Polscy ‘Grey Voters’. Wpływ zmian demograficznych na rynek wyborczy w Polsce. Studium cyklu wyborczego lat 2023-2025
Projekt badawczy, finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu „OPUS 21”, zgodnie z umową nr UMO-2021/41/B/HS5/00105.
Kierownik: dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ
Projekt „Polscy ‘Grey Voters’. Wpływ zmian demograficznych na rynek wyborczy w Polsce. Studium cyklu wyborczego lat 2023-2025, realizowany pod kierownictwem Agnieszki Turskiej-Kawy, został przyznany w edycji OPUS 41 (HS5) przez Narodowe Centrum Nauki. Jego inspiracją są obserwowane zmiany demograficzne oraz prognozowane możliwe ich oddziaływanie na przestrzeń rywalizacji wyborczej.
W liberalnych demokracjach jednym z podstawowych przedmiotów rywalizacji politycznej jest konkurowanie o poparcie wyborców. Podczas wyborów istotnym elementem oceny szans poszczególnych podmiotów jest kwestia warunków, w którym przyszło im rywalizować. Wybory w takich ramach stanowią generalne narzędzie, służące do osiągania celów politycznych, które uzyskiwane są za pomocą powszechnie akceptowanych metod, respektujących reguły demokracji. Demokratycznym ideałem jest stan, w którym dla wszystkich podmiotów rywalizacji wyborczej warunki byłyby takie same, jednak jego osiągnięcie jest możliwe jedynie teoretycznie. Decyduje o tym przede wszystkim różny poziom zasobów, które pozostają w dyspozycji rywalizujących, oraz potencjał ich wykorzystania. Andreas Schedler (2013) zauważa w tym kontekście, że faktyczny koszt rywalizacji wyborczej jest funkcją dotarcia do tych segmentów elektoratu, które mogą dać sukces w wyborach.
Możliwym mechanizmem takiego pozycjonowania oferty wyborczej jest segmentacja demograficzna. Pozwala ona podmiotom rywalizacji wyborczej efektywnie alokować zasoby w tych obszarach struktury społecznej, w których występuje największe prawdopodobieństwo pozyskania poparcia. Istotą skuteczności segmentacji demograficznej jest oznaczenie tych części struktury społecznej, które będą zwiększać swoją siłę wyborczego oddziaływania. Antycypacja takich procesów pozwala szukać poparcia wśród tych grup wyborców, które będą zyskiwały na znaczeniu.
W Polsce, podobnie jak w innych państwach postindustrialnych, zmienia się struktura demograficzna społeczeństwa (Informacja o sytuacji osób starszych na podstawie badań Głównego Urzędu Statystycznego 2018). W jej wyniku wzrasta odsetek osób starszych w populacji (Struktura ludności i starzenie się społeczeństwa – Statistics Explained 2019). Dostępne prognozy demograficzne pozwalają sądzić, że proces ten będzie z czasem coraz silniej oddziaływał zarówno na przebieg rywalizacji wyborczej, jak i na wyniki wyborów. A dla zagwarantowania stabilnego i sprawiedliwego przebiegu procesów rywalizacji wyborczej niezbędne jest uczestnictwo wszystkich grup demograficznych oraz brak trwałej dominacji żadnej z nich w rozstrzygnięciach wyborczych. Dynamiczne zwiększanie odsetka „grey voters” (czyli wyborców w okresie później dojrzałości, z reguły po 65 r.ż.) wśród ogólnej liczby wyborców, może w niedalekiej przyszłości doprowadzić do procesu delegitymizacji wyborów i wybranej w ich wyniku politycznej reprezentacji wśród pozostałej części społeczeństwa (Davidson 2016).
Zmiany związane z demograficznym starzeniem się ludności analizowane są od kilku dziesięcioleci, ale ich rozmiary okazały się większe, niż uprzednio zakładano (Błędowski et al. 2012; Markiewicz and Skawina 2015). Składa się na to kilka przyczyn, z których w Polsce wśród istotnych jest skala procesów migracyjnych. W następstwie poszukiwania przez młodych ludzi zatrudnienia poza granicami kraju dochodzi nie tylko do przyspieszenia tempa wzrostu odsetka ludzi starych w społeczeństwie, ale i do zwiększenia dysproporcji między poszczególnymi regionami kraju. Szczególnie w słabiej rozwiniętych gospodarczo regionach Polski tempo wzrostu odsetka ludzi starych jest wyższe niż ogółem w kraju. Poza migracjami, wśród innych przyczyn należy wskazać wydłużanie się przeciętnego okresu trwania życia ludzkiego, spadek dzietności czy lepszą opieką zdrowotną. Pociąga to za sobą wiele konsekwencji społecznych, które związane są z wydłużoną aktywnością seniorów. Wśród nich wyróżnić należy powiększenie tej grupy (zarówno w liczbach bezwzględnych jak i rozumianą jako udział w całości populacji) i większą aktywność wyborczą najstarszych obywateli.
Więcej tutaj.