Publikacje | Instytut Nauk o Sztuce | Uniwersytet Śląski w Katowicach

nauka Publikacje

Aneta Borowik: Park Śląski w Chorzowie. Projekty i realizacje z lat 1950-1989. Wydawnictwo Neriton. Warszawa 2020, ISBN 978-83-66018-17-6, ss. 191.

Monografia „Park Śląski w Chorzowie. Projekty i realizacje z lat 1950-1989” została wydana w 2020 r. przez warszawskie wydawnictwo „Neriton” dzięki środkom Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zaprezentowano w niej dzieje, urbanistykę oraz architekturę Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Katowicach, czyli dzisiejszego Parku Śląskiego w Chorzowie. Publikacja została podzielona na dwie części; w pierwszej omówiono projekty z okresu socrealizmu (1950-1955), w drugiej – z okresu po Odwilży (1956-1989). WPKiW był największą inwestycją związaną ze spędzaniem wolnego czasu zrealizowaną w Polsce po II wojnie światowej. Park stał się wzorem i punktem odniesienia dla innych założeń tego typu. Na jego obszarze zrealizowano wiele wartościowych zespołów urbanistycznych i architektonicznych, zarówno socrealistycznych, jak i późnomodernistycznych. Tworzyli je wybitni urbaniści, architekci i projektanci zieleni, między innymi Władysław Niemiec vel Niemirski, Henryk Buszko, Aleksander Franta, Jerzy Gottfried czy Othmar Ruthner, na zlecenie ówczesnych władz reprezentowanych na szczeblu wojewódzkim przez Jerzego Ziętka, inicjatora i budowniczego Parku. W książce zaprezentowano kilkadziesiąt projektów i realizacji, w tym prawdziwe ikony architektoniczne takie jak: Planetarium, Hala Kwiatów, szklarnia wieżowa czy pawilon C-G z Ośrodka Postępu Technicznego. Publikacja została bogato zilustrowana unikatowymi fotografiami pochodzącymi ze zbiorów archiwalnych, na których często można zobaczyć obecnie już nie istniejące lub bardzo przekształcone obiekty. W pracy wykorzystano źródła archiwalne, liczne artykuły prasowe oraz publikacje zwarte. Dokumenty związane z Parkiem znajdują się w archiwach: Państwowym w Katowicach, Urzędu Miasta Katowice, Akt Nowych w Warszawie, Stowarzyszenia Architektów Polskich w Warszawie, Parku Śląskiego w Chorzowie, Fundacji dla Śląska, Instytutu Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej oraz w Bibliotece Głównej Politechniki Warszawskiej.

Karolina Tomczak: Powojenna twórczość pomnikowa Xawerego Dunikowskiego 1945–1964. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Katowice 2020, ISBN 978-83-226-3701-2, ss. 460.

Studium analizuje złożoną problematykę późnej sztuki monumentalnej tego nestora rodzimej rzeźby, proces jej powstawania w rzeczywistości polskiego państwa komunistycznego oraz jakość formalną i tematyczną. Monograficzną prezentację trzech głównych prac, czyli Pomnika Czynu Powstańczego na Górze św. Anny (1946−1955), Pomnika Wyzwolenia Ziemi Warmińsko-Mazurskiej w Olsztynie (1949−1954) i projektów Pomnika Bohaterów Warszawy (1956−1958), dopełnia panoramiczne omówienie jego pozostałych monumentów z tego czasu. Wieloaspektowe spojrzenie na finalną twórczość pomnikową Dunikowskiego nie proponuje jednoznacznych odpowiedzi, ale bogaty przegląd tej różnorodnej sztuki autorstwa wybitnej, a tym samym przewrotnej osobowości „wieloepokowego” twórcy. Ukształtowany w Młodej Polsce i realizujący się w międzywojniu, dopełnił swoje dzieło w równie wartościowym artystycznie okresie powojennym, o czym zapomniano w wyniku unieważniania sztuki istniejącej w przestrzeni zideologizowanej. Rozprawa przypomina więc o tej unikalnej kreacji, dokładnie ją opisuje, kontekstualizuje i reinterpretuje.

Tu i teraz. Dylematy artysty-pedagoga wobec paradygmatycznych reorientacji sztuki ponowoczesnej. Red. Aleksandra Giełdoń-Paszek, Ryszard Solik. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Katowice 2019, ISBN 978-83-226-3754-8, ss. 214.

Publikacja wpisuje się w obszar refleksji dotyczący heterogenicznej rzeczywistości współczesnej sztuki oraz różnopostaciowości praktyki artystycznej, a ścisłej rzecz ujmując, koncentruje się wokół wyzwań i dylematów jakie rzeczywistość sztuki ponowoczesnej niesie dla dydaktyki artystycznej i kształcenia o sztuce. Stąd też pomieszczone w publikacji teksty skupiają się na analizie wybranych zagadnień, problemów, dylematów i wyzwań umiejscowionych w horyzoncie współczesnych dyskursów sztuki i dydaktyki artystycznej. Różnorodność zagadnień idzie tu w parze z różnorodnością oglądu, która wyrasta z odmiennych perspektyw i doświadczeń związanych zarówno z praktyką i dydaktyką artystyczną, jak i z dyskursem nauki. Publikacja adresowana jest do szerokiego grona odbiorców zajmujących się sztuką i współczesną kulturą, w szczególności kształceniem i dydaktyką artystyczną, ale także przedstawicieli dyscyplin pokrewnych oraz studentów kierunków artystycznych.

(Re)interpretacje. Między praktyką twórczą a dyskursem. Red. Witold Jacyków, Ryszard Solik. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Katowice 2019. ISBN 978-83-226-3747-0, ss. 148.

Niniejsza publikacja wpisuje się w obszar refleksji dotyczący interpretacji i reinterpretacji sztuki oraz wybranych tekstów kultury. Dystansuje się przy tym od wyłącznie egzegetycznego pojmowania interpretacji, dostrzegając w niej aktywność na różne sposoby konkretyzującą historycznie i kulturowo zmienną tożsamość i określoność sztuki i jej wytworów. W ten sposób aktywność interpretacji i kolejnych reinterpretacji – niejednokrotnie wyznaczających nowe otwarcia i możliwości – umiejscawiamy zarówno w domenie dyskursów teorii, jak i w przestrzeni twórczych poszukiwań i eksperymentów, artystycznych transgresji, reorganizacji, redefinicji. To spojrzenie na problem nie tylko z uwzględnieniem różnych obszarów ekspresji twórczej i refleksji teoretycznej (zajmującej się sztukami plastycznymi, malarstwem, architekturą, muzyką, oprawą muzyczną filmów czy gier), ale także – co bodaj najcenniejsze – z różnych perspektyw reinterpretacyjnych i punktów widzenia. Czytelnik znajdzie więc w pracy propozycje – teksty i dokumentację działań twórczych – zorientowane na różne cele, racje i pola aktywności interpretacji; propozycje formułowane w kontekście różnorakich tekstów kultury, określonych strategii twórczych oraz interpretacyjnych.

Rzeźba barokowa na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII wieku. Red. A. Kolbiarz. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2020. ISBN: 978-83-226-3679-4, ss. 164.

Zamieszczone w niniejszym tomie materiały stanowią pokłosie sesji naukowej: „Rzeźba na Śląsku w 2. połowie XVII w.” zorganizowanej 20.01.2017. w Muzeum Miedzi w Legnicy. Przedsięwzięcie to miało szczególny charakter, bowiem rzeźba barokowa – potraktowana jako temat przewodni – rzadko staje się obiektem zainteresowań badawczych. Niniejsza książka nie pretenduje do prezentacji kompleksowych dziejów rzeźby na Śląsku na przestrzeni 2. połowy XVII w. Omawiane przez autorów zagadnienia dotyczą jednak obiektów, artystów, lub problemów pomijanych do tej pory, bądź słabo rozpoznanych, w istotnym stopniu uzupełniając i korygując stan badań, zawarty przede wszystkim w w wydanej przed ponad trzema dekadami syntezie rzeźby barokowej na Śląsku pióra prof. Konstantego Kalinowskiego.

Court, nobles and festivals. Studies on the Early Modern visual culture. Red. O. J. Rojewski i M. Sobczyńska-Szczepańska. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2019. ISBN: 978-83-226-3835-4, ss. 202.

Książka poświęcona jest zagadnieniom związanym z uroczystościami świeckimi i religijnym w dobie nowożytnej, ze szczególnym uwzględnieniem ich kontekstu artystycznego i politycznego. Osiem spośród dziesięciu rozdziałów dotyczy wydarzeń i zjawisk z terenu monarchii hiszpańskich Habsburgów (w tym jej amerykańskich koloniach), pozostałe – Burgundii i Rzeczypospolitej. Prezentowana publikacja jest pokłosiem współpracy między badaczami z Uniwersytetu Jaume I w Castellón de la Plana, Uniwersytetu w Walencji oraz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, trwającej od 2016 roku.

Muzyka na Śląsku Cieszyńskim. Red. Bogumiła Mika, Magdalena Szyndler. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2018. ISBN: 978-83-226-3567-4, ss. 154.

Ziemia cieszyńska od lat inspirowała artystów, kompozytorów oraz twórców związanych z kulturą. Szczególnie muzyczna kultura ludowa była i jest bodźcem do działań na płaszczyźnie gromadzenia, analizowania i badania materiału folklorystycznego (pieśni, melodie instrumentalne), ale także tworzenia na jej bazie nowych utworów zarówno w estetyce „klasycznej” (stylizacje), jak i „przetworzonej” (m.in. muzyka folkowa i jej pochodne). Śląsk Cieszyński jest miejscem badań naukowych przede wszystkim ze względu na bogatą przeszłość historyczną i kulturową, o czym świadczy 13 tekstów umieszczonych w publikacji pt. Muzyka na Śląsku Cieszyńskim pod red. Bogumiły Miki i Magdaleny Szyndler.

Mirosława Sobczyńska-Szczepańska: Architektura trynitarzy na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-8012-936-8, ss. 345.

Książka stanowi pierwszą próbę całościowego omówienia architektury polsko-litewskiej prowincji trynitarzy. W rozdziałach wstępnych zostały przedstawione czynniki potencjalnie determinujące działalność zakonu na polu sztuki: jego historia, misja i duchowość oraz zawarte w trynitarskiej regule i konstytucjach przepisy odnoszące się do kwestii artystycznych. Rozważania nad genezą i recepcją rozwiązań formalnych zastosowanych w budowlach wzniesionych dla trynitarzy na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej (w większość niezachowanych lub poddanych daleko idącej transformacji) poprzedza rekonstrukcja ich dziejów i pierwotnego kształtu. W osobnym rozdziale podjęto problem autorstwa poszczególnych obiektów oraz wpływu inwestora na wybór koncepcji architektonicznej. Ostatnim zagadnieniem poruszonym na kartach monografii jest wymowa ideowa trynitarskich budowli z uwzględnieniem ich dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej.

Ryszard Solik: Szkice o (nie)oryginalności. Konteksty i interpretacje. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3216-1, ss. 244.

Szkice o (nie)oryginalności – najogólniej rzecz ujmując – to rozważania o oryginalności i nad oryginalnością dzieła sztuki. Oryginalność należy dziś do grupy najważniejszych kategorii deskryptywnych sztuki, ale też tworzących z nią różne konfiguracje, zarówno w obszarze praktyki artystycznej, jak i dyskursów teoretycznych. Ustabilizowana przez modernizm ranga oryginalności (w efekcie także nowości, niekonwencjonalności, wyjątkowości), uczyniła z oryginalności jedną z wiodących i szczególnie pożądanych własności sztuki nowoczesnej, o niebagatelnym wpływie na proces redefiniowania granic doświadczenia artystycznego. I choć mówimy tu o pojęciu o historycznie ugruntowanych (od XIX wieku) pozytywnych konotacjach, wzajemność relacji ze sztuką (w diachronicznym ujęciu) nie jest i wcale nie była tak jednoznaczna, jak mogłoby się wydawać. Dotyczy to doświadczenia oryginału i oryginalności zarazem. Poruszane tutaj kwestie odwołują się do historycznej niejednoznaczności kategorii oryginalności, kontekstów redefinicji, dyskursu nowoczesności; omawiają zmienność kryteriów, ich konwencjonalizm i lokalność, a także niektóre dylematy związane ze współczesną praktyką artystyczną, której ekspansywność, różnomedialność czy interaktywność niejednokrotnie podają w wątpliwość zasadność tradycyjnych zestawów interpretacyjnych sztuki, jak również kryterialną efektywność części pojęć, w tym kategorii oryginalności.

Zamki i pałace Śląska : dziedzictwo tożsamość arystokracja, red. Barbara Szczypka-Gwiazda, Paweł Ziegler, Katowice: grupakulturalna.pl, 2014, ISBN 9788393401185, ss. 269.

Książka jest wynikiem obrad konferencyjnych, które miały miejsce w dniach 19-20 marca 2012 roku. Konferencja naukowa „Zamki i pałace Śląska”, której organizatorami byli: Muzeum Zamkowe w Pszczynie, Zakład Historii Sztuki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz działające w tymże Zakładzie Studenckie Koło Naukowe Historyków Sztuki, zgromadziła wówczas dwudziestu pięciu prelegentów i prelegentek. Teksty oscylują wokół szeroko pojętej kultury arystokratycznej, a w niektórych przypadkach nawet i swoistego „mitu arystokratycznego” – współcześnie dekonstruowa- nego i niejako przetransponowanego do kręgów kultury masowej i popularnej. Do analizy wybranych zagadnień autorzy i autorki artykułów używają szerokiego spektrum metod badawczych. Autorami i autorkami naukowych refleksji, zamieszczonych w niniejszym tomie, są w większości młodzi badacze historii sztuki – studenci i studentki, doktoranci i doktorantki. Ich prace występują w towarzystwie tekstów bardziej doświadczonych pracowników naukowych – adiunktów i wieloletnich pracowników muzeów. Autorzy i autorki pochodzą głównie z katowickich i wrocławskich środowisk akademickich, a wśród nich, oprócz historyków sztuki, znajdują się filologowie, projektantka i kulturoznawcy. Wszystko to składa się na charakter niniejszej pozycji – interdyscyplinarność oraz szeroka, kulturowa perspektywa metodologiczna, które w konsekwencji prezentują ujęcia niejednokrotnie z pogranicza dyscypliny, jaką jest historia sztuki. Przedłożona Państwu książka współuczestniczy w toczącej się od ponad stu lat dyskusji wokół sztuki Śląska (a zwłaszcza historycznej rejencji opolskiej). Jednakże, w związku z dużą tradycją tego typu badań oraz z powodu ograniczeń objętościowych opracowania, postanowiliśmy przyjrzeć się zagadnieniu dziedzictwa arty- stycznego pruskiej arystokracji, która zamieszkiwała te tereny w wiekach XVIII i XIX.

Kształty i myśli. Dyskurs a doświadczenie sztuki. Red. Ryszard Solik. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Katowice 2013. ISBN: 978-83-60743-83-6, ss. 174.

Doświadczenie sztuki jest się procesem złożonym, kształtowanym w przestrzeniach historycznie zmiennej infrastruktury rozumienia. Jego integralną część, bez względu na specyfikę artystycznych manifestacji, stanowi szeroko pojęta aktywność „protokołów teoretycznych”. Wytwory sztuki nie jawią nam się same przez się, ale zawsze wraz z doraźnymi znaczeniami i konotacjami, aktualizowanymi w obszarze ustalonych praktyk i procedur dyskursywnych. Przyjmując, że aktywność refleksji to istotny przejaw konkretyzacji wytworu w rzeczywistości kulturowej, pomieszczone w publikacji szkice omawiają wybrane aspekty dyskursywnego wymiaru doświadczenia sztuki, ale też znaczenie praktyk dyskursywnych dla naszego rozumienia i postrzegania sztuki. Czytelnik znajdzie w artykułach zebranych w tomie różne perspektywy teoretyczne, punkty widzenia i ujęcia problematyki. Stanowią one następstwo badawczych zainteresowań autorów, ale też efekt wieloaspektowości doświadczenia sztuki, na wiele sposobów artykułowanego (także dyskursywnie) w obszarze specyfiki procedur poznawczych dyscyplin zajmujących się kulturą artystyczną. Wspólnym mianownikiem całości jest przekonanie, że doświadczenie sztuki, zawsze kontekstualne i historyczne, nigdy nie było i nie jest wolne od (przejawiającego się na różne sposoby) dyskursu. Wszelkie konkretyzacje sztuki kształtują się bowiem w procesach interpretacji, zawsze w obrębie określonych procedur i strategii dyskursywnych. Publikacja adresowana jest przede wszystkim do grona odbiorców i czytelników zajmujących się szeroko rozumianą teorią sztuki, ale także twórców, artystów oraz studentów wielu kierunków humanistyki. W dalszej kolejności do szerokiej rzeszy potencjalnych odbiorców i uczestników współczesnej kultury artystycznej.

Aneta Borowik: Słownik architektów, inżynierów i budowniczych związanych z Katowicami w okresie międzywojennym. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. I wyd.: Katowice 2012, II wyd.: Katowice 2017. ISBN: 978-83-226-3173-7, ss. 215.

Słownik został opracowany w celu przedstawienia sylwetek architektów, inżynierów i budowniczych, którzy współtworzyli architektoniczną tkankę Katowic w okresie międzywojennym. W pracy zamieszczono biogramy fachowców działających zarówno lokalnie czy na terenie kraju, jak i cieszących się międzynarodową sławą. Słownik zawiera artykuły dotyczące m.in. Jadwigi Dobrzyńskiej, Zygmunta Łobody, Stefana Bryły, Władysława Schwarzenberga-Czernego. Publikacja wydobywa z niezasłużonego zapomnienia nieznane fakty z ich życiorysów, pozwala na prześledzenie karier przed i po II wojnie światowej. Oprócz podstawowych danych biograficznych w każdym z haseł zamieszczono spis projektów i realizacji, ustalonych na podstawie kwerend archiwalnych, często zupełnie nieznanych w literaturze naukowej. Wielu z bohaterów słownika na nowo „otrzymało” swoje twarze dzięki publikacji mało znanych fotografii. Zamieszczony przed hasłami wstęp przybliża ogólne cechy środowiska architektonicznego Katowic w okresie międzywojennym, a dołączone na końcu życiorysy pozwalają nie tylko na zapoznanie się z ciekawymi losami bohaterów słownika, ale również ich indywidualnym stylem pisania. Publikacja jest adresowana do wszystkich, którzy interesują się szeroko pojętymi dziejami architektury modernistycznej w Polsce oraz badaczy zainteresowanych historią Śląska, w szczególności Górnego Śląska i Katowic.

Aneta Borowik: Dzieje, architektura oraz twórcy Zakładu Jezuitów w Chyrowie. Twórczość Edgara Kovatsa oraz Antoniego Łuszczkiewicza na tle epoki. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Katowice 2012. ISBN: 978-83-8012-559-9, ss. 298.

Książka opisuje ponad 50 lat istnienia Zakładu Naukowo-Wychowawczego OO. Jezuitów w Chyrowie – otoczonej legendą placówki, która wykształciła najwybitniejsze umysły międzywojennej Polski (m.in. Eugeniusz Kwiatkowski, Kazimierz Junosza-Stępowski, Antoni Wiwulski, Lech Kalinowski), a wśród nauczycieli miała takie osobowości jak ojciec Jan Beyzym. Publikacja odsłania kulisy funkcjonowania zakładu – omawia jezuicki system nauczania i wychowania. Zaprezentowano w niej imponujące zaplecze placówki: rozległy budynek o 200-metrowej fasadzie, wspaniałą kaplicę, przestronne sale lekcyjne, specjalistyczne, świetnie wyposażone gabinety naukowe, teatr, liczne boiska, korty tenisowe, a nawet basen. To swoiste memento dla współcześnie zaniedbanego obiektu. W publikacji opisano też twórców architektonicznej oprawy zakładu – Antoniego Łuszczkiewicza i Edgara Kovátsa – reprezentantów XIX-wiecznego historyzmu. Szczególnie interesująca zdaje się postać Edgara Kovátsa, wybitnego architekta, współpracownika twórców tej miary co Karl von Hasenauer, projektant monumentalnych gmachów Wiednia. Ciekawa jest kwestia stworzonego przez Kovátsa na podstawie motywów ludowych Podhala nowego stylu, czyli „sposobu zakopiańskiego”, konkurencyjnego do stylu zakopiańskiego Stanisława Witkiewicza. W kontekście sylwetki twórczej Antoniego Łuszczkiewicza zaprezentowano system edukacji Instytutu Technicznego w Krakowie, mechanizmy tzw. podróży naukowych w XIX w. oraz przybliżono mało znaną historię krakowskich realizacji architekta. Do opracowania dołączono aneksy oraz fotografie archiwalne, które pomagają zrekonstruować dawny splendor zakładu. Publikacja jest adresowana do osób zainteresowanych historią szkolnictwa, pedagogiki jezuickiej, badaczy architektury XIX w. oraz wszystkich, którym bliska jest legenda Zakładu OO. Jezuitów w Chyrowie – żyjących Chyrowiaków oraz ich potomków.

Ryszard Solik: Sztuka jako interpretacja. Z problemów dyskursu artystycznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012, ISBN 978-83-226-2098-4, ss. 296.

Wiodącym problemem książki jest doświadczenie sztuki jako doświadczenie interpretacji. Co oznacza, że w proponowanym w pracy ujęciu kulturowa tożsamość obiektu artystycznego kształtowana jest nie tyle poprzez substancjalność i własności formalne, stylistyczne obiektu, ile w głównej mierze w praktyce dyskursywnej i w interpretacji. Przedstawiona w książce koncepcja sztuki rezygnuje z pojmowania przedmiotu artystycznego jako struktury holistycznej, spełnionej, niezależnej. Przeciwstawia się tym samym ustaleniom estetyki formalistycznej i modernistycznej, kwestionując zarazem „mit dzieła samego w sobie”. Idea autonomiczności sztuki została tutaj zastąpiona przestrzenią kulturowych uwikłań i relacji, w obrębie których „artystyczność” okazuje się negocjowana i konstruowana. Interpretacja nie jest więc tutaj rozumiana jako aktywność podmiotu zmierzająca do ujawnienia ukrytego przesłania i sensu, lecz wpisana w dzieło stanowi jego integralną część i zasadniczy sposób istnienia sztuki w kulturowej semioprzestrzeni. W rezultacie w centrum rozważań nie odnajdujemy wytworu o określonych, zobiektywizowanych własnościach, kompletnego i samowystarczalnego, ale to, przez co dzieło jawi nam się jako takie, w szczególności uwarunkowania kontekstowe i interpretacyjne strategie dyskursywne, za każdym razem współkształtujące kulturową tożsamość obiektów sztuki.