Czy wiecie, że jedną z istotnych cnót charakteru jest przebaczanie?
Zjawisko to polega nie tyle na „odpuszczaniu” lub „zapominaniu” doświadczonej krzywdy, co na transformacji motywacji po doświadczeniu krzywdy (McCollough i in., 1998). Polega ona na tonizowaniu automatycznie wyzwalanej motywacji do unikania lub odwetu i wyzwalania reakcji życzliwości wobec sprawcy. Przebaczanie rozpatrujemy głównie w kontekście interpersonalnym, jednak jest ono zjawiskiem wielowymiarowym. Pojawia się pod postacią przebaczania innym ludziom, ale także samemu sobie a nierzadko innym bytom, które mogą przez osoby odczuwające krzywdę być utożsamiane z jej sprawcą (Toussaint i in., 2015). Osoby zdolne do przebaczania są psychicznie i fizycznie zdrowsze niż te, które chowają urazę (Lee i Enright, 2019).
W interdyscyplinarnym modelu przebaczania, obok wieku i osobowości, religijność jest uznawana za podstawowy predyktor gotowości do przebaczania (Tousaint i in., 2015). W wielu religiach przebaczanie jest uważane za ważną cnotę i moralny nakaz. Religijność stanowi jednak – sama w sobie – złożony konstrukt psychologiczny (Saraglou, 2011). W jednej z najnowszych koncepcji struktury religijności wyróżniono cztery jej wymiary: Wiarę (believing), Więź emocjonalną (bonding), Moralność (behaving) oraz Relacje ze wspólnotą (belonging; Saraglou, 2011).
W przeprowadzonym przez dr. Marcina Moronia badaniu, analizowano zależności między wymiarami religijności a trzema aspektami przebaczania: innym, sobie i poczuciem, że Bóg przebaczył osobie religijnej jej niedoskonałości. W badaniu, w którym wzięło udział 427 osób wierzących, pokazano, że przebaczanie innym jest związane z aspektem religijności, którym jest moralność. Poczucie uzyskania Bożego przebaczania było z kolei związane z wymiarami wiary, więzi emocjonalnej i moralności. Żaden z aspektów religijności nie pozwalał na bezpośrednie przewidywanie tendencji do przebaczania sobie. Jednak wyznawanie poglądów, iż przebaczanie stanowi wyraz własnej wiary sprzyjało także przebaczaniu sobie.
Przebaczanie można uznać za wynik moralnego imperatywu u osób religijnych. Moralność jest silnie skonsolidowana z innymi aspektami religijności (wiarą, więzią emocjonalną i relacjami ze wspólnotą). Jednak z punktu widzenia przebaczania stanowi ona podstawowy regulator zachowania. Osoby religijne przebaczają innym, mając poczucie, iż to ważny przejaw ich moralnego zachowania. Przebaczanie może mieć zatem dla nich postać normy nakazowej (należy przebaczać). Badanie pokazało także, że własna religijność nie przyczynia się bezpośrednio do przebaczania sobie, nawet jeśli osoby czują, że Bóg im przebaczył. Ostatnie analizy pokazują duże znaczenie przebaczania sobie dla zdrowia psychicznego (Fincham i May, 2020). Uzyskane rezultaty wskazują zatem, iż w perspektywie pastoralnej konieczne jest wprowadzenie pogłębionego rozumienia statusu i roli przebaczania sobie. Może być ono bowiem utożsamiane z pobłażliwością wobec siebie lub nawet brakiem moralnej doskonałości, choć wyraża w istocie akceptujący i współczujący stosunek do siebie.
Cytowana literatura:
Carr, A., Cullen, K., Keeney, C., Canning, C., Mooney, O., Chinseallaigh, E., & O’Dowd, A. (2020). Effectiveness of positive psychology interventions: a systematic review and meta-analysis. Jour-nal of Positive Psychology, 1–21. https://doi.org/10.1080/17439760.2020.1818807
Fincham, F. D., & May, R. W. (2020). Divine, interpersonal and self-forgiveness: Independently related to depressive symptoms? Journal of Positive Psychology, 15,448–454. https://doi.org/10.1080/17439760.2019.1639798
Lee, Y.-R., & Enright, R. D. (2019). A meta-analysis of the association between forgiveness of others and physical health. Psychology & Health, 34, 5, 626–643. https://doi.org/10.1080/08870446.2018.1554185
McCullough, M. E., Rachal, K. C., Sandage, S. J., Worthington, E. L., Jr., Brown, S. W., & Hight, T. L. (1998). Interpersonal forgiving in close relationships II: Theoretical elaboration and measurement. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 1586–1603.
Saroglou, V. (2011). Believing, bonding, behaving, and belonging: The big four religious dimen-sions and cultural variation. Journal of Cross-Cultural Psychology, 42(8), 1320–1340. https://doi.org/10.1177%2F0022022111412267
Toussaint, L. L., Worthington, E. L., Jr., & Williams, D. R. (2015). Forgiveness and health: Scientific evidence and theories relating forgiveness to better health. Springer.
