Książka jest zbiorem artykułów autorstwa międzynarodowego grona badaczy zajmujących się historią, kulturą i literaturą średniowiecznej Skandynawii. Tematem książki jest władza królewska, jej definiowanie i egzekwowanie przez władców w średniowiecznej Skandynawii. Atutem pracy jest bez wątpienia ujęcie tego zagadnienia z punktu widzenia różnych dyscyplin (historia, literaturoznawstwo, historia prawa) i wskazanie nowych możliwości interpretacyjnych w tym zakresie.
Książka zawiera kilkanaście szkiców o znaczących zjawiskach literackich, pisarzach oraz książkach. Omówione zostały m.in. Chruszczowowska odwilż, istota przemian literatury w latach 1953–1956, dramat Batumi Michaiła Bułhakowa oraz pewne aspekty jego najważniejszej powieści, opinie Aleksandra Wata o Paternaku i Erenburgu, kilka powieści Grigorija Kanowicza, pewne kategorie poezji Josifa Brodskiego oraz kilka najnowszych powieści rosyjskich — Zachara Prilepina, Dmitrija Bykowa i Piotra Aleszkowskiego.
Nadnaturalność (le surnaturel), niesamowitość (l’étrange), cudowność (le merveilleux) oraz fantastyka i horror…Pozornie wszystkie te pojęcia mogą zostać uznane za bliskie czy wręcz tożsame. Różnice między nimi uwidaczniają się dopiero podczas wnikliwej analizy poetyki, struktury czy też logiki nimi rządzącej. Bez wątpienia jednak kategoria nadnaturalności, przekraczając granice literatury, mieści w sobie nie tylko fantastykę, niesamowitość czy cudowność, ale także science fiction i fantasy – gatunki, które w XX wieku czerpią z nich inspiracje. Niniejsza publikacja, skierowana zarówno do literaturoznawców, jak i do miłośników tego typu literatury, jest próbą zbadania kategorii nadnaturalności we wspomnianych gatunkach, wciąż budzących zainteresowanie wielu krytyków, teoretyków oraz czytelników.
Niniejsza monografia jest pierwszą w polskim literaturoznawstwie rekonstrukcją poglądów estetycznych Lou Andreas-Salomé, dotyczących artysty, procesu twórczego, dzieła sztuki, odbiorcy oraz wartości estetycznej. Pochodząca z Sankt Petersburga pisarka sięga w swoich tekstach do repertuaru popularnych na przełomie XIX i XX wieku toposów, próbując zgłębić psychologię twórcy i opisać mechanizmy kierujące procesem kreacji. Za cechę immanentną człowieka epoki modernizmu uznaje rozdarcie, wynikające z usytuowania między starym i nowym, tradycją a innowacją, rozumem a uczuciem. Kategoria „pomiędzy” charakteryzuje jednak najpełniej artystę skazanego na ciągłe balansowanie między ekstremami, między bólem a szczęściem, zdrowiem a chorobą. Jako wyznawczyni filozofii życia pisarka uważa ponadto, iż sztuka bez życia nie miałaby racji bytu, zaś życie bez sztuki nie mogłoby objawić swej mocy.
Książka stawia sobie za zadanie ujęcie twórczości powieściowej J.M. Coetzeego od innej strony, niż większość krytyków ma w zwyczaju. Zwykłą praktyką, do której zresztą pisarstwo to zachęca, jest jego ogląd z pozycji „humanistycznej”, krytykującej nadużycia kolonializmu i konfrontującej przemoc z problemami egzystencjalnymi Człowieka na drodze do Prawdy i samorealizacji. By pokazać polityczne, narracyjne i egzystencjalne konsekwencje postaw przyjętych przez bohaterów tego rodzaju uwspółcześnionej wersji powieści humanistycznej, w książce poddano analizie siedem powieści Coetzeego, a zawarte w nich przesłanki dyskursu humanistycznego zostały skonfrontowane z wybranymi koncepcjami teorii psychoanalitycznej, w szczególności J. Lacana, oraz ich polityczną aplikacją dokonywaną przez S. Žižka. Drugie wydanie książki zostało wzbogacone o rozdział omawiający trzy pseudoautobiograficzne powieści Coetzeego oraz rozdział poddający analizie jego Żywoty zwierząt, rodzaj metafikcji poświęconej prawom zwierząt.
Monumentalność dzieł i aprioryczna świadomość pisarskiej wielkości takich twórców jak Dostojewski niekiedy przysłania obraz pisarza człowieka. Geniuszy się gloryfikuje, postrzegając przez pryzmat wielkości ich myśli. Tymczasem bezrefleksyjnie sakralizowane posągowe postaci ulegają takim samym, a często nawet gorszym słabościom niż tzw. zwykli ludzie.
Życie twórców i ich dzieła są ze sobą nierozerwalnie spojone. Twórczość pisarzy tkana jest z okruchów ich osobowości i biografii, odzwierciedla ich przeżycia, kompleksy, traumy oraz ukryte pragnienia. Dostojewski pisarz, Dostojewski publicysta, Dostojewski człowiek ― obrazy te przeplatają się, łączą, bywa, że pozostają w sprzeczności. Wylewają się na karty jego dzieł, niekiedy łatwe do zidentyfikowania, czasem nie do poznania przepoczwarzone.
Drugi tom zainicjowanej w Instytucie Filologii Germańskiej Uniwersytetu Śląskiego serii wydawniczej Niemiecka Literatura Kobiet przynosi pierwszy w języku polskim przekład polonofilskiego eseju Polenbroschüre [Broszura o Polsce] słynnej niemieckiej pisarki epoki romantyzmu Bettiny von Arnim. Opublikowany w 1849 roku tekst wciąż zaskakuje wyjątkowo aktualnością, będąc jednocześnie – w historii literatury niemieckiej stosunkowo rzadko spotykanym – przykładem niemieckiego (i kobiecego) głosu, upominającego się tak żywiołowo, tak bezpardonowo i z tak wielkim zaangażowaniem o wolność i prawa Polaków. Ponadto publikacja zawiera szkice poświęcone życiu i twórczości Bettiny von Arnim, zagadnieniom politycznym poruszanym w Broszurze o Polsce, wybranym problemom translacji oraz obszerną bibliografię. Książka O Polsce jest przeznaczona dla wszystkich osób zainteresowanych historią literatury niemieckiej, w szczególności tej autorstwa kobiet, historią stosunków polsko-niemieckich oraz problematyką przekładu literackiego.
Książka jest zbiorem szkiców poświęconych opowiadaniom Josepha Conrada. Autorami są polscy i zagraniczni badacze twórczości pisarza oraz angliści literaturoznawcy. Proponują oni reinterpretacje krótkich utworów prozatorskich, w większości będących tekstami, którymi conradystyka się dogłębniej nie zajmowała. Celem publikacji jest demarginalizacja form krótkich i zwrócenie uwagi na ich bogactwo treściowe i formalne. Oprócz analiz literackich publikacja zawiera również artykuły poświęcone zagadnieniom związanym
z filmowym adaptacjom oraz przekładom i przekładoznawstwu – zagadnienia te omawiane są oczywiście na przykładzie nowel Conrada. Książka zawiera indeksy: osobowy, postaci fikcyjnych i utworów literackich.
Praca, adresowana przede wszystkim do literaturoznawców i miłośników twórczości Jana Potockiego, podejmuje próbę ukazania niezwykłej nowoczesności Rękopisu znalezionego w Saragossie poprzez analizę relacji intertekstualnych między dziełem hrabiego a wybranymi powieściami autorów wymienionych w tytule. Zbieżności i podobieństwa można wskazać przede wszystkim w zakresie kompozycji utworów, wykorzystywanych konwencji gatunkowych i literackich, konstrukcji bohatera oraz powieściowych przestrzeni. Powieści te łączy także zróżnicowanie gatunkowe, polifoniczność kompozycyjna i ideowa, problematyka filozoficzna, epistemologiczna i metaliteracka, teatralizacja świata przedstawionego, żywioł ironii i parodii, motywy lustrzane czy eksploracja zróżnicowanych obszarów kultury śródziemnomorskiej. W tej perspektywie Rękopis jawi się jako dzieło niezwykle bliskie świadomości współczesnej, niejako prekursorskie wobec powieści XX-wiecznych.
Książka jest zbiorem artykułów podejmujących problematykę recepcji mitologii klasycznej w literaturze staropolskiej (XVI-XVII w.). Zawiera zarówno teksty wcześniej drukowane, dokumentujące wieloletnie studia autorki nad zagadnieniem, jak i prace nowe. Tytułowy cytat wskazuje na część II wydawnictwa poświęconą mitologizmom w wybranych obszarach barokowej literatury religijnej. Na materiale m. in. pastorałek dramatycznych i kaznodziejstwa autorka pokazuje, jak elementy tradycji antycznej funkcjonują w literaturze szkolnej, popularnej oraz użytkowej, a przede wszystkim zupełnie odmiennej pod względem ideowym. Na pozostałe części książki składają się studia określające rolę mitologii oraz formy jej wykorzystania w twórczości autorów renesansowych: Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego (część I) oraz ukazujące problematykę z perspektywy kształtowania języka poetyckiego: motywy mitologiczne w strukturze toposów, ich rola w poetyckim „kodowaniu” oraz w dyskursie miłosnym (część III).
Czwarty tom Szkiców o antyku, którego tematem jest Lingua coloris zawiera dziewięć artykułów omawiających z różnych perspektyw zagadnienie koloru w antyku, zarówno w dziełach sztuki (rzeźbie, malarstwie, ceramice itp.), jak i w literaturze – poprzez szczegółowe analizy odniesień do konkretnych kolorów i jako terminu retorycznego. Publikacja jest adresowana do osób zajmujących się i interesujących światem starożytnym – filologów klasycznych, literaturoznawców, filozofów, historyków, historyków sztuki, archeologów czy religioznawców.
Tom zawiera teksty, które zostały wygłoszone podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej „Antyczne techniki perswazyjne” (15-16.09.2017 Uniwersytet Śląski w Katowicach). Wydarzenie zorganizowane przez Katedrę Filologii Klasycznej i Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Filologicznego spotkało się z dużym zainteresowaniem. Opublikowane artykuły dotyczą perswazji (roli, środków) w literaturze, kulturze i sztuce. Wśród analizowanych tekstów pojawiają się m.in. dzieła Firmukusa Maternusa, Repozjanusa, Cycerona, a także Arystofanesa.
Autorzy szkiców zawartych w tej książce proponują nowe interpretacje ważnych dzisiaj, choć niekoniecznie nowych tekstów kultury. Prefiks zawarty w tytułowej formule traktują bardzo rożnie: jako polemikę z klasycznymi odczytaniami znanych dzieł, przewartościowanie anachronicznych interpretacyjnych narzędzi, zachętę do poszukiwania własnych ścieżek badawczych, do włączania sztuki w niedające się od niej oddzielić kulturowo-społeczne porządki — a często jako połączenie wszystkich tych elementów.
Znajdziemy tu wiele tematów, głosów, metodologii; nieraz pozwalają się one od siebie odseparować, nieraz jednak granice między nimi zacierają się. Tak jest m.in. z politycznością i estetycznością sztuki, wchodzącym w ich obszary dyskursem zagładowym i refleksją dotyczącą kultury konsumpcyjnej; dotyczy to także zagadnień recepcji i przekładu intersemiotycznego. W Kontrinterpretacjach teoria spotyka się z praktyką — rozważania o statusie interpretacji we współczesnych badaniach stanowią tło lub zaczyn lekturowych działań; nowe narzędzia służą, jak się wydaje, tyleż ustanawianiu nowych metodologicznych umocowań, ile wyzwalaniu się z dotychczasowych porządków interpretacji.
Kolejne części książki zostały skomponowane według klucza tematycznego, tak by ułatwić czytelnikom i czytelniczkom nawigację po rozwidlających się ścieżkach interpretacji, ale i pozwalać rożnym koncepcjom metodologicznym i rożnym głosom interpretatorów wzajemnie się prześwietlać.
Książka Poetyka rozkwitania. Różnica płciowa w filozofii Luce Irigaray jest pierwszą w Polsce monografią naukową poświęconą myśli Luce Irigaray — jednej z najwybitniejszych dwudziestowiecznych filozofek i przedstawicielek poststrukturalistycznej francuskiej formacji intelektualnej. Wprowadzając różnicę płciową (sexuate difference) jako pojęcie do filozofii, Irigaray zrewolucjonizowała myślenie o dominującej w dyskursie filozoficznym ekonomii reprezentacji, a także wytyczyła nowe ścieżki badawcze, jakimi podążają współczesne dyskursy emancypacyjne. Irigaray udowadnia, że ilekroć pytanie o różnicę płciową zostaje zmarginalizowane, mamy do czynienia z dominującym w logice Tego Samego mechanizmem neutralizacji, uniemożliwiającym samoreprezentację wszelkich podporządkowanych innych. Niniejsza książka jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy możliwe jest przemyślenie różnicy płciowej poza wykluczającym i hierarchicznym układem kształtujących ją sił. Irigaray uczy, by maksymalnie poszerzać rozumienie tego, czym jest „różnica płciowa”, którą rozumie jako ucieleśnioną strukturę naszej płciowości. Różnica płciowa działa więc niczym rama, w której wszystkie rodzaje inności i odmienności mogą zyskać możliwość ekspresji i artykulacji tego, czym/kim w danym momencie są.
Książka prezentuje szeroki namysł nad adaptacjami rozpatrywanymi w kontekstach implementacji, konwergencji i dziedziczenia w obszarze kulturowym Europy Środkowej i Południowej. Nie jest to przypadkowy wybór – region ten uznajemy za nader interesujący przedmiot poszukiwań i analiz, po części ze względu na jego silnie pograniczny charakter, wielokulturowość oraz różnorodność autochtonicznych i napływowych kultur, co nie pozostało bez znaczenia dla tworzenia się na tym terenie kulturowych form pośrednich czy hybrydycznych, będących wynikiem nie tylko adaptacji, ale także komunikacji międzykulturowej.
W tomie pomieszczono różnorodne teksty, pogrupowane według tytułowych haseł wywoławczych. Autorzy omawiają m.in. takie problemy jak: rzymski model adaptacyjny, twórczość Witolda Wandruskiego, nowomedialne transpozycje pamięci historycznej, tożsamość etniczną Arboreszy czy problematykę związaną z tożsamością Ślązaków, Czechów i Polaków.
Pierwszy tom serii Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy (red. naukowa całości: Jolanta Tambor), będącej pokłosiem VI Światowego Kongresu Polonistów (Katowice, 22-26 czerwca 2016 r.).
Teksty pomieszczone w tomie skupiają się wokół problematyki związanej z szeroko rozumianą filologią polską w kontekście perspektyw nowej humanistyki. Autorami rozdziałów są m.in. Michał Paweł Markowski (Polonistyka: poznanie i terapia), Ryszard Nycz (Teoria w działaniu), Danuta Ulicka (Pro et contra, czyli jak stara jest nowa humanistyka i jak nowa jest stara humanistyka?), Maria Delaperrière (Między kanonem literackim a kulturą zwielokrotnioną), Marek Zaleski (Tekst: paratopiczny i konkretnie uniwersalny), Tadeusz Bujnicki (Sienkiewicz. Nowe interpretacje – stare stereotypy. W stulecie śmierci pisarza) czy Ariko Kato (Nieznana wersja „Palę Paryż” Brunona Jasieńskiego).
Drugi tom serii Polonistyka na początku XXI wieku. Diagnozy, koncepcje, perspektywy (red. naukowa całości: Jolanta Tambor), będącej pokłosiem VI Światowego Kongresu Polonistów (Katowice, 22-26 czerwca 2016 r.).
Teksty pomieszczone w tomie skupiają się wokół problematyki związanej z funkcjonowaniem kultury i literatury polskiej poza granicami kraju (współczesna polska literatura e/imigracyjna; recepcja literatury polskiej; dialogiczność literatury i kultury polskiej; dialog międzykulturowy; film i teatr w Polsce i na świecie).
Książka poświęcona jest rozwijającej się w Polsce i na świecie od przeszło dwudziestu lat nowej dyscyplinie badawczej, jaką stanowi groznawstwo (ang. game studies). Podstawowym założeniem pracy jest zarysowanie nowego pola badań nad grami wideo, mieszczącego się na przecięciu trzech dyskursów: groznawstwa, filozoficznej hermeneutyki Paula Ricoeura oraz badań nad utopiami (ang. utopian studies).
Publikacja jest kolejnym (ósmym) tomem z serii Staropolskie teksty i konteksty, adresowanym do osób zainteresowanych piśmiennictwem staropolskim i jego różnorodnymi kontekstami. Jest to tom jubileuszowy, opracowany z okazji siedemdziesiątych urodzin Profesora Jana Malickiego. Artykuły naukowe wchodzące w skład publikacji zostały napisane przez współpracowników i wychowanków.
Opracowanie dotyczy recepcji literatury hermetycznej w średniowieczu i renesansie w dziełach polskich twórców i uzupełnia dotychczasową wiedzę w zakresie historii literatury hermetycznej. Praca skupia się na dwóch prymarnych tekstach: zbiorze dialogów pt. Corpus Hermeticum (w łacińskim przekładzie Marsilia Ficina) oraz łacińskim traktacie pt. Asclepius. Celem jest analiza treściowa i porównawcza dzieł zawierających cytaty pochodzące z powyższych hermetycznych tekstów, które znajdziemy u: Bernarda z Lublina (tzw. Antologia filozoficzna), Jana z Trzciany (De natura ac dignitate hominis) oraz Jakuba Górskiego (Ad Magnificum Dominvm Stanislavm Miskovski Castellanvm Sendomiriensem et Capitanevm Cracoviensem Iacobi Gorscij Mercvrius sive de Trinitate contra Gregorium Bresinensem). Bazą pracy jest manuskrypt Bernarda z Lublina zawierający łacińskie wypisy z dwóch najważniejszych tekstów hermetycznych: Asclepius i Corpus Hermeticum. Badanie treści antologii w porównaniu z tekstami innych autorów ma doprowadzić do wyodrębnienia ewentualnej myśli wspólnej wyłaniającej się z analizy i zestawienia poszczególnych utworów. Dodatkiem do analizy są dwa aneksy dotyczące nieopracowanych dotychczas utworów: Lubelczyka (w postaci tabel zestawiających ekwiwalenty łacińskie, greckie i koptyjskie wypisów) oraz Górskiego (w postaci edycji tekstu).
Teksty zamieszczone w tomie (Od)pamiętywanie – gry z przeszłością w literaturze dla dzieci i młodzieży skupiają się na problematyce związanej z niezwykle popularnym we współczesnej kulturze zjawiskiem postpamięci. Mówiąc o szeroko zakrojonym projekcie „Postpamięć”, warto przyjrzeć się jego realizacjom obecnym we współczesnej literatury dla dzieci i młodzieży. Ogląd obejmuje reprezentacje przeszłości w literaturze nie tylko XIX i XX wieku, ale również tej najnowszej, refleksję nad gatunkami literackimi (np. powieść historyczna, saga, dziennik, pamiętnik), kategorią wspomnienia, instrumentalizacją i ideologizacją historii w edukacji oraz refleksję nad ponowoczesnymi grami z kanonami (toposami) typowymi dla poszczególnych obrazów przeszłości.
Zapraszamy do lektury zbioru tekstów autorstwa badaczy, których namysł nad rolą interpretacji w szkolnej edukacji wpisuje się w refleksję Rabindranatha Tagorego zakotwiczoną w takich wartościach, jak: wolność, własne myśli, wzajemne zrozumienie. Można zaryzykować twierdzenie, że wolność pozostaje gwarancją włączania własnych myśli do korpusu idei składających się na dziedzictwo ludzkości, konfrontowania ich z Innymi po to, aby lepiej zrozumieć siebie oraz Drugiego. W tym dialogu ponad czasem i przestrzenią niebagatelną rolę przypisuje się oczywiście edukacji, której jednym z ważniejszych, jeśli nie najważniejszym, zadań jest przygotowanie do interpretacji oznaczającej nie tyle rozumienie, ile proces prowadzący do porozumienia. Miejmy nadzieję, że nie sprawdziła się pesymistyczna wizja Tagorego, który w 1916 roku pisał: „Widzimy więc, że edukacja w zakresie wzajemnego zrozumienia jest w szkołach nie tylko systematycznie ignorowana, ale wręcz bezlitośnie tłumiona”.
Uczenie można porównać do sztuki budowania. Przestrzeń, w której się ono odbywa, to swoista architektura egzystencji. Choć stoi na solidnych fundamentach, to wciąż wiele miejsca pozostaje w niej na nieustanne przemeblowania. Dlatego ten, kto wchodzi w przestrzeń edukacji, rozpoczyna wznoszenie swojego „domu” osadzonego w konkretnej czasoprzestrzeni. Dorobek naukowy Profesor Ewy Jaskółowej w istotny sposób wpłynął na kształt tego domu, pokazując, że zakorzenienie w czasie i przestrzeni, a więc przekonanie o „byciu u siebie”, nie wyklucza otwarcia, gotowości na przyjęcie kogoś, kto zgłasza wolę uczestniczenia w szkolnej (ludzkiej) wspólnocie. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że tym, co od zawsze towarzyszy Pani Profesor w Jej naukowych poszukiwaniach, jest interpretacja. To ona nie pozwala zapomnieć, że edukacja powinna wytrącać z poczucia łatwego i niezobowiązującego zadomowienia, a tym samym zachęcać do podejmowania wysiłku ponownego przemyślenia kwestii, których rozstrzygnięcia zyskały status ostatecznych. Stąd też wziął się pomysł tytułu tomu dedykowanego Pani Profesor. Przestrzenie spotkania… chyba najlepiej oddają nie tylko specyfikę naukowych zainteresowań Pani Profesor, ale przede wszystkim Jej wrażliwość i odczuwanie człowieka. Kompozycja książki jest próbą spotkania z Jubilatką w kontekście Jej badań oraz działalności naukowej. Tytuły poszczególnych części nawiązują do publikacji Pani Profesor czy konferencji, które organizowała.
Głównym celem tej publikacji jest wszechstronna humanistyczna refleksja nad ideą społeczeństwa obywatelskiego, jego modelem/modelami oraz rolą, jaką odgrywa ono współcześnie. Publikacja jest adresowana do wszystkich zainteresowanych wymianą doświadczeń, które koncentrują się wokół problemu partycypacji obywatelskiej – zarówno do przedstawicieli kręgów akademickich, nauczycieli, studentów, jak i pracowników samorządowych czy członków organizacji pozarządowych.
Poddawane oglądowi w niniejszej publikacji zagadnienia szczegółowe można by wpisać w co najmniej kilka szerszych bloków tematycznych: koncepcja/e społeczeństwa obywatelskiego a jej/ich urzeczywistnienia; kompetencje tudzież inicjatywy obywatelskie – wczoraj i dziś; aksjologiczny wymiar kształtowania postawy obywatelskiej; edukacja obywatelska − funkcje, formy, wyzwania; możliwości oraz ograniczenia komunikacyjne ideologicznych wspólnot dyskursywnych; dialog społeczny; strategie językowe i/lub pozajęzykowe budujące relacje aktorów społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszą część publikacji stanowią nagrania pięciu wykładów eksperckich − prof. zw. dr hab. Bożeny Witosz z Instytutu Języka Polskiego UŚ, dr hab. Krzysztofa Maliszewskiego z Instytutu Pedagogiki UŚ, prof. dr hab. Ryszarda Koziołka z Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej im. Ireneusza Opackiego UŚ, dr hab. Ewy Jarosz z Katedry Pedagogiki Społecznej UŚ, jak również prof. dr hab. Krzysztofa Wieczorka z Instytutu Filozofii UŚ. Na kolejne części składają się fragmenty panelu dyskusyjnego, w którego centrum znalazło się m.in. pytanie o to, jak powinniśmy budować społeczeństwo obywatelskie.
W środowisku akademickim księga jubileuszowa to wydawnictwo naukowe będące szczególnym wyrazem uznania dla badacza, naukowca, któremu jest dedykowane. 40-lecie pracy naukowej Pani Profesor Bernadety Niesporek-Szamburskiej stało się inspiracją dla przyjaciół, współpracowników i uczniów Pani Profesor Bernadety Niesporek-Szamburskiej do przygotowania księgi jubileuszowej.
Zebrane w tym tomie teksty są różnorodne zarówno pod względem tematycznym, jak i gatunkowym – są wśród nich rozprawy zakorzenione w różnych dziedzinach nauki (literaturoznawstwie, językoznawstwie, dydaktyce nauczania języka i dydaktyce nauczania literatury), eseje, szkice, osobiste głosy skierowane do Jubilatki. Autorzy artykułów wykorzystują odmienne metodologie i narzędzia badawcze, a przedmiotem oglądu i interpretacji czynią różnego rodzaju teksty (teksty te stworzone przez dzieci, także teksty o dzieciach i dla dzieci). Artykuły zostały zebrane w trzech rozdziałach: Krajobraz literacko-kulturowy, Krajobraz językowy…, Krajobraz inny niż wszystkie….
Wyzwania, dramatyczne wydarzenia i gwałtowne ruchy ostatnich lat (Euromajdan, tzw. kryzys uchodźczy, wzrost popularności radykalnej prawicy, Brexit) ponownie uświadomiły nam istnienie (nie)widzialnej granicy pomiędzy Wschodem i Zachodem. W tym samym czasie przeciwstawne strategie polityczne realizowane w ramach Grupy Wyszehradzkiej i wojna na Ukrainie uświadomiły nam nieprzystawalność tych zuniwersalizowanych kategorii do rzeczywistości i różnorakie uwarunkowania, które owe (nie)widzialne granice nieustannie przesuwają. Właśnie takie pytania stały się główną osią narracyjną tej książki – rozpatrujemy geografie wyobrażone zarówno w kontekstach historycznych, jak również analizujemy ich współczesną złożoność. Książka staje się więc próbą odpowiedzi na pytanie o to, jak w ramach aktualnych narracji Europa Centralna została zdekonstruowana i jak jest rekonstruowana.
Książka problematyzuje kwestię gościnności rozumianej szeroko – a jednocześnie kwestię współczesnych ruchów migracyjnych przyjmuje za swój główny kontekst. Rozważania w niej pomieszczone nie tylko wzajemnie rezonują, ale wprawiają w ruch rozmaite konteksty, w których ujawniają się wszelkie „niegościnne” praktyki dyskryminacji i wykluczeń, takie jak antysemityzm, rasizm, islamofobia, seksizm, mizoginia, szowinizm gatunkowy, klas izm czy zideologizowane techniki narracyjne dążące do petryfikowania hegemonicznej dominacji zachodnich historiografii i polityki tożsamości na scenie reprezentacji. Trajektoria tekstów przebiega zatem od filozofii, polityki, literatury i rozważań o charakterze meta krytycznym przez namysł antropologiczny do kondycji współczesnej humanistyki oraz jej roli w kształtowaniu zbiorowych wyobrażeń na temat możliwości współbycia różnorodnych podmiotów we współczesnym świecie.
Bartosz Stopel: From mind to text. Continuities and Breaks Between Cognitive, Aesthetic and Textualist Approaches to Literature. New York. Routledge, 2018.
Książka poświęcona jest porównaniu metodologii badań literackich poststrukturalistycznej teorii literatury, analitycznej filozofii literatury i kognitywistki. Postuluje istnienie ciągłości badań między wspomnianymi dyscyplinami, które układają się w relacje hierarchicznej zależności.
Książka składa się z dwóch części (co sygnalizuje tytuł) i zawiera 11 szkiców. Większość (7) dotyczy głównego tematu: Potocki (Jan) – w duetach. Potocki jest tutaj charakteryzowany w kontekście innej postaci, np. Poszukiwacze prawdy: Jan Potocki i Blaise Pascal. Autor książki chciał w ten sposób uatrakcyjnić prezentację biografii i osobowości twórcy Rękopisu znalezionego w Saragossie. Druga część składa się z Aneksu. Opisane zostały tutaj postawy i zachowania przedstawicieli elit arystokratycznych, z których wywodził się Potocki, np. Rozkosze światowców: konwersacja.
Monografia zbiorowa o twórczości Brunona Schulza zawiera dwadzieścia jeden artykułów o dziele autora Sklepów cynamonowych, a uzupełniona o aneks, w którym opublikowane zostało opowiadanie Rebyt Krzysztofa Kopla (zwyciężyło konkursie literackim na prozę inspirowaną dziełem Schulza rozpisanym wśród uczniów zabrzańskich szkół ponadgimnazjalnych) oraz krótki szkic Jana Bończy-Szabłowskiego o działaniach fundacji „Republika Marzeń”. Twórczość plastyczna i literacka Brunona Schulza jest bodaj najczęściej i najchętniej opisywana spośród wszystkich polskich artystów dojrzałego modernizmu, nie sposób wręcz zliczyć monografii autorskich i zbiorowych, artykułów naukowych i popularyzatorskich, wspomnień o pisarzu itd., jakie się już ukazały, a ich ilość lawinowo rośnie. Spowodowało to, iż ów „prowincjonalny” artysta, całe życie związany z Drohobyczem, współcześnie jest przez badaczy literatury i kultury sytuowany w centrum polskiego i europejskiego modernizmu. Redaktor i autorzy prezentowanego tomu wyszli z założenia, że w dziele Schulza można znaleźć jeszcze wiele miejsc, które należy poddać reinterpretacji, a także warto spytać o źródła inspiracji dzieła Schulza i sposób, w jaki to dzieło jest ożywiane w literaturze i sztuce współczesnej, w drugiej połowie dwudziestego wieku i pierwszych dekadach wieku dwudziestego pierwszego. Wśród autorów artykułów zamieszczonych w tomie są doświadczeni badacze i najwybitniejsi „schulzologowie”, są uczeni w „schulzologii” debiutujący, ale są też badacze rozpoczynający dopiero swoją poznawczą przygodę z literaturą i dziełem autora Sanatorium pod klepsydrą.
Literacki kapitalizm. Obrazy abstrakcji ekonomicznych w literaturze polskiej drugiej połowy XIX wieku stanowi propozycję analizy kapitalizmu na podstawie literackich źródeł historycznych. Omawiane powieści, a także opowiadania, dramaty czy wiersze zostały potraktowane jako medium wiedzy o ówczesnej gospodarce i społeczeństwie, a jednocześnie poddano wnikliwej obserwacji ich ideologię. W książce przedstawiono metodologię badania tekstów literackich odwołującą się do nowej lektury pism Karola Marksa. W perspektywie tej teorii literatura odgrywa ważną rolę w procesie legitymizacji podziałów klasowych oraz obowiązywania tzw. realnych abstrakcji: kapitału, pieniądza, towaru i pracy abstrakcyjnej. Przebadanie tekstów z drugiej połowy XIX wieku za pomocą ekonomii literatury umożliwiło nowe spojrzenie na często zapomniane utwory, a także dostrzeżenie ekonomicznego i afektywnego uwikłania literackich bohaterów w tworzenie intersubiektywnej zgody na podtrzymywanie podziałów społeczeństwa. Analiza dyskursów rewolucyjnych i robotniczych pozwoliła natomiast rozpoznać skomplikowany proces powstawania nowych ruchów oporu przeciwko dominacji burżuazji.
Metafora palimpsestu jest kluczem interpretacyjnym, otwierającym refleksję badaczy nad kategoriami miejsca i przestrzeni w literaturze i kulturze. Miejsca, noszące ślady kolejnych zapisów ludzkiej historii, podobnie jak palimpsesty odsyłają do znaczeń zarówno oczywistych, jak i zatartych. Palimpsest budzi ciekawość inaczej niż strona raz tylko zapisana. Pozornie ukrywa, bo to, co pod spodem (nawet jeśli zamazane czy częściowo zdrapane) – prześwituje. Im bardziej nieczytelne, tym bardziej frapujące, otwierające, potencjalne. Palimpsest uczula na niewidzialne i podkreśla jego wagę. Elżbieta Dutka (jedna z autorek tomu) pisze, iż palimpsest jest kategorią „niewystraczającą i niezastąpioną zarazem”. Autorzy kolejnych szkiców zdają się potwierdzać tę tezę, poszukując znaczeń miejsc i przestrzeni w literaturze, teatrze, muzyce, współczesnych mediach i w społeczeństwie.
Aspects of Royal Power in Medieval Scandinavia. Red. Jakub Morawiec, Rafał Borysławski. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3399-1 ss. 168.
Książka jest zbiorem artykułów autorstwa międzynarodowego grona badaczy zajmujących się historią, kulturą i literaturą średniowiecznej Skandynawii. Tematem książki jest władza królewska, jej definiowanie i egzekwowanie przez władców w średniowiecznej Skandynawii. Atutem pracy jest bez wątpienia ujęcie tego zagadnienia z punktu widzenia różnych dyscyplin (historia, literaturoznawstwo, historia prawa) i wskazanie nowych możliwości interpretacyjnych w tym zakresie.
François Noudelmann. Geniusz kłamstwa. Tłum. Magdalena Łachacz, Michał Krzykawski. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2018. ISBN: 9788301199722, ss. 350.
Rousseau, który pisze traktat o wychowaniu, porzuca piątkę swoich dzieci; Kierkegaard, który tworzy teksty religijne, prowadzi równocześnie życie libertyna; kładącą podwaliny pod filozofię feminizmu Simone de Beauvoir łączy pełna uległości relacja z amerykańskim kochankiem; Foucault, który wychwala odwagę prawdy, utrzymuje w sekrecie swoją chorobę na AIDS; wreszcie nienawidzący podróży Deleuze, który staje się filozofem nomadyzmu. Geniusz kłamstwa to esej filozoficzno-literacki, w którym autor prezentuje sylwetki najsławniejszych filozofów francuskich, ale przygląda się im od strony, której sami ci filozofowie być może ujawniać by nie chcieli – od strony kłamstwa. Wszystko to składa się na pasjonującą opowieść – pełną sympatii, ciepła i przyjaznej krytyki, która jednakowoż nigdy nie przesłania precyzji analizy – o tym, jak życie umysłu odpowiedzialnego za tworzenie filozoficznych konceptów łączy się z jednostkowym życiem psychicznym. Zasadnicza korzyść takiego przedsięwzięcia ma bardzo duży walor poznawczy: pozwala ono bowiem zobaczyć w zupełnie nowym świetle abstrakcyjne pisma i pojęcia filozofów i lepiej – by nie powiedzieć: wreszcie – je zrozumieć. Heidegger zapytany o życie Arystotelesa miał odpowiedzieć: „Urodził się, myślał i zmarł. A cała reszta jest tylko czystą anegdotą”. O tym, jak ogromną wagę ma owa „anegdota”, zaświadcza najlepiej sam Heidegger… Książka Noudelmanna to opowieść zarówno dla rozmiłowanych w filozofii, jak i dla tych, którzy kojarzą ją z nudnymi i niezrozumiałymi traktatami – ci pierwsi docenią, drudzy będą mieli okazję odkryć i pokochać [op.wyd.].
Książka jest zbiorem esejów dotyczących szeroko pojętej metaforyki mostów i więzi pomiędzy kontynentami oraz dialogu między różnorodnymi społecznie i topograficznie kulturami. Uczestnicy dyskusji prezentują wielorakie metodologicznie dyskursy i teorie, które nawiązują do chromatyki kulturowej i geograficznej na kontynencie Europy i USA. Tematyka esejów dotyczy wielu odległych geograficznie rejonów, przestrzeni i czasów kultury, między którymi rysują się wielowymiarowe więzi: kulturowe, religijne, etyczne, historyczne, literackie; po pozwalają one na budowanie „estetycznych mostów pomiędzy kulturami w muzyce, poezji i sztukach wizualnych, ale także w wielu innych płaszczyznach tematycznych.
Książka jest zbiorem artykułów poświęconych opowiadaniom Josepha Conrada. Autorami są polscy i zagraniczni badacze twórczości pisarza oraz angliści literaturoznawcy. Proponują oni reinterpretacje krótkich utworów prozatorskich, w większości będących tekstami, którymi conradystyka się dogłębniej nie zajmowała. Celem publikacji jest demarginalizacja opowiadań Conrada i zwrócenie uwagi na ich bogactwo treściowe i formalne. Oprócz analiz literackich publikacja zawiera również rozdziały poświęcone filmowym adaptacjom oraz przekładom i przekładoznawstwu – zagadnienia te omawiane są oczywiście na przykładach nowel Conrada. Publikacja zawiera indeksy: osobowy, postaci fikcyjnych i utworów literackich.
