TYTUŁ: Tortilla Flat
AUTOR: John Steinbeck
GATUNEK: powieść społeczno-obyczajowa
ZAGADNIENIA PSYCHOLOGICZNE: psychologia poznawcza, psychologia jakości życia, psychologia ekonomiczna, psychologia motywacji, psychologia społeczna
POLECAJĄCA: dr Teresa Sikora
Po tę książkę sięga się dla zmierzenia z nieoczywistością, która rozbraja i rozśmiesza. Tekst jest jeden, ale czytać mogą przecież osoby o bardzo odmiennych typach umysłowości. Zarówno po lekturze Tortilla Flat, jak i w jej trakcie opinie czytelników mogą rozciągać się pomiędzy dwoma skrajnymi osądami. Każdy z tych biegunów można opisać słowami zaczerpniętymi z tejże powieści. Jeden z nich podsumowują słowa: To nie jest dobra historia. Za dużo tu różnych zdarzeń i za dużo lekcji moralnych. A jedne występują przeciwko drugim. Ta opowieść ciężko wchodzi do głowy. I nie dowodzi niczego. Drugi zaś opisują określenia: Mnie się podoba, bo nie ma żadnego specjalnego znaczenia, które od razu widać, a jednocześnie zdaje się coś znaczyć. Tylko nie wiem co. I zupełnie jak w przypowieściach rabinów – w obu tych podejściach jest wiele racji.
Bo przecież to jaka jest odpowiedź zależy w dużym stopniu od tego, kto pyta. Można więc, w poszukiwaniu jednoznaczności i wyrazistych kryteriów uznać, że pijaczyna, awanturnik, złodziej, bezrobotny, człowiek bez stałego źródła dochodów, rodziny i adresu oraz bywalec aresztu nie może być jednocześnie humanistą, przyjacielem, intelektualistą i sędzią moralności.. Że nie ma żadnej możliwości pogodzenia ze sobą życia i śmierci, przyjaźni i nielojalności, gwałtu i czułości, głupoty i racjonalności. Że, wobec powyższego, należy „między bajki włożyć” opowieść o życiu grupki mężczyzn z kalifornijskiej mieściny w czasach po pierwszej wojnie światowej, dla których liczą się głównie miłość, bijatyka i trochę wina. Co więcej, w umysłach ciążących ku niepodlegającemu dyskusji moralnemu uporządkowaniu, powieść może wzbudzić zwyczajny niesmak i odrazę. Na przykład wtedy, kiedy czytać będziemy o wzbudzających powszechnie męskie pożądanie, dwunastoletnich dziewczynkach.
Czytelnikom, którym wieloznaczność nie jest straszna, ta sama historia oferuje nieinwazyjną, uroczą zabawę własnymi przekonaniami i emocjami. Z perspektywy reguł życia Zachodu trzeciej dekady XXI wieku, postępowanie bohaterów wydaje się, co najmniej, nieracjonalne, a momentami nawet niehumanitarne. Jak choćby gdy będziemy czytać o rzucaniu przez matkę dziewięciorga dzieci fasoli na podłogę, żeby dzieciaki zajęte jej zbieraniem i zjadaniem po prostu nie przeszkadzały. Albo o awansie społecznym kobiety, która przejeżdżała wszędzie odkurzaczem, uznając oczywiście, że lepiej by sprzątnęła, gdyby była elektryczność, no ale trudno mieć od razu wszystko, czego się pragnie. Albo o uldze byłego właściciela nieruchomości, który „gdyby dom się nie spalił – pomyślał – stałbym się chciwy, myśląc ciągle o komornym. Dezorientacja, rozbawienie czy, nawet, wzburzenie doświadczane przy czytaniu Tortilla Flat mogą być jedną z dróg odczytywania zawartej w tym dziele metafory.
I wtedy na będącego autorem tej książki Johna Steinbeck’a można popatrzeć jak na powieściowego Emilio: „Widzicie, ile spraw załatwił jedną świnią: przywiązanie, miłość, zemstę i smaczne jedzenie”. I do tego krzepiąco…