W listopadowym numerze czasopisma Earth-Science Reviews polsko-czeski zespół kierowany przez dr Agnieszkę Pisarzowską opublikował pracę dotyczącą potencjalnych (proksymalnych i dystalnych) źródeł popiołów wulkanicznych związanych z eksplozywnym wulkanizmem waryscyjskim w późnym dewonie.
W pracy przedstawiono szczegółowe badania geochronologiczne, geochemiczne i mineralogiczne środkowo- i górnofameńskich tufitów z trzech stanowisk w południowej Polsce: Gór Świętokrzyskich (Kowala), monokliny krakowsko-śląskiej (Czatkowice, antyklina Dębnika) oraz Sudetów (Bardo, Góry Bardzkie). Obszar monokliny krakowsko-śląskiej i Gór Świętokrzyskich znajdował się w późnym dewonie w pobliżu renohercyńskiego obrzeżenia Laurussii, natomiast Bardo w zasięgu oceanu saksoturyńskiego.
W oparciu o datowania cyrkonów i monacytów metodą U-Pb określono wiek osadów piroklastycznych w Kowali (363,1 ± 4,8 Ma – z monacytów) i w Czatkowicach (365.6 ± 2.9, 363.0 ± 3.5 Ma – z cyrkonów oraz 363.4 ± 5.8 Ma – z monacytów). Charakterystyka geochemiczno-mineralogiczna tufitów wskazała na występowanie dwóch grup popiołów powiązanych genetycznie z różnymi reżimami geotektonicznymi. Pierwsza grupa popiołów, obecna w Kowali i Czatkowicach, powstawała w reżimie ekstensyjnym związanym z ryftem. Najbardziej prawdopodobnym obszarem źródłowym popiołów z Kowali i Czatkowic mogło być późnodewońskie centrum magmowe w ryfcie Prypeci-Dniepru-Dońca-Donbasu. Druga grupa piroklastyków, występująca w Bardzie, tworzyła się w reżimie aktywnej krawędzi płyt, prawdopodobnie w strefie śląsko-morawskiej.
Szczegóły:
Pisarzowska, A., Paszkowski, M., Kołtonik, K., Budzyń, B., Szczerba, m., Rakociński, M., Sláma, J., Zagórska, A., Łaptaś, A. 2022. Geotectonic settings of Variscan explosive volcanism in the light of Famennian tuffites provenance from southern Poland. Earth-Science Reviews 234, 104218, 1–17. https://doi.org/10.1016/j.earscirev.2022.104218
