Uniwersytet Śląski w Katowicach

Książka powstała w ramach grantu „Kulturoznawstwo polskie. Historia i dziedzictwo dyscypliny”. Jej celem była prezentacja prac ważnych z punktu widzenia historii kulturoznawstwa jako dyscypliny naukowej i kierunku studiów, z uwzględnieniem jednakże mikrohistorii poszczególnych środowisk uniwersyteckich. Autorów interesował proces narastania propozycji teoretycznych i metodologicznych, stąd też chronologiczny układ prac – nie odnosi się on jednak do dat pierwodruków pism, ale do biografii ludzi, którzy te pisma tworzyli. Założeniem była bowiem rekonstrukcja „pokoleniowej” historii dyscypliny, a nie kolejność ukazywania się poszczególnych prac. Zaprezentowany w niniejszym tomie wybór szkiców i rozpraw ma przybliżać czytelnikom historię oraz specyfikę dyscypliny uniwersyteckiej i towarzyszących jej od blisko pół wieku studiów akademickich ukierunkowanych na badanie kultury oraz refleksję nad formami i celami takich badań.

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2017. ISBN: 978-83-65155-78-8, ss. 471.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN 978‐83‐226‐3266‐6, ss. 196.

Dom Wydawniczy ELIPSA . Warszawa 2019. ISBN 978-83-8017-270-8, ss. 208.

The project of the philosophy of localness and home stems from the need to develop a research path in order to radically complement and transform the existing understanding of space with a complex analysis of philosophy and anthropology of a place. A complex cultural interpretation of a place – a region, identity of a place, axiological and metaphysical foundations of a community, cultural experience – is crucial for me. Searching for a place, rootedness and home in space requires combining cultural orders of thought and experience – to create a research path which would be sensitive to time and place, cultural and historical depth. Revealing the potential of past also became a call for responsible interference in a place.

Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne SBP. Warszawa 2018. ISBN: 978-83-65741-16-5, ss. 280.

„Książka znakomicie napisana  i skomponowana, nazywa fenomen Ośrodka „Pogranicze” w sposób pozwalający przybliżyć czytelnikowi osobną osobliwość tego, co spełnia się w Sejnach, Krasnogrudzie” – prof. Krzysztof Rutkowski

„Kierunkowskazem, który prowadzi nas w tej książce przez tajemnicze labirynty filozofii MIEJSCA, jest logika pojęć stworzonych głównie przez Krzysztofa Czyżewskiego – wędrowanie, spotkanie, prowincja, ukształcenie, sąsiedztwo, wspólnota pamięci, dialog… Definiowanie tych pojęć w praktyce kulturotwórczej stworzyło oryginalność i niepowtarzalność „Pogranicza”. Pozwoliło jednocześnie autorom na dopisanie do dzieła swoich bohaterów własnej interpretacji, umiejscowienia ich w mozaice wielkich twórców polskiej kultury – Czesława Miłosza, Stanisława Vincenza, Jerzego Stempowskiego, Jerzego Giedroycia oraz Jerzego Grotowskiego.” – prof. Robert Traba.

Zürich: LIT VERLAG, 2019. ISBN 978-3-643-91119-3, ss. 196.

Wydanie 2 popr. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3615-2, ss. 332.

Zastanawiając się nad sensownością ponownego wydania Cyberkultury brałem pod uwagę możliwość dokonania w niej zmian, uzupełnień, czy też dopisania dalszego ciągu stworzonego w innej rzeczywistości tekstu. Dyskusje nad nowymi mediami i nowymi technologiami dziś przede wszystkim eksplorują zagadnienia postmediów, mediów postcyfrowych i postinternetowych. Nie znaczy to, że kwestie cyberkultury są już nieistotne, ale wydaje się, że ten paradygmat kulturowy – kształtujący się w swojej dojrzałej postaci w okresie przechodzenia od fenomenów Web 1.0 do wersji Web 2.0 – to z dzisiejszej perspektywy okres historycznie zamknięty. Dlatego warto pozostawić tę książkę w takim kształcie w jakim została ona opublikowana pierwotnie to znaczy w 2010 roku. Stanowi ona bowiem rodzaj zapisu świadomości teoretycznej i badawczej charakterystycznej dla czasu, w którym powstawała, czyli końca pierwszej dekady XXI wieku.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego Katowice 2016. ISBN 978-83-8012-802-6, ss. 340.

Publikacja dostępna w sieci: https://depot.ceon.pl.

Rozważania dotyczą rozpoznania misternych relacji człowieka i przestrzeni i prowadzą do zrozumienia doświadczenia lokalnego i wykładni „człowieka według nauczania miejsca”. Filozofia lokalności, nie lekceważąc siły miejsca, upatrywałaby w koncepcie człowieka lokalnego ożywczej energii, która podtrzymuje świat i tworzy swoistą ars bene vivendi. Dynamicznie pojęta figura lokalności, wydobyta z rewirów stagnacji czy szczelnie zamkniętej twierdzy, bliska staje się Nietzscheańskiemu obrazowi morza. Wraz z lokalnością, zatrzymującą naszą uwagę na domu, przychodzi nauka, że po to uparcie patrzymy w lokalne, okalające, znajome, aby mieć siły do konfrontacji z tym, co nieskończone, niespotykane i bezgraniczne. „Filozofia domowa” kieruje nas w stronę nieokreślonego, przynosząc prostą wiedzę, że po stronie domu objawia się to, co skończone i określone nie jest. Po stronie człowieka lokalnego upatrywać można by mocy tworzenia więzi ze światem i zobowiązującej opowieści o miejscu.

Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 2018. ISBN: 978-83-235-3438-9, ss. 470.

Zbiór esejów z różnych dziedzin psychologii, a także antropologii kulturowej, paleogeografii i geologii, socjologii, filozofii politycznej, filozofii religii, teologii, historii, orientalistyki, kulturoznawstwa, leksykografii, pedagogiki, genetyki i archeologii, inspirowanych teorią czynności Profesora Tadeusza Tomaszewskiego i powiązanym z nią modelem sytuacji. Autorzy pokazują, co współczesna nauka wnosi do rozumienia pojęcia sytuacji i co niemal pół wieku po ukazaniu się tekstu Profesora (Człowiek w sytuacji, PWN, 1975) możemy powiedzieć nowego o człowieku w wielości sytuacji, których jest on podmiotem.

W warunkach, gdy aktualność obowiązujących paradygmatów naukowych zmienia się sezonowo, propozycja Tadeusza Tomaszewskiego może być przykładem pożytku z trwałości ustaleń opartych na rzetelnej wiedzy. Możliwość odniesienia się do nich (czy to na zasadzie aprobaty, czy negacji) staje się argumentem na rzecz wartości tradycji w nauce.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN 978-83-226-3139-3, ss. 182.

 

Autorka przybliża niejednoznaczne zjawisko dizajnu. Przedstawia je i analizuje w kontekście estetyki, szczególnie estetyki implicite, o której pisał Władysław Tatarkiewicz, przeniesionej na grunt dizajnu: czerpiącej z praktyki dizajnerów, zawartej w przedmiotach/obiektach/ produktach użytkowych, w myśli krytycznej oraz w gustach i smaku odbiorców/użytkowników. Zadaniem książki jest  ukazanie narodzin dizajnu (we współczesnym jego rozumieniu), ze sztuki modernistycznej, oraz jego ewolucji i autonomizacji, szczególnie w perspektywie coraz bardziej estetyzującej się rzeczywistości. Dizajn jest tu ujęty w szerokich ramach kulturowych, w jego powiązaniach ze sztuką, popkulturą, modą czy współczesnym stylem życia.

Biblioteka Uczelniana Akademii Pomorskiej, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Słupsku, Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich – Zarząd Oddziału. Słupsk 2017. ISBN 978-83-88783-24-1, ss. 248.

 

Ekologia informacji a zasoby informacyjne w bibliotekach i cyberprzestrzeni” to tytuł szóstego już tomu z serii „Ekologia informacji”. Jego zakres tematyczny wyznaczają trzy zasadnicze zagadnienia zasygnalizowane w tytule publikacji: ekologia informacji, zasoby informacyjne w bibliotekach  oraz  cyberprzestrzeń. Obszary te określają porządek tekstów, w których autorzy (informatolodzy, bibliotekoznawcy, kulturoznawcy, literaturoznawcy, językoznawcy, prawnicy, pedagodzy i biolodzy) z różnych perspektyw i punktów widzenia przedstawiają swoje poglądy na problemy związane z relacją pomiędzy człowiekiem i informacją (w szczególności cyfrowym środowiskiem informacyjnym).

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2016. ISBN 978-83-65579-00-3, ss. 213.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3429-5, ss. 177.

 

Etno-grafie, kulturo-grafie to publikacja związana z projektem realizowanym przez ZTiHK INKSI Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach we współpracy z Katedrą Międzynarodowych Studiów Polskich UŚ, Szkołą Języka i Kultury Polskiej UŚ, PTK – oddział Katowice, Muzeum Historii Katowic oraz PAU – stacja Katowice. Projekt ten, mający charakter interdyscyplinarny, łączy namysł antropologiczny, etnograficzny, kulturoznawczy, historyczny i literaturoznawczy młodych badaczy reprezentujących różne ośrodki naukowe. Książka zawiera prace kulturoznawców, indologów, językoznawców i literaturoznawców. Tytułowe „etno-grafie” nie odnoszą się do różnych alternatywnych modeli dyscypliny (etnografii). Zarówno „etno-grafie”, jak „kulturo-grafie” oznaczają dla nas sposoby pisania o kulturze. Słowo „kulturo-grafia” stworzyliśmy jako neologizm, po to by lepiej pokazać specyfikę pisania o zjawiskach, które trudno łączyć z ethnosami w tradycyjnym znaczeniu, ale które można uznać za zjawiska kulturowe.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3169-0, ss. 260.

 

Książka jest przeglądem współczesnego kina europejskiego z perspektywy charakterystycznego ujęcia krajobrazu. W jaki sposób europejscy twórcy wykorzystują pejzaż? Czy jest dla nich znaczący i determinuje wybór odpowiednich środków, sposoby filmowania? Na pytania te odpowiadają autorzy dziesięciu esejów. Każdy z artykułów poddaje pod refleksję zestaw filmów, w których krajobraz odgrywa istotną rolę. Czasem rozumiany jest on w sposób metaforyczny, jako element autorskiej narracji. Innym razem przedmiotem namysłu jest krajobraz miejski, ujmowany w wymiarze symbolicznym. Można tu odnaleźć również kompleksowe ujęcie pejzażu filmowego oraz autorskie interpretacje pejzażu w kinie.

Grupakulturalna.pl. Katowice 2016. ISBN: 978-83-934011-9-2, ss. 264.

 

Książka Gościnność polska. O kulturowych konkretyzacjach idei pokazuje, w jaki sposób nasze wyobrażenia o gościnności łączą się z konkretnymi praktykami gościny. Autor bada w tym celu wybrane gesty, sekwencje przyjmowania i niewyartykułowane zasady stojące u podstaw partykularnego kodu gościnności oraz ich wpływ na rozumienie abstrakcyjnej idei. Interesują go zarówno strukturalne uwarunkowania pojęcia, jak i wpisane w czas i przestrzeń oraz w ciało i pokarm znaczenia. Poszukuje także odpowiedzi na pytanie, gdzie przebiegają granice gościnności i w jaki sposób pomagają one w budowaniu trwałych wzorców stabilizujących różne warstwy systemu kulturowego. Stara się również udowodnić, że możemy traktować praktyki gościnności jako przeprowadzany na wielką skalę akt wymiany punktów widzenia.

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2017. ISBN: 978-83-65155-77-1, ss. 661.

 

Drugi tom powstały w ramach grantu „Kulturoznawstwo polskie. Historia i dziedzictwo dyscypliny” jest efektem spotkań i rozmów z reprezentantami różnych ośrodków kulturoznawczych w Polsce. Celem badań było dotarcie do informacji o początkach i formowaniu się poszczególnych środowisk naukowych związanych z dyscypliną oraz prześledzenie ich transformacji; w wypowiedziach powracał problem zmieniających się potrzeb dydaktycznych, a także możliwości powoływania nowych jednostek i struktur organizacyjnych. Ważne było również przypomnienie zwrotów metodologicznych, które korespondowały z rozwojem refleksji teoretycznej i badaniami empirycznymi. Rozmówcami byli reprezentanci większości ośrodków kulturoznawczych będący na różnych etapach swej drogi zawodowej. Wywiady miały na celu ujawnienie poglądów, przekonań, postaw wypływających zarówno z jednostkowości biografii, jak i ze środowiskowego zakorzenienia.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3302-1, ss. 176.

 

Twórczość Petera Weira jest owocem spotkania kina gatunków i kina artystycznego, a także kina australijskiego i kina hollywoodzkiego. W świetle najnowszych badań prezentuje się ona jako fenomen o charakterze transnarodowym, efekt kombinacji wątków zaczerpniętych z różnych systemów kulturowych. Książka zdaje relację z dokonującej się w ostatnich latach zmiany perspektywy w postrzeganiu dorobku Weira: od interpretacji zogniskowanych na zagadnieniach duchowych do wątków akcentujących status autora funkcjonującego w warunkach tzw. „globalnego Hollywoodu”. Przedstawiane są w niej również najważniejsze aspekty wędrówek, którą odbywają bohaterowie filmów reżysera w poszukiwania głębszego wymiaru egzystencji, pozwalającego określić im swoją tożsamość oraz przynależność w świecie, w którym „wszystko zaczyna się i kończy we właściwym miejscu i czasie”.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN 978-83-226-3304-5, ss. 315.

Uniwersytet Śląski, Katedra Socjologii Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Ostrawskiego, Kongres Polaków w Republice Czeskiej. Czeski Cieszyn 2017. ISBN: 978-80-87381-22-9, ss. 323.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3113-3, ss. 185.

Publikacja związana z realizowanym od 2013 roku wspólnym projektem Zakładu Teorii i Historii Kultury Uniwersytetu Śląskiego oraz Katedry Zarządzania Sportem i Turystyką Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach. W jego ramach organizowane są od 2014 roku doroczne referatowo-warsztatowe konferencje naukowe, które mają charakter interdyscyplinarny – to spotkania badaczy z osobami praktykującymi jogę. Konferencjom towarzyszą publikacje, nie są to jednak tomy stricte pokonferencyjne. W 2016 roku w Wydawnictwie AWF w Katowicach ukazał się tom pierwszy: Joga w kontekstach kulturowych 1 (red. J. Szopa, A. Budzisz). Joga w kontekstach kulturowych 2 to również książka interdyscyplinarna, zawiera prace kulturoznawców, indologów, religioznawców, socjologów i psychologów. Są tu teksty, które dotyczą jogi jako złożonego systemu przekonań i praktyk zakorzenionych w kontekście kulturowym Indii, a także jogi jako zjawiska zyskującego coraz większe znaczenie w kulturze Zachodu.

BCK „Dom Ludowy”, Bukowina Tatrzańska 2018. ISBN 978-83-64477-53-9, ss. 459.

W okresie karnawałowym  odbywają się u nas rozliczne przeglądy grup kolędniczych, których największa ilość przypada na południową część Polski. Mają one różny zasięg terytorialny: od przeglądów gminnych, poprzez międzygminne, powiatowe, regionalne do ogólnopolskich. W trakcie przeglądów mniejszych dokonywane są zwykle kwalifikacje najlepszych grup kolędniczych na przeglądy o szerszym charakterze, aż do wieńczącego je konkursu na Góralskim Karnawale w Bukowinie Tatrzańskiej. Rozdział pierwszy poświęcony jest zarysowaniu tego niezwykłego zjawiska, jakim jest kolędniczy folkloryzm na terenie Polski południowej. Rozdział drugi traktuje o najpopularniejszych formach autentycznych przedstawień kolędniczych występujących w tradycyjnej kulturze ludowej. Scharakteryzowano je przede wszystkim w oparciu o literaturę XIX-wieczną i z początku XX stulecia, ale także na podstawie analizy współczesnych prezentacji scenicznych.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3095-2, ss. 456.

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2018. ISBN: 978-83-65155-99-3, ss. 334.

Książka powstała jako trzecia w ramach grantu „Kulturoznawstwo polskie. Historia i dziedzictwo dyscypliny”. Poprzedziło ją, zorganizowane w czerwcu 2017 roku we Wrocławiu – seminaryjne spotkanie badaczy z przedstawicielami dyscypliny; nie zawiera jednak referatów, lecz prezentuje stanowiska kilku pokoleń kulturoznawców z różnych ośrodków w Polsce. W założeniu miała być swoistą próbą podsumowania dotychczasowej historii kulturoznawstwa w Polsce. Bez takiej refleksji, bez spojrzenia w przeszłość, trudno jest projektować przyszłość – zwłaszcza w obliczu radykalnej zmiany.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.  Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3325-0, ss. 220.

Autorzy odwołują się do rozumienia tabuizacji zgodnego ze słownikiem tradycyjnej antropologii, odnoszącym sens tego co zakazane do samego źródła kultury tradycyjnej (działania wzmacniającego więzy społeczne, pełniącego funkcje integrujące zbiorowość) oraz transformacji tabu, jaka dokonuje się we współczesnych zmediatyzowanych kulturach pod wpływem rozwoju wysokich technologii, rozprzestrzeniania się nowoczesnych technik komunikacyjnych i związanych z tym zjawisk społeczno-kulturowych. W tekstach tych można wprawdzie znaleźć refleksje odwołujące się do zjawiska istnienia obszarów wspólnoty doświadczeń kultur pierwotnych i współczesnych (mity, rytuały, normy społeczne – fundamenty ładu symbolicznego), więcej jest w nich jednak przykładów świadczących o zasadniczych różnicach, które potwierdzają słuszność tezy, że tabu jako kategoria antropologiczna funkcjonuje dziś nieco inaczej aniżeli kiedyś, przede wszystkim podlega nieuchronnej dynamizacji.

Wydawnictwo Naukowe i Edukacyjne Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Warszawa 2019. ISBN: 978-83-65741-17-2, ss. 292.

Biblioteki jako instytucje kultury i nauki działają w specyficznych warunkach, często znacznie różniących się od tych, w których funkcjonują instytucje komercyjne. Wymagają zatem opracowania odrębnej terminologii ilustrującej procesy zarządzania oraz ukazującej charakterystyczne cechy tych placówek. Leksykon stanowi zatem próbę uporządkowania problematyki zarządzania i marketingu w bibliotekach pod względem terminologicznym. Adresowany jest do pracowników naukowych, kierowników i pracowników bibliotek oraz studentów, którzy spotykają się na co dzień z wieloma koncepcjami i pojęciami z zakresu zarządzania, marketingu, metod i technik organizatorskich wymagających precyzji terminologicznej.

Wydawnictwo Synestezja. Katowice 2017. ISBN 978-83-948437-0-0, ss. 78.

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2018. ISBN  978-83-66107-19-9, ss. 217.

Publikacja dostępna w sieci: depot.ceon.pl/handle/123456789/16984

Monografia prezentuje transdyscyplinarną ścieżkę badawczą, wiążąc teoretyczne myślenie o sile miejsca z dizajnerską myślą o przestrzeni postindustrialnej. Projekt wyrasta z potrzeby wypracowania transdyscyplinarnej ścieżki badawczej, aby radykalnie uzupełnić i transformować dotychczasowe ujęcia dizajnu poprzemysłowych przestrzeni o złożoną analizę filozofii i antropologii miejsca. Kluczowe staje się przejście od ujęcia dizajnu, jako jedynie artystycznej i społecznej ingerencji w przestrzeń postindustrialną, do dizajnu, który byłby wejściem w złożoną kulturową wykładnię miejsca – regionu, tożsamości miejsca, fundamentów aksjologicznych i metafizycznych wspólnoty, doświadczenia kulturowego. Szukanie miejsca, zakorzenienia i domu po stronie projektowania przestrzeni poprzemysłowej wymaga spotkania porządków myślenia i doświadczenia kulturowego – by budować ścieżkę badawczą, wrażliwą na czas  i miejsce, kulturową i historyczną głębię.

 

 

Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”. Katowice 2019. ISBN: 978-83-8183-005-8, ss. 416.

Publikacja gromadząca najważniejsze dokonania Oddziału Wojewódzkiego Towarzystwa Kultury Teatralnej w Katowicach opowiada o ludziach spod znaku Melpomeny pośrednio, poprzez zestawienie rozmaitych materiałów: protokołów ze zjazdów wojewódzkich, naukowych opracowań tego dorobku, listów i wspomnień osób związanych z tutejszym rucham amatorskim, przykładowych opisów form instruowania aktorów, zachowanych wykazów laureatów konkursów i przeglądów etc. Z wielu względów merytorycznych (niektóre protokoły zaginęły, wiele inicjatyw nigdy nie posiadało właściwej dokumentacji, wiele osób — mimo wielokrotnych próśb — nie było w stanie przesłać informacji o swojej działalności w TKT). Obecne opracowanie, przygotowywane etapami i przy pomocy wielu osób, chociaż z pewnością nie spełnia wszystkich pokładanych w nim nadziei to jednak gromadzi w jednym miejscu znaczącą ilość informacji o dziejach i specyfice ruchu teatralnego skupionego wokół katowickiego TKT.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019. ISBN: 978-83-226-3607-7, ss. 395.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3343-4, ss. 244.

Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. Seria: Archiwum Etnograficzne, t. 61. Wrocław 2019.  ISBN: 978-83-7977-411-1, ss. 325.

Książka dotyczy pracy uznanej za pierwszą polską monografię etnograficzną, zatytułowanej Okolica Za-dniestrska Między Stryiem i Łomnicą… (1811). Jej autor, Ignacy Lubicz Czerwiński, przez kilkanaście lat prowadził obserwacje na obszarze między prawobrzeżnymi dopływami Dniestru, przede wszystkim na terenach posiadanych przez niego wsi. Monografia Ignacego Lubicz Czerwińskiego „Okolica Za-dniestrska”. Studium kulturoznawcze – przynajmniej w pewnej mierze – wypełnia tę lukę. Autorka świadomie proponuje interdyscyplinarne podejście kulturoznawcze w miejsce dotychczasowych prób wpisywania pracy Czerwińskiego w ramy określonych dyscyplin. Jej studium może stać się inspiracją dla badaczy kultury zajmujących się zmianą kulturową, badaczy terenowych, badaczy kultur lokalnych, historyków kultury oraz wszystkich zainteresowanych dziejami Bojkowszyzny i XIX-wiecznymi próbami systematycznego opisu kultury.

Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 2018. ISBN: 978-83-65108-02-9, ss. 230.

Książka została dedykowana Profesorowi Jerzemu Axerowi. Jest to wieloautorska monografia poświęcona etosowi nauczyciela akademickiego. Przygotowali ją uczniowie i koledzy Profesora związani z Akademią Artes Liberales. Autorzy podejmują teoretyczne i praktyczne problemy związane ze współczesną dydaktyką akademicką. Wskazują w tych tekstach na względnie trwałe cechy etosu nauczycielskiego i charakteryzują nowe wyzwania, przed którymi staje społeczność akademicka. Do głosów wykładowców dołączają się także studenci Akademii.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2016. ISBN: 978-83-8012-966-5, ss. 240.

Celem publikacji jest ukazanie możliwości porównawczych dwóch etnologicznych atlasów narodowych, Polskiego atlasu etnograficznego (PAE)i Atlas der deutschen Volkskunde (ADV). Obszar, jaki obejmują (od Renu po Bug i od Alp oraz Karpat Północnych po Bałtyk i Morze Północne), pozwala na ukazywanie zasięgów występowania różnych zjawisk kulturowych w szerokim kontekście, a tym samym na wysuwanie wniosków o czynnikach wpływających na zróżnicowanie kulturowe tych obszarów. W niektórych przypadkach na mapach obu atlasów zostały ukazane dane o zbliżonym zakresie (co umożliwia studia porównawcze), w tym dotyczące obrzędowości narodzinowej. W pracy na kilkunastu mapach oraz towarzyszących im szczegółowych zestawieniach zaprezentowano wybrane zakazy izolacyjne stosowane wobec położnicy w środowisku wiejskim, niedostatecznie rozpoznane w literaturze etnologicznej.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3401-1, ss. 232.

W tomie metafora palimpsestu jest kluczem interpretacyjnym, otwierającym refleksję badaczy nad kategoriami miejsca i przestrzeni w różnych obszarach i wytworach kultury. Miejsca, noszące ślady kolejnych zapisów ludzkiej historii, podobnie jak palimpsesty, odsyłają do znaczeń zarówno oczywistych, jak i zatartych. Palimpsest budzi ciekawość inaczej niż strona raz tylko zapisana. Pozornie ukrywa, bo to, co pod spodem (nawet jeśli zamazane czy częściowo zdrapane) – prześwituje. Im bardziej nieczytelne, tym bardziej frapujące, otwierające, potencjalne. Palimpsest uczula na niewidzialne i podkreśla jego wagę. Elżbieta Dutka (jedna z autorek tomu) pisze, iż palimpsest jest kategorią „niewystraczającą i niezastąpioną zarazem”. Autorki kolejnych szkiców zdają się potwierdzać tę tezę, poszukując znaczeń miejsc i przestrzeni w literaturze, teatrze, muzyce czy współczesnych mediach.

Grupakulturalna.pl. Katowice 2016. ISBN: 978-83-944202-6-0, ss. 394.

Spośród wszystkich zwrotów i przełomów humanistyki to właśnie ten „obrazowy” (ikoniczny/wizualny/piktorialny) opisuje się najczęściej we współczesnych badaniach nad kulturą. Na przecięciu podejścia kulturoznawczego i antropologicznego prężnie rozwijają się antropologie: obrazu, wizualności, wizualna, mediów, kultury wizualnej. Proponowana w tomie refleksja w centrum ustawia jednak nie obraz, ale człowieka – to on patrzy i widzi w pewien sposób, uwarunkowany kontekstem kulturowym, historycznym, społecznym i medialnym. Analizie poddane są zarówno praktyki oraz teksty kultury, jak i dyskurs na ich temat – takie ujęcie pozwoliło na uporządkowanie zagadnienia w trzech częściach: „Antropologia / historia kultury”, „Teksty kultury” i „Media w kulturze”.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019. ISBN 978-83-226-3507-0, ss. 432.

Książka poświęcona jest różnym praktykom artystycznym określanym mianem ‘pisanie dla sceny’. Jest to zjawisko symptomatyczne w teatrze współczesnym, nie ograniczające się wyłącznie do tradycyjnej twórczości dramatycznej, która poprzedza proces inscenizacji. Przedmiotem analizy w kolejnych artykułach zamieszczonych w publikacji są różne strategie pisania tekstów dla teatru (teksty autorskie, scenariusze będące efektem pracy zespołowej, adaptacje i kompilacje różnych utworów opracowane przez dramaturga). W obszar refleksji naukowej o pisaniu dla sceny włączone są również rozważania, dotyczące narracji scenicznych – słownych, muzycznych, choreograficznych, audiowizualnych i multimedialnych.

Autorzy monografii omawiają artystyczne i performatywne efekty procesu tworzenia spektakli, a także sposoby konstruowania całości widowiska teatralnego jako narracji sensu largo, czyli heteronomicznej, pełnej dramaturgii i niekoniecznie linearnej, kompozycji obrazów scenicznych.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN 978-83-226-3478-3, ss. 137.

Filmy, które zostały opracowane w niniejszym podręczniku, mają różnorodne wartości językowo-realioznawcze. Zaproponowałyśmy filmy krótkometrażowe, które ze względu na swoją niewielką objętość nadają się do wykorzystania w całości podczas dowolnych zajęć. Zestaw oferowanych filmów ma pełnić jednak nie tylko funkcję urozmaicenia lekcji, ale także zapełniać lukę, która wytworzyła się w materiale proponowanym przez współczesne podręczniki do nauki jpjo. Zagadnienia kulturowe do poszczególnych filmów to tylko jedna z części oferowanych jednostek lekcyjnych. Poza nimi proponujemy zestaw różnorodnych (kształtujących wszystkie sprawności językowe) ćwiczeń dopasowanych tematycznie do konkretnej produkcji. Podstawowym celem podręcznika jest rozwijanie u studentów sprawności komunikacyjnej. W poszczególnych scenariuszach ani w zawartych w nich ćwiczeniach nie zostały określone poziomy językowe.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3274-1, ss. 404.

Książka stanowi pokłosie kilkuletnich badań prowadzonych w ramach projektu badawczego pt. Polski Atlas Etnograficzny – opracowanie naukowe, elektroniczny katalog danych, publikacja zasobów w sieci Internet, etap I, realizowanego na cieszyńskim Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego. Autorami opracowania są etnolodzy doskonale znający zagadnienia atlasowe od strony teoretycznej i praktycznej (dr hab. emerytowany prof. UŚ Zygmunt Kłodnicki, dr Agnieszka Pieńczak) oraz realizujący projekty digitalizacyjne mające na celu popularyzację treści etnologicznych w sieci (mgr Joanna Koźmińska). Badacze połączyli swoje doświadczenia we wspólnym projekcie, w efekcie czego powstała pierwsza tak obszerna praca podsumowująca dotychczasową historię, osiągnięcia i perspektywy badawcze PAE. Książka może być przydatna dla badaczy szerzej zainteresowanych problematyką dziedzictwa kulturowego, głównie etnologów, folklorystów, muzealników oraz pasjonatów kultury wiejskiej.

Instytut Badawczy Leśnictwa. Sękocin Stary 2019.  ISBN 978-83-62830-77-0, ss. 179.

Książka prezentuje badania udziału polskich czasopism z obszaru nauk przyrodniczych w światowych bazach danych, ze szczególnym uwzględnieniem leśnictwa. Ponadto podjęto próbę wyłonienia najbardziej istotnych i wpływowych polskich tytułów w środowisku nauk leśnych. Porównano także różne metody oceny bibliometrycznej funkcjonujące w światowych bazach (np. Web of Science, Scopus, Google Scholar, Index Copernicus) oraz wykazy czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w Polsce – w odniesieniu do wytypowanych periodyków. W pracy wykorzystano techniki bibliometryczne najczęściej stosowane w specjalistycznych bazach danych, oparte na takich wskaźnikach jak np. Impact Factor, Source Normalized Impact per Publication, SCImago Journal Rank, Index Copernicus Value, indeks Egghe, Immediacy Index, Eigenfactor Article Influence Score.

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2019. ISBN 978-83-66107-20-5, pp. 217.

Publikacja dostępna w sieci: depot.ceon.pl/handle/123456789/16985

A monograph is a presentation of a transdisciplinary research path, where theoretical thought on the power of a place joins design views on post-industrial space. The project stems from the need to develop a transdisciplinary research path in order to radically complement and transform the existing understanding of post-industrial space design with a complex analysis of philosophy and anthropology of a place. The transition from the concept of design as a purely artistic and social intervention in post-industrial space to design understood as penetration into a complex cultural interpretation of a place – a region, identity of a place, axiological and metaphysical foundations of a community, cultural experience – is crucial for us. Searching for a place, rootedness and home in post-industrial space design requires combining cultural orders of thought and experience –  to create a research path which would be sensitive to time and place, cultural and historical depth.

 

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2019. ISBN 978-83-66107-22-9, pp. 185.

Publikacja dostępna w sieci: depot.ceon.pl/handle/123456789/16987

The project shows how a post-industrial place is practised in culture. A view combining perspectives of culture theoreticians and practitioners as well as designers is crucial in the study of phenomena related to post-industrial heritage. For the humanities it is important to capture the moment of transition from design issues to cultural reflection upon designed places/things/concepts. The retreat from industrial production as “manufacturing things” to producing and processing the ideas is marked with a trail of technological transformation and the emerging service industry. A departure from the planned and mass towards the individual, at least potentially, opens us towards design practices which transform what is unrooted, abandoned, ancient, degraded. Analyses of cities, design, economics, social environment open to research domestication of the explosion of design in the inherited post-industrial space. A place is still a challenge in humanistic thought.

 

Wydawnictwo Naukowe Katedra. Gdańsk 2018. ISBN 978-83-66107-21-2, ss. 193.

Publikacja dostępna w sieci: depot.ceon.pl/handle/123456789/16986

Projekt ukazuje praktykowanie miejsca postindustrialnego w kulturze. Spojrzenie, które łączy perspektywy teoretyków i praktyków kultury, a także projektantów, jest ważne w badaniu zjawisk związanych z dziedzictwem postindustrialnym. Dla humanistyki istotne jest uchwycenie momentu przejścia od zagadnień projektowych do kulturowego namysłu nad zaprojektowanymi miejscami/rzeczami/pojęciami. Odwrót od produkcji przemysłowej jako „wytwarzania rzeczy”, na rzecz wytwarzania i przetwarzania idei, znaczy szlak transformacji technologicznej i powstającego przemysłu usług. Odejście od tego, co planowe i masowe ku temu, co przynajmniej w potencji indywidualne, otwiera nas na praktyki projektowe przekształcające to, co wykorzenione, opuszczone, dawne, zdegradowane. Analizy miasta, dizajnu, ekonomiki, społecznościowej okolicy otwierają się na badawcze oswojenie eksplozji projektowania w odziedziczonej przestrzeni postindustrialnej. Miejsce jest wciąż wyzwaniem w myśli humanistycznej.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN 978-83-226-3574-2, ss. 344.

Celem pracy jest analiza procesu eksploatacji dziedzictwa kulturowego regionu, rozumianego jako rodzaj kapitału, który jest wykorzystywany w obszarach polityki kulturalnej, ekonomii czy strategii budowania tożsamości. Jako materiał do interpretacji wybrano działania szczególnie związane ze strojem ludowym, dizajnem oraz turystyką kulturową. Praktyki te przybierają różne formy, a ich adresatami są zarówno „tutejsi”, jak i „przyjezdni”. Można postrzegać je jako współczesny przejaw kultury regionalnej, czy aktywność służącą kształtowaniu tożsamości mieszkańców, które pozwalają stworzyć spójny obraz regionu, wyróżniający go wśród innych. W szerszej perspektywie to analiza mechanizmów kultury współczesnej.

W opinii autorki książka kierowana jest dla wszystkich, którzy chcą się dowiedzieć, jak wiele w kulturze współczesnej jest przeszłości, i jak intensywnie, w brew pozorom, kieruje ona naszym zachowaniem.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3163-8, ss. 282.

Książka prezentuje różnorodne sposoby funkcjonowania muzyki w polskim teatrze dramatycznym ostatniego dwudziestopięciolecia. Odnosząc się do twórczości wybranych reżyserów i współpracujących z nimi kompozytorów autorka podejmuje szereg zagadnień teoretycznych, ściśle związanych z obecnością muzyki w przedstawieniu teatralnym: począwszy od sposobów percepcji muzyki scenicznej, przez klasyfikację zjawisk akustycznych w teatrze oraz wpływ nowych mediów na sposób kształtowania dźwięku, aż po różnorodne ujęcia znaczenia muzycznego.

Analizując inscenizacje takich twórców, jak Jerzy Jarocki, Jerzy Grzegorzewski, Krystian Lupa, Andrzej Dziuk, Krzysztof Warlikowski czy Jan Klata, autorka stara się nie tylko zwrócić uwagę na szczególną istotność warstwy muzycznej spektaklu teatralnego, ale przede wszystkim wskazać możliwe metody i narzędzia służące jej badaniu.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019. ISBN: 978-83-226-3788-3 , ss. 176.

Książka z serii Laboratorium Kultury została poświęcona dorobkowi naukowemu Ralpha Lintona. Nie sposób nie docenić dokonań badacza, który miał istotny wpływ na wyprowadzenie amerykańskiej antropologii z muzealnych sal i przeniesienie jej na krajowe uniwersytety, gdzie stała się pełnoprawną dyscypliną naukową. Dorobek Lintona – znanego w Polsce głównie za sprawą książki Kulturowe podstawy osobowości – wymaga i warty jest indywidualnego omówienia. Z tego powodu zdecydowaliśmy się na stworzenie monografii poświęconej osobie amerykańskiego antropologa.

W tomie znalazły się zarówno rozdziały będące pierwszymi w Polsce opracowaniami z zakresu biografii naukowej tego badacza, jak też prace analityczne starające się uaktualnić i wykorzystać proponowane przez niego narzędzia badawcze, do nowego materiału kulturowego. Ważnym wątkiem obecnym w książce jest również amerykańska i polska recepcja dzieł Lintona.

Wydawnictwo KATEDRA. Gdańsk 2018. ISBN 978-83-66107-07-6, ss. 413.

Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych. Katowice 2017. ISBN: 987-83-64844-44-7, ss. 303.

Ta książka jest spojrzeniem w przeszłość – prywatną, ale i tę, która tworzyła pewien rodzaj świadomości teoretycznej i krytycznej wynikającej z konkretnych historycznych momentów wyznaczających ramy namysłu nad kwestiami obrazów, wizualności i audiowizualności. Tytułowe „ruchome obrazy” rozumiem przynajmniej dwojako. Po pierwsze, chodzi o sztukę ruchomego obrazu w różnych jej przejawach – film, wideo, realizacje cyfro­we; po drugie, chodzi o ruch obrazów we własnej pamięci audiowizualnej. Ten ruch odbywa się często po niespodziewanych trajektoriach modelują­cych rozmaite skojarzenia, budując pomosty pomiędzy przeszłością, teraź­niejszością i przyszłością form wizualnych. Powroty do kiedyś zobaczonych i przeżytych obrazów często zaskakują nieoczywistością własnych reakcji, interpretacji i wartościowania. Aksjologiczny wymiar własnej praktyki kry­tycznej to nieustanne renegocjowanie znaczeń oraz własnych sądów, opinii oraz przekonań estetycznych i artystycznych.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2016. ISBN: 978-83-8012-860-6  ss. 327.

Wychodząc od teoretycznych rozważań dotyczących współczesnej kultury zdominowanej przez praktyki medialne o charakterze hybrydycznym w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, w  części pierwszej – Technokultura i rzeczywistość bio-techno-logiczna – przedstawiam  własną wykładnię medialnego świata hybryd i hybrydyzacji. W części drugiej – Medialny świat hybryd i hybrydyzacji – przedstawiam teoretyczne aspekty współczesnej kultury i sztuki jako zjawisk hybrydycznych, omawiam problematykę nowych mediów i sztuki nowych mediów w epoce postcyfrowej oraz tworzę podstawy dla teoretycznego opisu hybryd postmedialnych. W części trzeciej – Manifestacje artystyczne technokultury – prezentuję działalność artystów nowych mediów, posługujących się instrumentarium współczesnych technologii oraz odwołujących się do zdobyczy nauki, nieustannie eksperymentujących w zakresie wykorzystania nowych narzędzi kreacji w celu interpretowania rzeczywistości technokulturowej.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017.  ISBN: 978-83-226-3255-0, ss. 364.

Książka poświęcona jest zjawisku kulturowemu określanemu jako „filmowy Śląsk”. Autorka dokonuje analizy i interpretacji filmów, których wspólnym motywem jest odzwierciedlony na ekranie krajobraz regionu w toku jego przemian: od industrialnego do postindustrialnego. Dzieła filmowe traktuje jako „zdarzenia geograficzno-kulturowe”, to znaczy formy twórczości (obrazy/teksty i praktyki artystyczne), które stanowią reprezentacje/konstrukcje miejsca. Zasadnicze tezy pracy skupiają się na twierdzeniach, że w uwidocznionym na ekranie miejscu z jednej strony krzyżują się różne sensy i dyskursy danej kultury, możliwe do odszyfrowania w toku analizy, z drugiej strony film jest współuczestnikiem procesów kulturowych, partycypuje w mediatyzowanej produkcji kultury i tożsamości. Kolejne rozdziały stanowią rozwinięcie tych tez w perspektywie relacji, jakie zachodzą pomiędzy Śląskiem, filmem, krajobrazem, tożsamością i pamięcią – indywidualną i zbiorową (narodową, lokalną).

„Bibliotheca Ethnologiae Europae Centralis” vol V.
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019. ISBN:  978-83-226-3813-2; ISSN 0208-6336, ss. 265.

 

Tom stanowi zbiór artykułów ofiarowanych w darze Profesor Irenie Bukowskiej-  Floreńskiej z okazji 80. urodzin. Autorami są etnolodzy i antropolodzy kultury oraz przedstawiciele dyscyplin pokrewnych. Wspólnym rysem zamieszczonych tekstów jest próba uchwycenia oraz zinterpretowania wybranych problemów społeczno-kulturowych współczesnego świata, jak też wielowymiarowa analiza dynamicznych przemian, którym obecnie podlega kultura. Interdyscyplinarna refleksja, dając możliwość wieloaspektowych odniesień i porównań, pozwoliła naświetlić z różnorakich perspektyw zagadnienia związane z procesem kształtowania się tożsamości społeczno-kulturowej w wymiarze lokalnym, regionalnym i narodowym, ukazać zjawisko percepcji, wartościowania tudzież oswajania określonych fragmentów przestrzeni otaczającej człowieka, a także wskazać na funkcjonalne i symboliczne przeobrażenia życia religijnego.

Gminny Ośrodek Kultury w Podegrodziu. Podegrodzie 2017. ISBN 978-83-925915-6-6, ss. 101.

 

W miejscowościach gminy Podegrodzie (powiat nowosądecki, województwo małopolskie) – określonych niegdyś „osierdziem Sądecczyzny” – od tysiąca lat istnieje i bardzo mocno wciąż jest zakorzeniona religia chrześcijańska. W światopoglądzie tutejszych mieszkańców obok poglądów płynących wprost z nauki Kościoła katolickiego, odnaleźć można również pewną ilość wierzeń składających się na swoistą mitologię. Łączy ona elementy biblijne, wątki hagiograficzne itp. z symbolami, obrazami itd. nie pochodzącymi bezpośrednio z prawd wiary rzymskokatolickiej. Tworzą one swoistą syntezę pojęciową, którą określić można „sfolkloryzowanym chrześcijaństwem”, wciąż kształtującą zachowania tutejszych mieszkańców. W religijności ludowej odwieczna świadomość agrarna ściśle połączona została bowiem z religią chrześcijańską, która z koleina naznaczona została wyobrażeniami i przeżyciami właściwymi rolnikom, związanymi z uprawą roli i hodowlą zwierząt.

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3230-7, ss. 406.

 

Książka ta jest próbą skonstruowania i opisania modelu gatunkowego reportażu literackiego i jednocześnie zweryfikowania tego modelu na materiale, jakim są polskie reportaże o rosyjskim imperium. Autorka konstruując tytułową triadę: zobaczyć – opisać – zrozumieć daje do zrozumienia, że te trzy czasowniki stanowią kwintesencję interesującego ją gatunku. Dokonuje zestawienia tekstów polskich reportażystów od dwudziestolecia międzywojennego po współczesność, którzy za wschodnią granice jeździli a ich podróże owocowały opowieściami dokumentalnymi, by pokazać jak ważny w reportażu literackim jest indywidualny sposób postrzegania rzeczywistości. Autorkę interesują z jednej strony różnorodne próby opisania fenomenu rosyjskości, ukazanie jak na przestrzeni lat zmieniało się pisanie o Rosji, z drugiej koncentruje ona swoją uwagę na przemianach gatunku, wyzwaniach związanych z formą oraz uwikłaniach literatury faktu w  swoje czasy.

Wydawnictwo Lexem. Piaseczno 2017. ISBN: 978-83-65108-03-6, ss. 221.

 

Żywność – inaczej niż jedzenie, pokarm, strawa czy zapożyczone kulinaria – odnosi do esencji tego, co w człowieku najsilniej związane z naturą. Żywność, podobnie jak pożywienie, żywiec, a dawniej także żywina (oznaczająca ‘istotę żywą’, ale i ‘bydło domowe’), żyto (czyli ‘płód ziemi do utrzymania życia służący’) i wreszcie żywizna (‘zapas żywności’) etymologicznie związane są z życiem. Żywność jest tym, co podtrzymuje życie, można nawet powiedzieć, że jest życiem. Tematem tej książki jest żywność kulturowo przetworzona, a prezentowane w niej artykuły aspektowo opracowują ten problem – autorzy skupiają się na kwestiach dietetycznych i ich związkach z różnymi obszarami, dziedzinami czy nawet formami ludzkiej aktywności. Pokazują także, że leksyka dotycząca pokarmu bywa nośnikiem pozakulinarnych znaczeń. Próbują wreszcie kontekstualnie odpowiedzieć na pytanie, w co i w jaki sposób przetwarza się żywność: jak się ją pozyskuje, przygotowuje i wreszcie spożywa.