Czy wiecie, że fake news nie jest nowym zjawiskiem?
Jako plotka jest „stary jak świat”, natomiast ślady medialnych doniesień tego rodzaju znajdujemy już w XVIII-wiecznej prasie Londynu czy Paryża. Fake newsami na potrzeby propagandy skutecznie posługiwały się reżimy totalitarne, dość przywołać choćby „sukcesy” w tej dziedzinie Josepha Goebbelsa. Studenci dziennikarstwa do dziś uczą się o skutkach nadanej w 1938 roku audycji radiowej na temat inwazji Marsjan „Wojna Światów”, która wydała się słuchaczom na tyle wiarygodna (bo emitowana w radiu), że niektórzy uwierzyli w atak Obcych na Ziemię.
Choć fałszywe wiadomości są rozpowszechniane od zawsze, to era Internetu doprowadziła do ich ogromnego rozkwitu i to właśnie sieć jest dziś głównym środowiskiem ich funkcjonowania. Dlaczego? Choćby ze względu na fakt, że dostęp do Internetu jest dużo łatwiejszy niż do mediów tradycyjnych, w których następuje (choć nie zawsze) weryfikacja i selekcja informacji. Drugim powodem jest to, że w Sieci fałszywe informacje są błyskawicznie powielane i przekazywane dalej, co sprawia, że docierają do szerokiej rzeszy odbiorców, czasem przekazywane przez wiarygodne dla nich źródło. Dodatkowo, komunikowaniu internetowemu towarzyszy nadmiar informacji – dociera ich do nas tak dużo, że nie mamy możliwości zweryfikować wszystkich, nasza uwaga zaś często koncentruje się nie na tym, co naprawdę ważne, ale na tym, co nieoczywiste, ciekawe, zaskakujące.
Jako zjawisko fake news jest niejednorodny. Adam Michel wskazuje na następujące rodzaje fałszywych wiadomości:
- Tych wiadomości nikt nie powinien brać na poważnie, ponieważ są one preparowane, aby wyśmiać, skrytykować jakieś zjawisko społeczne lub zachowanie ludzi. Przykładem medium rozpowszechniającego takie informacje jest choćby Aszdziennik;
- Niezgodność nagłówka i treści – to znane nam wszystkim clickbaity, których celem jest skłonienie nas do zainteresowania się treścią na podstawie sensacyjnego nagłówka. Kiedy otworzymy treść materiału okazuje się, że nie ma ona wiele wspólnego z samym tytułem. Niestety, robią to także poważne media, nie tylko szeregowi użytkownicy Internetu;
- Zmiana kontekstu – tu prawdziwe informacje są podawane w takim kontekście, aby postawić w niekorzystnym świetle jakąś osobę. Pamiętacie historię o Billu Gatesie i szczepionkach?
- Zwodzenie odbiorcy – znowu prawdziwe informacje, ale narzucające interpretację na czyjąś niekorzyść (lub korzyść). Przykładem mogą być doniesienia o nieprawidłowościach w liczeniu głosów podczas wyborów (prawdziwe) i podawanie ich jako argument na rzecz uznania nieważności wyborów (bezzasadne).
- Podszywanie się pod znane, cieszące się zaufaniem osoby w celu rozpowszechniania informacji lub opinii (te nie muszą być fałszywe, jednak ich powiązanie z autorytetem jest nieprawdą) – tworzenie fikcyjnych profili znanych osób w mediach społecznościowych lub stron internetowych wizualnie łudząco podobnych do witryn dużych mediów informacyjnych.
Czy więc jesteśmy skazani na dezinformację? Niekoniecznie. Poniżej zamieszczamy kilka przydatnych porad, jak nie dać się nabrać na fake newsa:
- Sprawdź źródło, z którego pochodzi wiadomość. Jeśli to strona z zaledwie kilkoma wpisami lub profil w mediach społecznościowych, wyglądający na „nowy”, wzmóż czujność;
- Zweryfikuj autora – jeśli nie ma na koncie innych publikacji lub w ogóle nie da się ustalić jego danych, może to być fake;
- Czytaj (oglądaj) cały materiał a nie tylko nagłówek. Szczególnie, jeśli masz zamiar skomentować treść;
- Upewnij się, że to nie żart, satyra, ironia – czasem „mrugnięcie okiem” da się wyczuć z tonu publikacji a czasem jest ono oczywiste ze względu na miejsce zamieszczenia newsa;
- Sprawdź informację w innych źródłach. Jeśli nie podają jej „duże” media, może ona nie być prawdziwa. Autorzy fake newsów często się asekurują przed tym, sugerując w nagłówku „To próbują przed nami ukryć…” Nie wierz w to.
- Upewnij się, że materiał i ilustrujące go zdjęcia lub filmy są nowe – czasem sama informacja może być prawdziwa, jednak brak jej aktualności może nas wprowadzić w błąd;
- Zastanów się, czy emocjonalny sposób przedstawienia informacji nie wpływa na Twój odbiór wiadomości.
Zachęcamy do zapoznania się z publikacjami z tematyką fake newsową:
