W północno-zachodniej części Krety dr Gerard Gierliński (Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie) odkrył w 2002 roku dwa stanowiska, na których zachowały się ślady stóp dwunożnych istot. Kilkanaście lat później wraz z dr. Grzegorzem Niedźwiedzkim z Uniwersytetu w Uppsali (Szwecja) oraz dr. Andrzejem Boczarowskim z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach przeprowadzili analizy znaleziska, które pozwoliły stwierdzić, że ślady te należały do człowiekowatych. Dr Zofia Dubicka z Uniwersytetu Warszawskiego datowała osady zawierające tropy na 5,7 mln lat. Pozostawili je prawdopodobnie przedstawiciele homininów – grupy ssaków z rodziny człowiekowatych, do których należą wszystkie gatunki z takich rodzajów, jak: Homo, Orrorin, Sahelanthropus czy Australopithecus.
Dwa ślady pozostawione prawdopodobnie przez jedną istotę, odkryte na Krecie przez dr. Gerarda Gierlińskiego
Fot. G. D. Gierliński i in./„Proc. Geol. Assoc”. Licencja CC BY-NC-ND.
Odkrycie dr. Gerarda Gierlińskiego ma ogromne znaczenie przede wszystkim dla paleoantropologii. Są to bowiem obecnie najstarsze na świecie zachowane ślady dwunożnych istot. Znane dotychczas stanowiska dokumentujące najbardziej odległą w czasie obecność praludzi znajdowały się w Tanzanii i pochodziły sprzed 3,7 mln lat. – Możemy zatem mówić o odkryciu śladów pierwszych dwunożnych imigrantów, którzy przybyli na Kretę… Skąd? Póki co nie znamy odpowiedzi na to pytanie – mówi dr Andrzej Boczarowski z Katedry Geografii Fizycznej Wydziału Nauk o Ziemi UŚ, członek grupy badawczej kierowanej przez dr. Gierlińskiego. Jak dodaje, do rodziny człowiekowatych należą również odkryte niedawno na terenie Grecji i Bułgarii szczątki Graecopithecusa sprzed 7,2 mln lat, a także Sahelanthropus tchadensis żyjący około 7 mln lat temu w Środkowej Afryce, Orrorin tugenensis odkryty na terenie Kenii oraz Ardipitek zrekonstruowany na podstawie szczątków odnalezionych na terenie Etiopii i liczących 4,4 mln lat. Naukowcy przyjmują, że wymienione wymarłe ssaki były istotami dwunożnymi. – Dzięki rekonstrukcji szkieletu ostatniego z nich dowiedzieliśmy się, że miały zdolność przywodzenia i odwodzenia dużego palucha w stopie. Kiedy przemieszczały się po ziemi, paluch znajdował się tuż przy osi stopy, natomiast podczas wspinania się na drzewa stopa znów stawała się chwytna dzięki możliwości odwodzenia palucha. Istoty, które badaliśmy na Krecie miały w przedniej części stopy anatomię podobną do ludzkiej, gdzie duży paluch był skierowany ku przodowi – wyjaśnia naukowiec.
Dr Grzegorz Niedźwiedzki oraz dr Andrzej Boczarowski dokumentują odkryte na Krecie ślady praludzi
Fot. dr Gerard Gierliński
Odkryte ślady nie należą do bezpośrednich przodków gatunku Homo sapiens. – Mówimy o jednej z tysięcy odnóg drzewa ewolucyjnego, lecz czy jest to linia prowadząca do współczesnego człowieka? Na to pytanie nie mamy jeszcze odpowiedzi – komentuje dr Andrzej Boczarowski. Opisując znalezisko, porównuje jednak odkryte ślady do ludzkich stóp. Paluch przywiedziony do osi stopy oraz jej przód przypomina część ciała człowieka, jednak jej tył znacznie się różni od znanego nam kształtu – pięta jest wąska i krótka.
Dobrze zachowane ślady trzech stóp oraz ich opis
Fot. G. D. Gierliński i in./„Proc. Geol. Assoc”. Licencja CC BY-NC-ND.
Odkryte ślady reprezentują pierwszych imigrantów zasiedlających Kretę. Nadal aktualne pozostaje pytanie, skąd tam przywędrowali. Jak wyjaśnia paleontolog, ostatnie badania pokazują, że w okresie datowanego życia owych istot, a zatem około 5,7 mln lat temu, dochodziło do okresowego obniżania się poziomu wody w Morzu Śródziemnym, co jednak wcale nie sugeruje, że istoty te przybyły z Afryki. Mogły dostać się na teren obecnej wyspy poprzez pomost lądowy z pobliskiego lądu bałkańskiego. Jedno jest pewne, gdy dotarły na Kretę, były już istotami dwunożnymi.
– Wszelkie znaleziska śladów praludzi w Europie są niezwykle cenne, ale musimy być ostrożni z wyciąganiem wniosków. Przyjęliśmy, że kolebką ludzkości jest Afryka Wschodnia i jeśli chodzi o gatunek Homo sapiens, raczej nie mamy wątpliwości. Jest to jednak stosunkowo młody twór na arenie życia liczący około 300 tys. lat. Nasz gatunek, co chciałbym szczególnie podkreślić, nie musi pozostawać zatem w ciągłości ewolucyjnej z przedstawicielami odkrytymi na Krecie. Jest to jednak nowy, fascynujący głos w debacie naukowej dotyczącej pochodzenia ludzkości – podsumowuje dr Boczarowski.
Artykuł pt. Possible hominin footprints from the late Miocene (c. 5.7 Ma) of Crete? został opublikowany na łamach czasopisma naukowego „Proceedings of the Geologists’ Association” w sierpniu 2017 roku i jest dostępny na stronie: www.sciencedirect.com.
Autorami artykułu są: dr Gerard D. Gierliński (Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, Stowarzyszenie Delta, Polska), dr Grzegorz Niedźwiedzki (Uppsala University, Szwecja), dr Martin G. Lockley (University of Colorado, Stany Zjednoczone), dr Athanassios Athanassiou (Hellenic Ministry of Culture and Sports, członek Ephorate of Palaeoanthropology-Speleology Department, Grecja), dr Charalampos Fassoulas (University of Crete, Grecja), dr Zofia Dubicka (Uniwersytet Warszawski, Polska), dr Andrzej Boczarowski (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Park Nauki i Ewolucji Człowieka w Krasiejowie, Stowarzyszenie Delta, Polska), prof. Matthew R. Bennett (Bournemouth University, Wielka Brytania) oraz prof. Per Erik Ahlberg (Uppsala University, Szwecja).
Informacja na temat odkrycia została opublikowana między innymi na łamach czasopisma naukowego „Nature” i jest dostępna na stronie: www.nature.com.