Żyjemy w czasach Wielkiego Przyspieszenia. Intensyfikacja działalności człowieka odzwierciedla się w zmianach krajobrazu, które przyspieszyły na całym świecie po II wojnie światowej. Zmiany te dotyczącą nie tylko obszarów, na których następuje intensyfikacja działalności człowieka, ale także obszarów marginalnych, na których człowiek zarzuca swoją działalność. W efekcie obu procesów zmniejsza się zasięg krajobrazów tradycyjnych, ukształtowanych przez człowieka jeszcze przed erą przemysłową.
Przykładem takiego obszaru są Beskidy Zachodnie, gdzie tradycyjny krajobraz został ukształtowany w wyniku sezonowej gospodarki górskiej na halach i polanach. Prowadzone na tym obszarze przez dr. Michała Sobalę, członka Zespołu Badań Krajobrazu, badania pozwoliły określić, jaki jest aktualny stan tradycyjnego krajobrazu w Beskidach Zachodnich oraz jak aktualny sposób użytkowania ziemi wpływa na możliwość zachowania tego krajobrazu.
Badania wykazały znaczny spadek zasięgu tradycyjnego krajobrazu – od poł. XIX w. zasięg obszarów nieleśnych zmalał o 66% w Paśmie Baraniej Góry i 54% w Paśmie Wielkiej Raczy. Zmiany te spowodowane są głównie wtórną sukcesją lasu wynikającą z porzucania gruntów, a w niektórych przypadkach chaotycznym rozwojem infrastruktury turystycznej. Tradycyjny krajobraz jest stosunkowo trwały na niektórych polanach lub ich fragmentach, które są nadal użytkowane przez mieszkańców lub objęte działaniami z zakresu czynnej ochrony przyrody. Jeżeli jednak działania te będą kontynuowane w obecnym zakresie, to jedynie niewielkie fragmenty tradycyjnego krajobrazu zostaną zachowane jako krajobraz reliktowy.
Ponadto badania wykazały, że na terenach opuszczonych, często porośniętych dzisiaj lasem, stosunkowo dobrze zachowały się formy terenu i obiekty związane z dawnym użytkowaniem hal i polan (skarpy teras rolnych, kamienne kopce i murki, pozostałości zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej) (ryc. 1). Ślady dawnej działalności człowieka widoczne są także w roślinności (ryc. 2), inny charakter ma bowiem roślinności w obrębie historycznego zasięgu polan, niż na terenach użytkowanych od dawna na cele gospodarki leśnej.
Tempo i kierunki zmian tradycyjnego krajobrazu w Beskidach Zachodnich wskazują, że to kluczowy moment, aby odpowiedzieć na pytania dotyczące tego, jakie elementy i cechy tradycyjnego krajobrazu należy chronić, w jakim stanie chcemy je utrzymać, jaki powinien być zasięg przestrzennych ochrony, jakie metody należy zastosować i jaka będzie ich skuteczność oraz jakie jest uzasadnienie dla tych działań. W przeciwnym razie w ciągu kolejnych lat większość polan i hal zniknie z krajobrazu bezpowrotnie, a o ich istnieniu przypominać będą tylko ledwo dostrzegalne ślady dawnej działalności człowieka, ukryte w lasach.
Badania zostały sfinansowane w ramach Małego Projektu z Rezerwy Dyrektora Instytutu Nauk o Ziemi pt. „Ślady dawnej działalności rolniczej jako źródło informacji o historycznym użytkowaniu ziemi w górskich obszarach marginalnych – przykład Karpat Zachodnich”. Wyniki opublikowane zostały w czasopiśmie „Applied Geography”.
Źródło:
Sobala M. 2023. Assessment of the traditional landscapes’ state in mountain areas as the basis for their restoration (the Western Beskids, Poland). Applied Geography 161: 103123
https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2023.103123
http://www.michalsobala.pl/
Autor notatki: Michał Sobala
