Uniwersytet Śląski w Katowicach

Justyna Tymieniecka-Suchanek: Literatura rosyjska wobec upodmiotowienia zwierząt. W kręgu zagadnień ekofilozoficznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978‑83‑226‑3879‑8, ss. 382.

Drugie wydanie nowatorskiej monografii poświęconej problematyce ekofilozoficznej rozważanej na materiale literatury rosyjskiej (od połowy XIX do końca XX w.), która, jak dotąd, była nieobecna w dyskursie literaturoznawczym współczesnej rusycystyki, zarówno polskiej jak i europejskiej. Autorka omawia podmiotowość zwierząt; podejmuje, poszukuje i analizuje zagadnienia ekofilozoficzne dotyczące relacji i interakcji pomiędzy człowiekiem a zwierzętami, z uwzględnieniem oceny i kwalifikacji moralnej ludzkich czynów wynikających z owych relacji (ekoetyka). Rozważania mają na celu określenie jakości ludzkiego bycia z nieludźmi na podstawie wybranych utworów z zakresu prozy, poezji i publicystyki. Ta interdyscyplinarna książka z pogranicza literaturoznawstwa i ekofilozofii, etyki środowiskowej i etologii kognitywnej, nawiązująca też do innych nauk (zoosemiotyki, prawnej ochrony zwierząt) stanowi próbę wpisania się w kontekst studiów zwanych „trzecią kulturą”.

Magdalena Malinowska: Corps de la femme maghrébine. Étude de la corporéité et de la sexualité féminines dans l’oeuvre romanesque de Leïla Marouane. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3699-2, ss. 230.

Przedmiotem niniejszej publikacji jest analiza przedstawień kobiecego ciała w powieściach współczesnej algierskiej pisarki, Leïli Marouane. Przez okres kolonizacji, ciało kobiety, uznawane za symbol algierskości, było przedmiotem rozgrywek politycznych pomiędzy kolonizatorem a Algierczykami, w konsekwencji czego stawała się ona ofiarą podwójnej opresji. Wychodząc z tego założenia, autorka stawia sobie za cel zbadanie, w jaki sposób współczesna maghrebska kobieta pozycjonuje się w stosunku do tego podwójnego dziedzictwa kulturowego, zaś w centrum zainteresowania znajdują się kwestie związane z cielesnością i seksualnością kobiecą. Praca składa się z dwóch części, z których pierwsza stanowi swoiste wprowadzenie w badany krąg kulturowy i poświęcona jest historii społeczno-politycznej Algierii oraz historii maghrebskiej literatury kobiecej. W drugiej części, zasadniczej, autorka skupia się na wybranej pisarce oraz jej dziele powieściowym, a następnie poddaje analizie zagadnienia cielesności i seksualności kobiecej.

Ludzie księgi. Wokół wybranych zagadnień wydawnictwa Jakuba Mortkowicza. Red. Ewa Jaskółowa. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3841-5, ss. 188.

Książka składa się z siedmiu rozdziałów, w których z perspektywy literaturoznawczej pokazano działalność wydawniczą Jakuba Mortkowicza i jego żony Hanny. Uwaga skupiona jest przede wszystkim na wydaniach książek dla młodego odbiorcy ze wskazaniem nowatorstwa myśli pedagogicznej głoszonej przez sama Hanne Mortkowiczowa oraz wpisana w publikacje autorów stale obecnych w planie wydawniczym Mortkowiczów. Zasada, że dzieciom należy dać to, co najlepsze przyświecała działaniom wydawniczym obojga małżonków. Jak była realizowana pokazują kolejne rozdziały omawiające zarówno tematy książek wydawanych przez oficynę Mortkowicza, jak i analiza oraz interpretacja ich w kontekście współczesnego literaturoznawstwa. Autorki kolejnych rozdziałów omawiają więc pisarstwo samej Hanny Mortkowiczowej, pokazują nowatorstwo wydawcy realizującego projekt nowoczesnej książki dla dzieci, omawiają ilustracje do wydań baśni Andersena, pokazują sposoby wprowadzania tematów podróżniczych do świadomości czytelników młodych i dorosłych. Publikacja pokazuje także nowoczesnych twórców literatury, którzy zostali przez wydawcę docenienie, wprowadzeni na rynek wydawniczy i zyskali akceptację czytelników.

O szczęściu. Konteksty radosne. Red. Ireneusz Gielata, Anna Szawerna-Dyrszka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3878-1, ss. 190. 

Monografia jest efektem badawczego namysłu nad radosnym aspektem szczęścia, wynikiem poszukiwania przeciwwagi dla estetyki tragedii, cierpienia, smutku, dla ugruntowanej we współczesnych badaniach nad kulturą pozycji melancholii. Autorzy, zbliżając się do bieguna radości, czytają literaturę, tropiąc szczęście w grozie gór (Elżbieta Dutka), w niepewności jutra (Paulina Czernek), w nieszczęściu (Marek Bernacki), w trudach życia (Beata Mytych-Forajter), w melancholii (Karolina Kolasa-Rusek), w kuchni (Iwona Gralewicz-Wolny), w przedmiotach (Krzysztof Babicki). Poszukują też szczęścia w radosnej pieśni i samym śpiewaku (Elżbieta Grodzka-Łopuszyńska) oraz w ciężkim brzmieniu i krzyku muzyki heavymetalowej (Mateusz Żyła). „Co myślimy o szczęściu?”, „Jak myślimy o szczęściu?”, „Czy jeszcze w ogóle o szczęściu myślimy?” – to najważniejsze pytania stanowiące punkt wyjścia zawartych w książce refleksji, których adresatem jest humanista szukający odpowiedzi w literaturze, sztuce, filozofii.

Jerzy Liebert. Lektury. Red. Joanna Kisiel, Elżbieta Wróbel. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3833-0, ss. 304.

Tom zbiorowy Jerzy Liebert. Lektury to wielogłosowa i wielowymiarowa monografia twórczości poety międzywojennego, podejmująca nowe możliwości czytania tej poezji, tradycyjnie łączonej z nurtem religijnym, odkrywająca jej aktualny i uniwersalny potencjał interpretacyjny i różnorodne powiązania z tradycją liryki polskiej. Książka jest świadectwem wielorakich autorskich lektur, przyjmujących różne metodologiczne podstawy, mnożących interpretacyjne konteksty. Przynosi pierwszy tak wielostronny opis fenomenu dzieła, myśli i wyobraźni Jerzego Lieberta, wzbogacony o refleksję nad jego twórczością przekładową. Kluczem do opisania swoistości dorobku poety jest zdarzenie interpretacyjne, mikrologiczna lektura, fascynujące i odkrywcze spotkanie z tekstem, dlatego tak ważną rolę pełnią w tomie analizy i interpretacje pojedynczych utworów, za każdym razem na nowo oświetlające całość dzieła poety. Książka Jerzy Liebert. Lektury przeznaczona jest zarówno dla badaczy i studentów literatury, jak i wszystkich osób zainteresowanych dwudziestowieczną poezją.

Wypatrywanie. Filozoficzne aspekty języka, literatury i edukacji. Red. Małgorzata Wójcik-Dudek, Ewelina Zygan. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978‑83‑226‑3831- 6, ss. 268.

Lech Witkowski w monumentalnym dziele Humanistyka stosowana. Wirtuozeria, pasje, inicjacje przyznaje, że wartość edukacji i pedagogiki jest mierzalna, choć ich probierz nie jest najłatwiejszym narzędziem w obsłudze1. Według badacza, fundamentem edukacji powinna być praca nad nadzieją, co oznacza wysiłek otwierania sobie szans na to, co jeszcze nie zaistniało. I choć otwarcie na to, co nieoczekiwane, wcale nie musi być scenariuszem biograficznym człowieka, to już z pewnością pozostaje wyzwaniem dla edukacji oraz nauczyciela. Wsłuchując się w ten imperatyw, przedstawiamy teksty zarówno młodych oraz bardzo młodych badaczy, jak i nauczycieli, którzy podejmują trud wypatrywania szansy na nowe interpretacje, różne punkty widzenia, ożywcze zdziwienie wywołane kanoniczymi, a tym samym, wydawałoby się, że znanymi, tekstami. Autorów tekstów − filozofów, kulturoznawców, literaturoznawców, językoznawców i nauczycieli — z pewnością łączy jedno: postawa „wypatrywania” praktykująca nadzieję na szansę „nowego”. (fragment wstępu)

Sarmackie theatrum. T. 8: W poszukiwaniu nowości. Red. M. Barłowska, M. Walińska. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3869-9, ss. 224.

Kolejny, już ósmy tom Sarmackiego theatrum zbiera artykuły przygotowane jako wynik namysłu nad kategorią nowości w dawnej literaturze. W perspektywie retorycznej poszukiwano rozumienia istoty novitas i analizowano funkcjonowanie topiki. W ujęciach faktograficznych przedstawione zostały odkrycia utworów z XVII w. zachowanych w rękopisach i nieznanych drukach, sformułowano hipotezy na temat autorstwa i opisano stosowane przez twórców strategie perswazyjne. Poddano także oglądowi sposoby funkcjonowania nowości z punktu widzenia dawnego czytelnika i rynku wydawniczego.

Od mobilnosti do interakcije. Dramsko pismo i kazalište u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, na Kosovu, u Makedoniji, Sloveniji i Srbiji. Red. Gabriela Abrasowicz, Leszek Małczak. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3978-8, ss. 378.

Słowo redaktora serii: Pierwsza naukowa pozycja wydana w serii Biblioteka Przekładów Literatur Słowiańskich pt. Od mobilności do interakcji. Dramat i teatr w Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Chorwacji, Kosowie, Macedonii, Słowenii i Serbii nawiązuje do ubiegłorocznej dwutomowej publikacji polskich przekładów współczesnego dramatu chorwackiego zatytułowanej (Nie)tylko fragmenty. Jest owocem naukowo-artystycznej konferencji zorganizowanej w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach w listopadzie 2018 roku. Uczestnicy konferencji z Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Czarnogóry, Macedonii i Serbii podkreślali, że była to pierwsza tego typu inicjatywa od rozpadu Jugosławii i pierwsze wspólne spotkanie na neutralnym gruncie. W poszczególnych rozdziałach składających się na monografię ich autorzy poruszają problematykę związaną albo z wąsko rozumianym przekładem jako tłumaczeniem międzyjęzykowym, albo szeroko rozumianym przekładem; tłumaczą i interpretują twórczość dramatyczną i teatralną z kilku krajów i kultur południowej Słowiańszczyzny. Przekład staje się dziś jednym z najważniejszych i najgłębszych sposobów myślenia o świecie, doświadczania i tłumaczenia otaczającej nas rzeczywistości. Zwrot translacyjny stanowi jeden z niepodważalnych przełomów we współczesnej humanistyce, a tytułowa dla niniejszych rozważań mobilność jest kondycją nie tylko współczesnego świata. Wśród Autorów monografii znaleźli się przedstawiciele różnych środowisk, teoretycy i praktycy dramatu oraz teatru, komparatyści, teatrolodzy, literaturoznawcy, przekładoznawcy, reżyserzy, dyrektorzy instytucji kulturalnych związanych z teatrem oraz dramatopisarze.

Języki publikacji: chorwacki, serbski i angielski.

Bezpłatny egzemplarz publikacji można pobrać ze strony wydawnictwa.

Tematem pracy są scholastyczne inspiracje w poetyce Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Praca składa się ze wstępu, sześciu rozdziałów i zakończenia. Wprowadzenie przedstawia stan badań i układ pracy. Pierwszy rozdział pokazuje sposób użycia przez Sarbiewskiego pojęć zaczerpniętych ze scholastyki. Drugi rozdział porównuje poglądy Arystotelesa i Sarbiewskiego na poetykę. Trzeci rozdział pokazuje, w jaki sposób Sarbiewski stosuje pojęcie analogii. Czwarty rozdział przedstawia jego pogląd na problem uniwersaliów. W rozdziale piątym opisano jego wizję człowieka. W szóstym rozdziale porównano jego rozumienie twórczości z romantycznymi poglądami na jej temat. Na końcu sformułowano wnioski.

Autora interesuje stan „nienasycenia” – w ucieczce przed twórczą stabilizacją, więzieniem schematu, w pragnieniu nieustannego bycia „przed”, nigdy w anihilującym indywidualność szeregu. W wymiarze nadrzędnym ów stan oznacza poszukiwanie rozwiązań estetycznych i etycznych w potyczkach ze światem materialnym naszej współczesności, wytyczanie ścieżek w ukrytych pasażach wyobraźni i tworzenie własnych, gotowych do przełamywania, form wyrazu. Wybrani pisarze (Tytus Czyżewski, Tadeusz Peiper, Mila Elin, Stanisław Grędziński, Lech Piwowar, Tadeusz Gajcy, Tymoteusz Karpowicz, Krystyna Miłobędzka, Andrzej Falkiewicz, Józef Bujnowski) chcieli być artystami nowej epoki, którzy podejmują, oczywiście „na własny rachunek”, problemy odwieczne i uniwersalne: pytają o Boga, byt, granice poznania; tworzą nadrealne transkody lub generują ekwiwalenty, poszukują śladów epifanijnych, niekiedy wybierają ścieżki ideologicznego zaangażowania, mierzą się z migotliwością i niepewnością znakowej obecności.

Książka dotyczy kilku zagadnień filozoficznych i teologicznych wyłaniających się z twórczości Juliusza Słowackiego. Autorka rozważa ważną dla poety i całego romantyzmu problematykę podmiotu, włącza Słowackiego w dyskusję między idealizmem i realizmem, emanacją i kreacją. Pokazuje podobieństwa i różnice między myślą poety a filozofią Emersona i Nietzschego. Opisuje idee teologiczne Słowackiego inspirowane teologią wschodniochrześcijańską, które ułatwiają interpretację niektórych wątków mistycznej twórczości poety. Książka próbuje aktualizować tezę Heideggera, że poezja „wzywa do myślenia”.

Książka Ja, Eurypides przynosi szeroki wybór wywiadów, zapisów spotkań oraz wspomnień Teodora Parnickiego ogłaszanych w prasie w latach 1957-1988. Mają one charakter programowy, krytyczny oraz autobiograficzny, dają także ciekawy obraz życia literackiego w dobie PRL.

Zgromadzone tu teksty pozwalają lepiej zrozumieć zamierzone i zrealizowane przez pisarza w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku przeformułowanie poetyki powieści historycznej, a także zwrot ku prozie eksperymentalnej w utworach z kolejnej dekady. Wyjaśniają także filozoficzne, teologiczne oraz literackie inspiracje Parnickiego.

Podobnie jak w twórczości literackiej, tak i w tekstach nieliterackich, kluczową rolę odgrywa biografia Parnickiego, którą pisarz analizuje i komentuje. Interesująca jest zmienność w czasie jego dyskursu autobiograficznego, uwarunkowana zmieniającymi się okolicznościami politycznymi.

Pierwsze teksty były publikowane jeszcze w trakcie emigracji Parnickiego w Meksyku, kiedy Instytut Wydawniczy PAX wznowił Aecjusza, ostatniego Rzymianina oraz Srebrne orły, zapowiadające jego powrót do krajowego życia literackiego. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych pisarz publikuje kilkanaście powieści, które są szeroko komentowane w prasie oraz w trakcie spotkań literackich. Ostatni tekst jest zapisem zaocznego spotkania autorskiego z rosyjskimi czytelnikami, które odbyło się na kilka dni przed śmiercią pisarza. Dzięki zestawieniu tekstów z czterech dekad można obserwować przemiany w podejściu Parnickiego do powieści historycznej, literatury oraz roli pisarza.

Książka Ja, Eurypides przynosi niepublikowane wcześniej w zwartej formie teksty jednego z najważniejszych polskich prozaików XX wieku.

Białoszewski. 2017/2018 to próba interpretacji twórczości Mirona Białoszewskiego z perspektywy przełomu 2017 i 2018 roku. Autor książki nie ma jednak ambicji stworzenia monografii dzieła autora Szumów, zlepów, ciągów, proponuje tryb eseistycznego odczytania paru aspektów jego dzieła, wprowadzając i sugerując w swoich interpretacjach nowe konteksty literackie, kulturowe, historyczne oraz biograficzne. Przedmiotem opisu są nie tylko teksty Białoszewskiego, ale też dostępna wiedza na temat biografii pisarza, jego działania teatralne, zachowania społeczne, szczegóły biograficzne oraz legenda kreowana, autokreowana, a utrwalana we wspomnieniach przyjaciół poety i wielu anegdotach. To spektrum konsekwentnie określane jest w książce jako „tekst Białoszewski”, zaś kluczowym pojęciem teoretycznym jest kategoria „sobąpisania” zaproponowana przez Michela Foucaulta.

Lęki jestem’u to próba interpretacji jednego wiersza Mirona Białoszewskiego wywód jestem’u i jednocześnie próba docierania do tożsamości podmiotu autorskiego tekstu autora pamiętnika z powstania warszawskiego. Dylematy tożsamościowe dotyczące religijności, seksualności, przynależności do wspólnoty itd. są w ujęciu autora fundamentem tej prozy i poezji. Szkic w pierwotnej wersji miał charakter „Wykładu mistrzowskiego” wygłoszonego w Uniwersytecie Białostockim na zaproszenie Rady Wydziału Filologicznego tego uniwersytetu.

Publikacja przedstawia najważniejsze wystąpienia programowe z okresu tzw. „burzy i naporu” (1967-1976) Pokolenia 68 (Nowej Fali) w poezji polskiej autorstwa m.in. Stanisława Barańczaka, Adama Zagajewskiego, Ryszarda Krynickiego, Juliana Kornhausera, Krzysztofa Karaska, Jacka Bierezina. Autor opracowania uwzględnił także w tej edycji głosy liderów grup i formacji pozostających poza głównym nurtem Nowej Fali: Bohdana Urbankowskiego z jego ideą nowego romantyzmu oraz poetów katowickiej grupy Kontekst (Tadeusza Sławka, Andrzeja Szuby, Stanisława Piskora, Włodzimierza Paźniewskiego). We wprowadzeniu odtworzone zostają okoliczności związane z narodzinami pokoleniowej świadomości i jej krystalizacją. Omówione zostały tezy programowe i spory wewnątrz pokolenia oraz wystąpienia polemiczne wobec poprzedników (Orientacja Hybrydy, Pokolenia 56). Wybór tekstów źródłowych został podzielony na pięć grup tekstów: zbiór wczesnych manifestów, znaczące szkice programowe i polemiki, dojrzałe diagnozy dotyczące sytuacji pokolenia, dyskusję wokół tez o tzw. „świecie nie przedstawionym”, w tym wewnątrzpokoleniowy spór o wartość poezji Zbigniewa Herberta oraz zamykającą omawiany w książce okres rozwoju Pokolenia 68 polemikę wokół aktualizacji przesłania Czarodziejskiej góry Tomasza Manna.

Oikologia jest pomyśleniem, które wiąże oikos i logos, rozpatrując swoistą korespondencję między nimi, ale także i to, co pojęcia te różni i oddziela. Oikologia prowadzi swe rozważania na pograniczu filozofii, literatury, antropologii, a może nawet polityki, bowiem jej założeniem jest to, że „dom” jest tyleż nam dany, co nieustannie konstruowany. A właściwie jest nam zadany, stąd oikologia, by podjąć się wypełnienia tego zobowiązania, prowadzi ku docenieniu powiązania domu, miejsca, miasta, wędrówki i źródła. Nieobce jej staje się doświadczenie miasta, duchowego wymiaru miejsca, powrotu do źródła, pęknięcia postindustrialnej przestrzeni i splecenia ruchu ze stałością rzeczy, jak i szukanie nauki domu w konkretnej czasoprzestrzeni (Śląsk, Europa, świat). Ten krytyczny impuls jest niezbędny, gdyż retoryka „domu” praktykowana w polityce przedstawia go jako zestaw oczywistych, niekwestionowanych, a zatem na swój sposób niewidocznych ram, w których lokuje się nasze życie.

Książka jest studium świata księżycowej epopei stworzonego przez Jerzego Żuławskiego w dwóch pierwszych tomach trylogii i jego ziemskiego odpowiednika w tomie trzecim. Inspiruje nas w tych rozważaniach Dante, w którego Piekle odnajdujemy kilka podstawowych motywów i metafor dla filozofii Żuławskiego. Zatem jałowy i zrujnowany pejzaż Księżyca to otoczenie, w którym odnalazłby się protagonista Dantowskiego arcypoematu. A dalej, wędrówka przez ów pejzaż naznaczony brakiem życia oznacza odrzucenie tego, co swojskie i znajome, wstrząs, o którym pisze Dante jako o znalezieniu się w środku gęstego lasu, „gdzie żadnej ścieżki oczy nie dostrzegają” (przeł. Agnieszka Kuciak). To z kolei prowadzi do zadania pytania o wiedzę, jako główny instrument pozwalający na wytyczanie takich „ścieżek”. Jest to więc opowieść tyleż o nieposkromionej ludzkiej ciekawości poznawczej, co i dyskusja z założeniami i obietnicami projektu oświeceniowego oraz rozważaniami nad przyszłym kształtem społeczeństwa

Żuławski jawi się jako filozof badający życie nagle uwolnione od przyzwyczajeń, wyzwolone z dotychczasowych ograniczeń, lecz wyzwolenie to nie oznacza przeżywania pełni, a przeciwnie – myśl Żuławskiego bada brak i utratę jako wyznaczniki ludzkiej egzystencji, egzystencji zawsze bliskiej katastrofy. Metafora rozbitka i dramatu rozbitego statku towarzyszy nam w lekturze trylogii. Baruch Spinoza (o którym Żuławski napisał doktorską dysertację) i Friedrich Nietzsche (którego był uważnym czytelnikiem), ale także Karol Marks wspomagają nas w tej wyprawie, będącej jedynie nie więcej, jak „próbą” zmierzenia się z dziełem Żuławskiego.

Narodziny biopolityki, które zdaniem Michela Foucaulta należy datować na przełom XVIII i XIX wieku, stawiają kwestię męskości, jeśli nie w centrum zainteresowania myśli filozoficznej XX i XXI wieku, to na jego produktywnych obrzeżach. Interwencje biopolityczne roztoczyły wokół życia człowieka troskę, skupiającą się głównie na zadaniach, które narzucały mężczyznom konieczność kształtowania i obrony męskiej tożsamości, zdolnej przeciwstawić się rozmaitym zagrożeniom (wewnętrznym i zewnętrznym). Obowiązek dbania o zdrowie, konieczność doskonalenia ciała oraz dbanie o rozwój umysłowy i osobisty poprzez cały system urządzeń biopolitycznych, takich jak: higienizacja, aktywność fizyczna (gimnastyka, sport, przygotowanie wojskowe), edukacja, zachęta do działalności społecznej i politycznej, zaangażowanie w szeroko pojmowaną obronność (immunizację), miały przyczynić się do udoskonalenia ducha męskości, przy jednoczesnym zaangażowaniu go w  interesy polityki państwowej, ekonomii kapitalistycznej oraz ideologii narodowej, rasowej czy klasowej. [fragment Wstępu]

Monografia gromadzi prace dwunastu badaczy i badaczek z całej Polski, podejmujących zagadnienia męskości w szerokiej perspektywie kulturowej (socjologia, psychoanaliza, literatura, film, publicystyka). Publikacja ukazała się w ramach serii naukowej “Studia o męskości” wydawanej przez Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN.

Książka Piotra Bogaleckiego Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy. Białoszewski – Czycz – Drahan – Grześczak – Partum – Wirpsza imponuje nie tylko ogromną wiedzą i erudycją oraz umiejętnością przemierzania wraz z czytelnikiem skomplikowanych, splątanych ścieżek neoawangardowych eksperymentów, koncepcji i metatekstów. Wiedzy tej towarzyszy nie tylko zapał wykładu – prostowania od dawna powtarzanych historycznoliterackich tez i wydobywania żywego dyskursu poetów-eksperymentatorów spod złogów uogólnień. Przede wszystkim wielką wartością tej książki jest pasja i inwencja badacza-czytelnika, który nie waha się podejmować wyzwania najtrudniejszych wierszy-partytur, jakimi może się pochwalić polska neoawangarda. Monografia rysuje nie tylko kompletny obraz bardzo szczególnego i trudnego do opisu zjawiska, w którym krzyżują się muzyczne i poetyckie przesłanki tworzenia eksperymentalnych partytur. Stanowi także szczególną historię eksperymentów poetyckich, podejmowanych na pograniczu najważniejszych obecnych na polskim gruncie tendencji neoawangardowych, z konkretyzmem i konceptualizmem na czele. Wszystko to – wzbogacone o świetne, pełne inwencji, nowatorskie interpretacje wierszy-partytur – sprawia, że książka Piotra Bogaleckiego stanowić będzie ważną, obowiązkową pozycję neoawangardowej, teoretycznej i historycznej, biblioteki [z recenzji dr hab. Joanny Orskiej, prof. UWr].

Monografia powstała w ramach realizacji grantu Narodowego Centrum Nauki Wiersze-partytury jako wyzwanie dla literaturoznawstwa: recepcja – reminiscencje – rewizje teoretycznoliterackie (na materiale polskiej poezji 1945-2010) (2014/15/D/HS2/03006)

Książka Marani literatury polskiej jest jedną z najciekawszych i najdonioślejszych książek wprowadzających dziś w dramaturgię podmiotu literatury polskiej – zarówno tej dawnej, jak i tej dzisiejszej. Przymiotniki „najciekawszy” i „najdonioślejszy” pochodzą z różnych i zazwyczaj niewspółmiernych porządków znaczeniowych, lecz tym razem się spotykają. Dzieje się tak dlatego, że zasadniczy temat książki – karkołomny modus vivendi marana – wpisuje się w tradycyjnie gorące w Polsce, budzące emocje kwestie tożsamościowe, a zarazem temat ten rozpatrywany jest tutaj w świetle ustaleń ponowoczesnej humanistyki dotyczących konstytuowania się nowoczesnej podmiotowości: historyczny fenomen maranizmu daje się przedstawić jako proto-struktura jej matrycy uniwersalnej. Szkatułkowość struktury podmiotu marańskiego, idiosynkratycznego, znajdującego się zawsze w poróżnieniu, stale negocjującego swoją pozycję, widzieć można jako celną metaforę nowoczesnej podmiotowości. [z recenzji prof. dr. hab. Marka Zaleskiego].

Monografia powstała w ramach realizacji grantu Narodowego Centrum Nauki Fenomen maranizmu. Żydowska „tradycja ukryta” i nowoczesność (2017/25/B/HS2/02901).

Bibliografia podmiotowa i przedmiotowa poświęcona Josephowi von Eichendorffowi dotyczy działalności wydawniczej i medialnej w Polsce w latach 1989–2018. Dorobek Eichendorffa stał się przedmiotem zainteresowania publicystów i redakcji krajowych, regionalnych i lokalnych czasopism rozpoczynających funkcjonowanie na rynku prasowym u progu lat dziewięćdziesiątych XX wieku lub powołanych do życia w późniejszym okresie. Z tego też powodu przyjęte w bibliografii ramy czasowe, a co za tym idzie wybór roku 1989, nie są przypadkowe.

W prezentowanych wykazach uwzględniono publikacje książkowe, czasopisma, rozprawy doktorskie, druki ulotne, a także filmy, widowiska teatralne, festiwale i inne przedsięwzięcia o charakterze medialnym. Całość zamyka szkic na temat recepcji twórczości poety i pisarza urodzonego w Łubowicach koło Raciborza w prasie śląskiej po 1989 roku.

W niniejszej książce podjęto próbę określenia miejsca Josepha von Eichendorffa w świadomości krytyków, tłumaczy, literaturoznawców, historyków, historyków literatury, kulturoznawców, folklorystów i etnologów, na podstawie wyszukanych w polskiej prasie artykułów, not i omówień. Uważny czytelnik z łatwością odnajdzie wśród odnotowanych pozycji nazwiska niemieckich badaczy oraz tłumaczenia ich tekstów na język polski dostępne w polskich czasopismach lub w wydanych w Polsce tomach zbiorowych.

Monografia powraca do amerykańskiego kanonu powieści, memuarów, reportaży oraz filmów dotyczących wojny w Wietnamie, aby krytycznie ocenić centralne znaczenie dyskursu amerykańskiej wiktymizacji w wyobraźni Amerykanów oraz prześledzić strategie reprezentacji, które czynią z amerykańskich żołnierzy i weteranów najważniejsze ofiary tej wojny. Badając szczegółowo obraz wietnamskiego krajobrazu odtworzony przez amerykańskich autorów i reżyserów, książka przedstawia tezę, wedle której Wietnam został przekształcony w amerykański mit, wskazując jednocześnie, jak proces ten doprowadził do dehistoryzacji i mistyfikacji konfliktu, które przysłoniły jego historyczne i polityczne realia. Monografia następnie rozpatruje przedstawienia ofiar wojny – wietnamskich cywilów i amerykańskich żołnierzy – w świetle ich ideologicznego znaczenia i zastosowań. Ostatecznie książka stara się pokazać, w jaki sposób w relacji władzy kwestia statusu ofiary może zostać zideologizowana, oraz zdemitologizować „Wietnam” obecny w amerykańskiej narracji kulturowej.

W książce znalazły miejsce interpretacje filmów Aleksieja Bałabanowa, Andrieja Konczałowskiego, Siergieja Łoźnicy, Aleksandra Sokurowa, Aleksieja Uczitiela i Aleksandra Wieledynskiego. Przedmiotem namysłu stały się fabularne i dokumentalne dzieła filmowe powstałe po roku 2000., związane z wizualizacją centralnych dla Rosjan konfliktów militarnych, tj. z Wielką Wojną Ojczyźnianą, wojną radziecko-afgańską oraz wojnami czeczeńskimi w latach 1994–1996 oraz 1999–2009. […] Chodziło głównie o naświetlenie nowych tendencji, które pojawiły się w kinie rosyjskim w XXI wieku, wskazanie możliwych obszarów napięć i dyskusji prowokowanych przez filmy podejmujące problem wojny, nowatorskich perspektyw ujęcia pozornie starych tematów, które zyskują nowy wymiar we współczesnej świadomości społecznej, co da się zauważyć w wielu inicjatywach, których celem jest upamiętnienie ofiar traumatycznych wydarzeń. Książka ta, kierując uwagę w stronę kina skoncentrowanego na trudnych kwestiach historii Rosji, ma zatem też stawiać pytania, zachęcać do dyskusji w duchu trans-, inter- i wielokulturowego dialogu.

Publikacja zawiera przekłady literatury rosyjsko-izraelskiej i jest przedłużeniem pierwszego tomu  Z Rosji do Izraela, wydanego w 2018 roku. Pozornie lekka twórczość rosyjskojęzycznych autorów z Izraela (Nekod Singer, Anna Fein, Jelizawieta Michajliczenko, Jurij Nesis), w tłumaczeniu na język polski, zachęca do rozważań nad istotą bytu w warunkach tożsamościowego pogranicza, a w przypadku poważniejszych tekstów Julija Margolina, daje szansę raz jeszcze pochylić się nad człowiekiem zniewolonym, poddanym próbie łagrowego odczłowieczenia. Zamieszczone w monografii fragmenty prozy mogą zainteresować nie tylko miłośników literatury wyszukanej, ale także tych, którzy, podobnie jak przywołani w tomie autorzy, snują refleksję nad tożsamością, historią, ciągłością dziejów i chwiejną współczesnością. Zebrane w tomie testy, pisane w warunkach transkulturowej rzeczywistości, łączą elementy kultury rosyjskiej, żydowskiej i izraelskiej, są też świadectwem funkcjonowania literatury rosyjskojęzycznej w Izraelu, jako piśmiennictwa niezależnego, wpisującego się w fenomen wielokulturowego Izraela w sposób znaczący, nie marginalny.

Publikacja jest poświęcona kulturowym i językoznawczym aspektom tłumaczeń. Szereg autorów (M. Czarnecka,  J.M. Evjen,  S.M.E. Jewell, I.L. Jewell, W.M.Osadnik W. Polanski, D. Śledziona, H. Wiens) analizuje wpływ kontekstu kulturowego na przekład. Wśród omawianych w tomie tłumaczeń znalazły się zarówno teksty przełożone z angielskiego na polski (Home to the Holly Springs, A Clockwork Orange), jak też z polskiego na inne języki obce (Maria i Magdalena) oraz przekład tekstów sakralnych. Z zagadnień lingwistycznych autorzy skupili się na problemie przekładu angielskich przysłów i idiomów na język hiszpański, polski, ukraiński i koreański.

W realiach społeczeństwa sieciowego użytkownicy informacji stają się jednocześnie jej twórcami, a możliwość podejmowania nieskrępowanej interakcji jednocześnie wzmacnia ich aktywność w cyfrowych przestrzeniach dialogicznych. Blogosfera literacka, szczególnie w Rosji, jest interesującym medium współczesnej krytyki literackiej. Autorami blogów literackich mogą być profesjonalni krytycy lub pisarze, najczęściej jednak są nimi czytelnicy, przejawiający zamiłowanie do literatury, ale również aspiracje do zaistnienia w środowisku literackim. Podążając tropem myśli Bachtina tekst ten stanowi próbę zrozumienia specyfiki blogosfery, rzeczywistości tak odległej dla rosyjskiego teoretyka, jak bliska była mu koncepcja dialogiczności, której internetowa przestrzeń literacka jest współczesną egzemplifikacją.

Tom pt. Krieg in der Literatur, Literatur im Krieg (Wojna w literaturze, literatura na wojnie) jest pokłosiem międzynarodowej konferencji naukowej, która odbyła się w setną rocznicę zakończenia pierwszej wojny światowej. Przygotowanie konferencji i publikacja tomu stały się częścią bogatego kalendarza organizowanych w Polsce wydarzeń związanych z setną rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości.

Podzielony na 7 bloków tematycznych tom zawiera 37 przyczynków, których autorzy – w kontekście przywołanej Wielkiej Wojny – podjęli się gruntownej analizy wybranych zjawisk z pogranicza wielu nauk i obszarów wiedzy (przede wszystkim literaturoznawstwa, medioznawstwa, religioznawstwa, filozofii, historii, socjologii i psychologii).

Najważniejsze pytanie dotyczące statusu twórców (pisarzy, myślicieli, aktywistów, dziennikarzy) w obliczu wielkiej wojny znalazło w przyczynkach różne odpowiedzi. Jak się okazuje, wojna budziła nie tylko przerażenie, ale i entuzjazm, dała początek tendencjom eskapistycznym z jednej, jak również licznym pragmatycznym i utopijnym wizjom, programom i projekcjom z drugiej strony. Na koniec utrwaliła pośród europejskich narodów podziały manifestujące się chociażby w rozbieżnych ocenach tych samych wydarzeń. Można się o tym przekonać, czytając przyczynki i porównując ze sobą perspektywy reprezentujących różne kraje badaczy.

Krytyczne wydanie zbioru nowel najbardziej znanej maurytyjskiej pisarki, Anandy Devi. Poszczególne nowele w różnych stopniu w krytyczny, czasem ironiczny lub wręcz humorystyczny sposób ukazują relacje pomiędzy Wschodem a Zachodem. Utwory wchodzące w skład zbioru stanowią także przegląd możliwości twórczych Anandy Devi ukazujący jej pisarski kunszt w etiudach napisanych z pewnym dystansem wobec przedstawianej rzeczywistości bez częstego u autorki zaangażowania w palące problemy współczesnego świata. Książka jest drugim tomem serii wydawniczej “Frankofonia literaria”.

This volume places the satirical works of the Middle Byzantine period in a wider political and socio-cultural context, exploring not only their various forms but also their functions and meanings. The volume is divided into four parts. The first part provides the backgrounds of the authors and texts discussed in the volume. The second concerns the manifold functions and appearances of Byzantine satirical texts. Part three offers detailed analyses of three largely unexplored texts (the Charidemos, the Philopatris, and the Anacharsis). The last section moves from the individual texts to the larger picture of satirical modes in Middle Byzantium [publ. desc.].

Focusing on extant speeches from the Athenian Assembly, law, and Council in the fifth–fourth centuries BCE, these essays explore how speakers constructed or deconstructed identities for themselves and their opponents as part of a rhetorical strategy designed to persuade or manipulate the audience [publ. desc.].

According to the needs of the occasion, speakers could identify the Athenian people either as a unified demos or as a collection of sub-groups, and they could exploit either differences or similarities between Athenians and other Greeks, and between Greeks and ‘barbarians’. Names and naming strategies were an essential tool in the (de)construction of individuals’ identities, while the Athenians’ civic identity could be constructed in terms of honour(s), ethnicity, socio-economic status, or religion. Within the forensic setting, the physical location and procedural conventions of an Athenian trial could shape the identities of its participants in a unique if transient way.

The Making of Identities in Athenian Oratory is an insightful look at this understudied aspect of Athenian oratory and will be of interest to anyone working on the speeches themselves, identity in ancient Greece, or ancient oratory and rhetoric more broadly.

Publikacja obecna różni się od wcześniejszych w tej serii. Dotąd Światy poetyckie były rezultatem nowych lektur dorobku twórcy związanego z Górnym Śląskiem lub Zagłębiem Dąbrowskim. Lektury te w części przedstawiano na konferencjach naukowych, w części natomiast pisano specjalnie do tomu. Tym razem odstąpiliśmy od tej zasady. Śmierć Floriana Śmiei, który zawsze identyfikował się z miejscem swojego urodzenia, choć od trzech ćwierćwieczy przebywał poza Polską i Śląskiem, postawiła nas przed decyzją „podsumowania”. Z pewnością jego poezja powinna zostać przez nas opisana wcześniej. Nie została, ale ileż podobnych praktyk twórczych dotknęła ta przypadłość? [fr. op. wyd.]

Janowe. Teksty i konteksty. Red. Iwona Gralewicz-Wolny, Joanna Kisiel, Beata Mytych-Forajter. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020, ISBN: 978‑83‑226‑3961‑0, ss. 260.

Książka Janowe. Teksty i konteksty jest bowiem, trzeba to na wstępie wyraźnie powiedzieć, zbiorem prezentów: różnorakich, opatrzonych wyraźnymi sygnaturami i pomyślanych tak, by ucieszyć obdarowywanego. To podarki z różnych półek − od poetyckiej, przez interpretacyjną, historycznoliteracką, skończywszy na anegdotycznej. Łączy je jedno: język odmieniany przez osoby, które piszą o Janie, dla Jana, wobec Jana, z Janem. Imię własne stało się bowiem dla nas pretekstem, inspiracją, czasem zadaniem do rozwiązania [fr. mat. prom].

Niniejsza praca jest pierwszym polskim tłumaczeniem wszystkich zachowanych mów trzech spośród tzw. ‘pomniejszych mówców’ (oratores minores), Antyfonta (ok. 480 – 411 p.n.e.), Dejnarchosa (ok. 360 – ok. 290 p.n.e.) i Likurga (ok. 390 – 324 p.n.e.). Przekłady poprzedzone zostały obszernym wprowadzeniem (tak ogólnym, jak i szczegółowymi, poprzedzającymi pojedyncze mowy) i opatrzone wyczerpującym komentarzem podejmującym kwestie tekstualne, stylistyczne, prawne, historyczne i kulturowe [op. wyd.].

Die Edition bietet 41 bisher nicht publizierte Briefe von Sophie Tieck-Bernhardi-Knorring an ihren Bruder, den »König der Romantik« Ludwig Tieck. Sie fokussiert dabei primär auf den Bruder, um in ständigem Bezug auf ihn die Lebens- und Werkstationen der Schriftstellerin Sophie plastisch hervortreten zu lassen. Die Briefe sind in den Jahren 1792 bis 1831 entstanden. Es handelt sich dabei um einen privaten, »geschlossenen« Briefkorpus im Gegensatz zu den »offenen« Briefen, die im Freundeskreis oder in den Salons vorgelesen und diskutiert wurden. In Sophies Briefen artikuliert sie ihre Sorgen, Nöte, Ängste und Wünsche, die sie als Autodidaktin im Berliner Kulturleben um 1800 bewegten, war sie doch als Angehörige des niederen Standes von gediegener Bildung ausgeschlossen. Für sie wurde der Briefwechsel mit dem geliebten Bruder eine wichtige Brücke zur Schriftstellerei. Wir erleben so die Genese einer bedeutenden Autorin der literarischen Romantik, die neben unzähligen Briefen auch Erzählungen, Romane, Dramen und Gedichte verfasste [desc. of the publ.].