W czasie badań terenowych w 2024 roku, w trudno dostępnym obszarze północno-wschodniej Islandii na polu lawowym þeistareykir w kalderze Katla, dr hab. prof. UŚ Magdalena Opała-Owczarek wraz z prof. Piotrem Owczarkiem (Uniwersytet Wrocławski) i dr Pawłem Wąsowiczem (Instytut Historii Naturalnej Islandii) odkryli grupę kilkuset jałowców, z których znaczna część osiągnęła wiek ponad 400 lat. Dodatkowe badania terenowe w 2025 r. wykazały istnienie jeszcze starszych okazów, które mają ponad 700 lat. Odkrycie to jest o tyle doniosłe, że dotychczasowe badania na Islandii wskazywały, że nie ma tam wielowiekowych roślin drzewiastych, a najstarsze drzewa (brzozy) mają do 150 lat.
Szczegółowe badania dendroklimatyczne prowadzone przez międzynarodowy zespół badawczy pod kierunkiem dr hab. Magdaleny Opały-Owczarek wykazały, że jałowce są bardzo wrażliwe na zmiany termiczne, dzięki czemu udało się na ich podstawie zrekonstruować zmiany temperatury lata w północnej Islandii w ciągu ostatnich 800 lat. Było to możliwe dzięki znalezieniu suchych (martwych) okazów przy wykorzystaniu tzw. procedury datowania pomostowego. Rekonstrukcja temperatury dostarcza dowodów na przebieg późno średniowiecznego okresu ciepłego (około 1260-1370) i trzech wydarzeń typu „Little Ice Age” (od około 1380 do 1810). Współczesne ocieplenie obserwowane w północnej Islandii jest porównywalne z przedindustrialnymi ciepłymi fazami w pierwszej połowie XVIII wieku i w latach 1550-1590. Ważnym osiągnieciem było również znalezienie śladów wybuchów wulkanów islandzkich (np. Laki w 1783 r.) oraz z innych stref klimatycznych (np. Tambora w 1815 r.). Sygnały te zostały zapisane w postaci tzw. Blue Rings (specyficzne przyrosty roczne, zbudowane z nie całkowicie zlignifikowanych ścian komórkowych), będących sygnałem silnych post-wulkanicznych ochłodzeń. Tego typu zaburzenia w drewnie nie zostały wcześniej znalezione w Arktyce.
Z uwagi na wagę znaleziska obszar występowania unikatowych jałowców (Juniperus communis var. saxatilis Pall) będzie w najbliższej przyszłości objęty ochroną rezerwatową.
Projekt zrealizowano częściowo w ramach grantu NCN Sonata pt. „Rekonstrukcja warunków klimatycznych Arktyki przed okresem pomiarów instrumentalnych na podstawie analizy dendrochronologicznej roślinności krzewinkowej i historycznych kolekcji botanicznych” oraz dzięki wsparciu Inicjatywy Doskonałości Badawczej (POB3).
Pierwsze wyniki badań zostały już opublikowane w czasopiśmie Quaternary Science Reviews.
Źródło: Opała-Owczarek M., Wąsowicz P., Owczarek P., Damm C., Eggertsson Ó., Skurzyński J., Kenis P. & Büntgen U. (2025). Slow growing juniper shrubs from northern Iceland record summer temperature changes over the last 800 years. Quaternary Science Reviews, 363, 109441. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2025.109441
