt, a w latach 1995–2006 jako profesor zwyczajny.

Od roku 1976 Profesor kontynuował pracę dydaktyczną i naukową na Uniwersytecie Śląskim, gdzie kierował Zakładem Biomatematyki, a potem Zakładem Teorii Prawdopodobieństwa. Na tej uczelni pracował aż do śmierci.
Są dwie rzeczy, które bardzo mi się spodobały; kiedy na UJ o coś poprosiłem w administracji, słyszałem: Tak, tak, panie profesorze, my to zaraz załatwimy! – i wiedziałem, że na pół roku mam święty spokój – nikt nic nie zrobi; a tutaj: O, wie pan, to jest trudna sprawa, niech pan za dwa dni zajrzy, albo my zadzwonimy, zobaczymy, co da się zrobić – i z reguły sprawę po dwóch dniach pomyślnie załatwiono. To jest właśnie przykład słynnej śląskiej solidności. Tutaj też po raz drugi spotkałem się z taką żądzą wiedzy. Studenci ze Śląska podchodzili do nauki z ogromnym entuzjazmem. Kiedy przychodziłem na wykład to wiedziałem, że oni czekają żebym im coś ciekawego i ważnego powiedział. Musiałem się więc naprawdę solidnie przygotować, aby spełnić te oczekiwania.

W uznaniu wybitnych zasług, uchwałą z dnia 22 maja 2001 Senat Uniwersytetu Śląskiego przyznał Profesorowi Andrzejowi Lasocie tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego. W laudacji czytamy między innymi: (…) matematyka tworzona przez Dostojnego Doktoranta jest próby najwyższej. Jego osiągnięcia są głębokie i wyjątkowo oryginalne (…).

Profesor był matematykiem wszechstronnym. Jego specjalnościami były zarówno równania różniczkowe, jak i teoria prawdopodobieństwa. Zainteresowania różnymi zastosowaniami już istniejących narzędzi matematycznych oraz problemami przyrodniczymi, które w naturalny sposób mogły sugerować budowę nowych modeli matematycznych, pojawiały się w twórczości naukowej Profesora Lasoty stale i w widoczny sposób, a zaczęły się już podczas studiów na fizyce.

Ja jestem trochę nietypowy: mam na koncie około 20 prac dotyczących zastosowań matematyki. Niektórzy moi koledzy uważają więc, że się splamiłem. Ja zaś przyznaję rację bytu tylko takiej matematyce, która wyjaśnia rozmaite zjawiska wokół nas. Nauka, która niczemu i nikomu nie służy, do niczego się nie nadaje. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że zastosowania matematyki rzadko są natychmiastowe (wyjątek – tomograf!). Wybitne odkrycia z zakresu fizyki stają się podstawą nowych technologii z reguły po kilku dziesięcioleciach. Czas ten w przypadku matematyki musi być znacznie dłuższy, ponieważ matematykę stosuje się poprzez nauki przyrodnicze. Stosuje się jako całość, a nie przez pojedyncze twierdzenie.

Profesor Lasota miał nie tylko odwagę, ale wręcz nawyk atakowania problemów najtrudniejszych. Nie powielał znanych metod, lecz rozwijał własną problematykę badawczą. Każdą z uprawianych dziedzin wzbogacił własnymi rezultatami wysokiej rangi. Zawdzięczamy mu między innymi:

• podanie związku pomiędzy istnieniem i jednoznacznością rozwiązań (jednoznaczność implikuje istnienie) dla nieliniowych równań różniczkowych zwyczajnych, cząstkowych i całkowych;
• sformułowanie twierdzenia o funkcjach uwikłanych dla funkcji nieróżniczkowalnych oraz podanie zastosowań tego twierdzenia w dowodach istnienia rozwiązań problemów brzegowych i rozwiązań okresowych równań różniczkowych zwyczajnych;
• wykazanie, że w przestrzeniach Banacha istnienie rozwiązań równań różniczkowych o prawej stronie ciągłej jest własnością generyczną (współautor: James A. Yorke);
• rozwiązanie problemu Ulama dotyczącego istnienia miary niezmienniczej dla transformacji kawałkami monotonicznych;
• uzyskanie w teorii operatorów nieliniowych odpowiednika alternatywy Fredholma;
• podanie oryginalnej metody funkcji dolnej w teorii operatorów Markowa, która jest mocnym narzędziem badania asymptotycznej stabilności operatorów Markowa;
• zbadanie asymptotycznej stabilności operatorów Markowa działających na miarach i opisanie nowej klasy zbiorów, które nazwał semifraktalami (współautorami tych rezultatów byli J. A. Yorke i J. Myjak);
• stworzenie podstaw teorii chaosu dla równań różniczkowych cząstkowych pierwszego rzędu,
• zbudowanie modelu, który opisuje proces reprodukcji krwinek (współautor: doc. Maria Ważewska-Czyżewska).

Za swoje wybitne osiągnięcia naukowe oraz organizacyjne Profesor był wielokrotnie wyróżniany. Pośród nagród, które otrzymał, są:

• nagroda PTM im. Stanisława Zaręby, w roku 1967;
• nagroda Naukowa Wydziału III PAN, w roku 1969;
• nagroda Sekretarza Naukowego PAN, w roku 1974;
• nagroda PTM z dziedziny zastosowań matematyki, w roku 1974.

W dniu 1 września 2003 roku Walne Zgromadzenie Polskiego Towarzystwa Matematycznego nadało Profesorowi Andrzejowi Lasocie godność członka honorowego Polskiego Towarzystwa Matematycznego za wybitne osiągnięcia naukowe w dziedzinie matematyki i jej zastosowań oraz za osiągnięcia w kształceniu matematycznej kadry naukowej i zasługi dla Polskiego Towarzystwa Matematycznego. W Polskim Towarzystwie Matematycznym Profesor pozostawał od roku 1956, a w latach 1981–1983 pełnił w nim funkcję wiceprezesa.
Szczególnym wyróżnieniem była przyznana Profesorowi Lasocie w roku 2004 Nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy.

Profesor był uczonym niezwykle inspirującym dla otoczenia, stąd w jego dorobku liczne prace współautorskie. Niektóre z nich mają charakter interdyscyplinarny. Spektakularnym przykładem tego rodzaju osiągnięć jest, wyróżniona w 1977 roku nagrodą naukową Wydziału Nauk Medycznych PAN, seria prac napisanych z docent Marią Ważewską-Czyżewską dotyczących modelu matematycznego procesu reprodukcji krwinek. Wyniki te były wykorzystane przez Marię Ważewską-Czyżewską w praktyce klinicznej, przy leczeniu pewnych typów anemii polekowej. Docent Ważewska, wykorzystując do planowanej terapii rozwiązania badanego przez nas równania różniczkowego, pomogła w istotny sposób kilku pacjentom z anemią polekową. Jeżeli nawet w minimalnym stopniu moja praca się do tego przyczyniła, to może jest to najwartościowsza rzecz, jaką w życiu zrobiłem…

Pracę nad modelami wzrostu i różnicowania komórek prowadził kierowany przez Profesora Lasotę Zakład Biomatematyki Uniwersytetu Śląskiego wspólnie z Center of Nonlinear Dynamics Uniwersytetu McGilla w Montrealu, którym kierował zaprzyjaźniony z Profesorem Michael C. Mackey. Współpraca z M. C. Mackeyem zaowocowała monografią Probabilistic Properties of Deterministic Systems, która ukazała się w roku 1985 nakładem Cambridge University Press.

W roku 1994 w prestiżowej serii Applied Mathematical Sciences wydawnictwa Springer opublikowana została druga monografia Profesora, napisana wspólnie z M. C. Mackeyem: Chaos, Fractals and Noise –Stochastic Aspects of Dynamics, za którą otrzymał Nagrodę Indywidualną Ministra Edukacji Narodowej. Ta znakomita książka – jak napisano w „Mathematical Reviews” – pokazuje uczonym z rozmaitych dyscyplin, jak można badać nieliniowe układy dynamiczne przy pomocy teorii operatorów liniowych i teorii prawdopodobieństwa. Zdaniem jednego z czołowych specjalistów amerykańskich, Jamesa A. Yorke’a: Podejście Profesora Lasoty do probabilistycznego traktowania układów dynamicznych przyjęła szkoła układów dynamicznych w Berkeley i stało się ono jednym z fundamentów tej teorii.

Wyrazem uznania dla Jego osiągnięć naukowych były zaproszenia do wygłoszenia wykładów:

• na Międzynarodowym Kongresie Matematyków w roku 1983 w Warszawie; zdaniem profesora Stanisława Łojasiewicza: Jest to wyróżnienie w skali światowej, którego dostępują jedynie nieliczni;
• im. Władysława Orlicza w Collegium Mathematicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku 2000;
• im. Wacława Sierpińskiego na Uniwersytecie Warszawskim w roku 2002, połączone z wręczeniem Medalu Sierpińskiego za wybitne osiągnięcia naukowe.

Dorobek naukowy Profesora Andrzeja Lasoty to 142 publikacje oraz wspomniane dwie monografie. Jest On również autorem wielu artykułów przeglądowych oraz esejów. Profesor wypromował 21 doktorów nauk matematycznych. Większość z nich jest obecnie po habilitacji, a cztery spośród tych osób mają tytuł profesorski. Warto również wspomnieć, że doczekał się habilitantów swoich uczniów.
Inspirująca rola Profesora została doceniona za granicą. Był zapraszany na międzynarodowe imprezy matematyczne i proszony o wygłaszanie plenarnych odczytów. Prestiżowe zagraniczne instytucje naukowe wielokrotnie zapraszały Profesora na pobyty badawcze i wygłaszanie wykładów. Odwiedził w szczególności następujące uczelnie:

• Dipartimento di Matematica „Ulisse Dini”, Università degli Studi di Firenze, Włochy; 1968; 1975;
• The Institute of Fluid Dynamics and Applied Mathematics, University of Maryland, USA; 1969–1970;
• Department of Physiology, McGill University, Montreal, Kanada; 1979, 1981;
• Dipartimento di Matematica, Università degli Studi di Udine, Włochy; 1981;
• Institute of Mathematics, Michigan State University, USA; 1982–1983;
• Institute of Mathematics, University of Oxford, Anglia; 1988;
• Institute for Physical Science and Technology, University of Maryland, USA; 1991.

Szczególnie często Profesor Lasota odwiedzał Dipartimento di Matematica Pura ed Applicata, Università degli Studi di L’Aquila we Włoszech. Był tam zapraszany w latach 1992, 1994, 1995, 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003. Pobyt na Uniwersytecie w L’Aquila w 2005 roku był Jego ostatnim zagranicznym pobytem naukowym.
Pełnił wiele zaszczytnych funkcji naukowych. Był między innymi:

• Członkiem Komitetu Matematyki Polskiej Akademii Nauk;
• Członkiem Rady Naukowej Instytutu Matematycznego PAN;
• Redaktorem Naczelnym serii matematycznej Biuletynu Polskiej Akademii Nauk;

Był członkiem komitetów redakcyjnych wielu czasopism o międzynarodowym zasięgu. Wymienię kilka z nich:

• „Annales Polonici Mathematici”,
• „Commentationes Mathematicae”,
• „Rivista di Matimatica Pura ed Applicata”,
• „Dynamics Reported”,
• „Journal of the European Mathematical Society”.

Profesor Lasota był mistrzem wymagającym, ale najwięcej wymagał od siebie. Seminaria Profesora cieszyły się niezwykłą popularnością, odznaczały się wnikliwą analizą rozważanych zagadnień, a z drugiej strony swobodą dyskusji i wymianą myśli – nierzadko przeplatane dowcipem na odpowiednim poziomie. Ludzie je lubili i lubili Profesora, który zwykł mawiać: …mój przepis na sukces składa się z dwóch części: mieć szczęście do ludzi i umieć je docenić. Ja miałem wielkie szczęście… Potrafił jak nikt inny w ciekawy sposób opowiadać o wielu poważnych sprawach, uzupełniając swoje wypowiedzi wyważonymi żartami.
Profesor Andrzej Lasota cieszył się zasłużonym autorytetem w środowisku naukowym. Jak mało kto wiedział, kiedy jakąś prawdę można było powiedzieć, a kiedy należało ją powiedzieć. Był przede wszystkim dobrym człowiekiem, otwartym na ludzi i uczynnym. To właśnie Jego serdeczność najczęściej wspominano podczas uroczystości pogrzebowych, które odbyły się 6 stycznia 2007 roku w Krakowie. Na Cmentarzu Rakowickim oprócz rodziny Profesora zebrała się ogromna rzesza: Jego uczniowie, współpracownicy, przyjaciele i koledzy z wielu ośrodków uniwersyteckich – w tym rektorzy Uniwersytetu Śląskiego i Jagiellońskiego – oraz Polskiej Akademii Nauk. Przyszli pożegnać nie tylko wielkiego matematyka, ale i wielkiego człowieka.
Profesor Andrzej Lasota jest niewątpliwie jedną z najbardziej znamienitych postaci, które na trwale wpisały się w historię Uniwersytetu Śląskiego.

Zmarł 28 grudnia 2006 roku w Katowicach.

Lista publikacji

OPRACOWAŁ dr hab. Henryk Gacki