Badania nad depopulacją
Prowadzone przez pracowników Instytutu Nauk Politycznych studia nad problemem depopulacji znalazły swój wyraz w publikacjach naukowych: Polityka społeczna: rozważania o teorii i praktyce (P. Grzywna, J. Lustig, M. Mitręga, N. Stępień-Lampa, B. Zasępa, 2017), Wybrane problemy polityki społecznej P. Grzywna, J. Lustig, M. Mitręga, N. Stępień-Lampa, B. Zasępa, 2016), Starzenie się społeczeństwa województwa śląskiego jako wyzwanie dla regionalnych procesów innowacyjnych w obszarze zdrowia (P. Grzywna w: Społeczne innowacje zdrowotne w polityce władz lokalnych. Obraz obywatelskiej odpowiedzialności, red. L. Buliński, 2017), Demograficzne aspekty bezpieczeństwa społecznego Polski na początku XXI wieku (P. Grzywna, w: Dylematy polityki bezpieczeństwa Polski na początku drugiej dekady XXI wieku, red. K. Czornik, M. Lakomy, 2014).
W ramach badań nad depopulacją w dniach 16–17 listopada 2017 roku zespół, w skład którego wchodzili m.in. dr hab. Marian Mitręga, prof. UŚ, dr Paweł Grzywna, dr Natalia Stępień-Lampa zorganizował konferencję naukową pn. „Polityki publiczne w dobie kryzysu. Dylematy teorii i praktyki”. Prelegentami podczas tego wydarzenia byli m.in. pracownicy Instytutu Nauk Politycznych: dr hab. Małgorzata Myśliwiec, prof. UŚ; dr Małgorzata Lorencka; dr Maciej Marmola. Ponadto w jego trakcie prof. dr hab. Robert Rauziński wygłosił referat pt. „Sytuacja demograficzna obszarów przygranicznych Polska-Niemcy”, a prof. dr hab. Elżbieta Trafiałek i dr Monika Zwartka-Czekaj w swoich wystąpieniach podjęły problematykę polityki senioralnej. Podczas konferencji zorganizowano również panel ekspercki, w którym udział wzięli: Bożena Borowiec (dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Województwa Śląskiego), Anna Zasada-Chorab (wiceprezydent Siemianowic Śląskich), Jan Jeleń (dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Siemianowicach Śląskich), Grzegorz Sikorski (dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach), Krzysztof Zamasz (członek Zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii).
Współorganizatorem konferencji pn. „Polityki publiczne w dobie kryzysu. Dylematy teorii i praktyki” było stowarzyszenie rejestrowe Towarzystwo Inicjatyw Naukowych, w skład którego wchodzą pracownicy Instytutu Nauk Politycznych. Dr Robert Radek pełni funkcję Prezesa Zarządu TIN, dr Paweł Grzywna Wiceprezesa Zarządu, dr Natalia Stępień-Lampa Skarbnika, a dr hab. Tomasz Kubin, prof. UŚ Sekretarza. Ponadto członkami TIN są również: dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ; dr hab. Marian Mitręga, prof. UŚ. Organizacja ta w swoim Statucie przyjęła za cel m.in. upowszechnianie wiedzy naukowej i kształtowanie świadomości społeczeństwa o zjawiskach, procesach politycznych i gospodarczych. Podejmowana przez Towarzystwo i jego członków aktywność dotyczy m.in. problematyki depopulacji. W 2019 roku TIN otrzymał mały grant na organizację konferencji naukowej pn. „Polska polityka 1918–2018”, podczas której jednym z poruszanych tematów były polityki publiczne, w tym działania związane z kwestiami demograficznymi.
Przy Instytucie Nauk Politycznych prowadzone jest czasopismo Studia Politicae Universitatis Silesiensis. Jest to periodyk o profilu politologicznym, w którym szczególny nacisk położony jest na polityki publiczne (Evidence Based Policy), a na jego łamach podejmowana jest problematyka depopulacji. Redaktorem Naczelnym SPUS jest dr hab. Tomasz Kubin, prof. UŚ, a Sekretarzem Kolegium Redakcyjnego dr Paweł Grzywna. Inni pracownicy INP wchodzą w skład Kolegium Redakcyjnego lub są Redaktorami Tematycznymi.
Działanie o charakterze depopulacyjnym podejmowane przez pracowników Instytutu Nauk Politycznych stanowi koordynowanie oraz prowadzenie zajęć w Uniwersytecie Śląskim Młodzieży. Koordynatorem tej jednostki wchodzącej w skład Uniwersytetu Otwartego w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach jest dr Natalia Stępień-Lampa (wraz z dr. hab. Armandem Cholewką, prof. UŚ z Instytutu Inżynierii Biomedycznej), a warsztaty w ramach jednego z Wydziałów UŚ Młodzieży (Wydziału Mediów i Kultury) prowadził m.in. dr Paweł Grzywna. Uniwersytet Śląski Młodzieży jest inicjatywą edukacyjną skierowaną do młodzieży szkolnej, która chce rozwijać pasje i zainteresowania naukowe. Dodatkowym celem działania tej instytucji jest zainteresowanie młodych ludzi ofertą edukacyjną Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach i tym samym zachęcenie ich do wyboru studiów wyższych w Uniwersytecie. To z kolei może skutkować w przyszłości zamieszkaniem na terenie województwa śląskiego, a także może przeciwdziałać drenażowi mózgów. Ponadto podczas warsztatów UŚ Młodzieży realizowane były tematy związane demografią, starzeniem się społeczeństwa, rodziną oraz polityką senioralną.
W latach 2018–2020 UŚ Młodzieży realizował projekt pn. „Uniwersytet Śląski Młodzieży – nauka a problemy współczesnego świata”, w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. W trakcie jego trwania dr Natalia Stępień-Lampa przeprowadziła 6-godzinne warsztaty w pięciu szkołach województwa śląskiego związane z problematyką depopulacji. Temat pierwszych warsztatów brzmiał: „Informacje na temat starzenia się społeczeństwa”, drugi natomiast: „Problemy społeczne współczesnego świata”.
Podobne cele są realizowane poprzez program opierający się na edukacji spersonalizowanej w postaci tutoringu skierowany do uczniów zdolnych pn. Uniwersytet Najlepszych. Program zakłada realizację zindywidualizowanych cyklów edukacyjnych dla uzdolnionych uczniów pod opieką pracowników naukowo-dydaktycznych Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prace nad programem rozpoczęły się w grudniu 2017 roku, a jego koordynatorem została dr Natalia Stępień-Lampa. Od września 2018 roku do września 2019 roku funkcję koordynatora sprawował dr Paweł Grzywna, a od października 2019 roku ponownie dr Natalia Stępień-Lampa. W pierwszej edycji programu współorganizatorem przedsięwzięcia poza Uniwersytetem Śląskim w Katowicach było miasto Katowice, w drugiej edycji dołączył Chorzów oraz Sosnowiec. Pierwsza edycja Uniwersytetu Najlepszych rozpoczęła się wraz z inauguracją roku akademickiego 2018/2019, kiedy to 30 najzdolniejszych uczniów katowickich szkół, wyłonionych spośród ponad 60 kandydatów, rozpoczęło pracę pod okiem 23 tutorów. Każdy z uczestników bazując na własnych zainteresowaniach, ze wsparciem tutora, miał możliwość wybrania jednego z trzech obszarów naukowi. Do obszaru sztuki zakwalifikowało się 6 osób, obszar nauk humanistyczno-społecznych wybrało 10 uczestników, natomiast w obszarze nauk ścisłych, przyrodniczych i technicznych swoje pasje rozwijało 14 uczniów. Zwieńczeniem pierwszej edycji była konferencja podsumowująca, która odbyła się 18 czerwca 2019 roku, która odbyła się w auli Pałacu Młodzieży w Katowicach. W wydarzeniu udział wzięli uczniowie i ich tutorzy, organizatorzy programu, przedstawiciele władz samorządowych. Wraz z początkiem roku akademickiego 2019/2020 zainaugurowano drugą edycję programu Uniwersytet Najlepszych. Pracę w programie rozpoczęło 57 najzdolniejszych uczniów, którzy rozwijali swoje zainteresowania pod okiem 46 tutorów. Każdy z uczestników miał możliwość wyboru jednego z trzech obszarów naukowych. Do obszaru sztuki zakwalifikowanych zostało 5 uczestników, obszar nauk humanistyczno-społecznych i teologicznych wybrało 9 osób, w obszarze nauk inżynieryjno-technicznych, ścisłych i przyrodniczych swoje pasje rozwijało natomiast 43 uczniów. Z powodu pandemii wirusa SARS-CoV-2 konferencję podsumowującą drugą edycję programu zorganizowano online i odbyła się ona 16 września.
Dr hab. Marian Mitręga, prof. UŚ w okresie marzec–czerwiec 2019 roku prowadził zajęcia (w wymiarze 8 h) pt. Demograficzne uwarunkowania kształtowania kierunków polityki społecznej na studiach podyplomowych pn. Prawo i polityka społeczna w ubezpieczeniach społecznych. Studia te zostały utworzone przez Uniwersytet Śląski w Katowicach we współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Z kolei 25 września 2019 roku wziął udział w debacie pt. Demografia, nauka, rynek pracy w świetle nowych technologii i ich wpływ na system ubezpieczeń społecznych, którą zorganizował ZUS w ramach wydarzenia pn. Tydzień Przedsiębiorcy.
W dniach 10–11 czerwca oraz 9–10 września 2019 roku dr Paweł Grzywna wziął udział w warsztatach organizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, których celem było opracowanie dokumentu pn. „Regionalna Polityka Zdrowia Województwa Śląskiego”. Dr Paweł Grzywna podczas spotkań zajmował się kwestią polityki zdrowotnej wobec seniorów, co wiąże się z procesem depopulacji.
Dr Paweł Grzywna oraz dr Natalia Stępień-Lampa przygotowali w 2020 roku wraz z dr Bożeną Zasępą (Wydział Nauk Społecznych) Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych miasta Sosnowiec na lata 2021–2026. Sosnowiec jest najbardziej dotkniętym zjawiskiem depopulacji miastem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Rola pracowników naukowo-dydaktycznych INP polegała na opracowaniu części diagnozy problemów społecznych, analizy SWOT, oraz prognozy, a także współorganizowaniu warsztatów, podczas których przygotowany został cel główny, cele operacyjne, działania i wskaźniki realizacji Strategii. Dalszy etap prac polegał na opisie metodologii, ewaluacji i monitoringu, a także związku Strategii z innymi dokumentami o znaczeniu strategicznym.
11 września 2020 roku rozpoczęła się realizacja projektu pn. „Młodzi robią Metropolię” na zlecenie Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Działanie to zakończone zostanie w grudniu 2021 roku. Jego kierownikiem jest dr Natalia Stępień-Lampa, a w zespole realizującym przedsięwzięciem pracuje także dr Paweł Grzywna. W ramach projektu przeprowadzonych zostanie 10 warsztatów z młodymi ludźmi w wieku 16–25 lat. Mają one na celu uzyskanie odpowiedzi, w jakiej Metropolii w przyszłości uczestnicy spotkań chcieliby mieszkać, co skłoniłoby ich do podjęcia studiów, pracy, a także zamieszkania i założenia rodziny na terenie GZM. Następnie zostanie przygotowany i zaprezentowany raport zwierający rekomendacje na potrzeby Strategii Rozwoju GZM. Działanie to ma wymiar depopulacyjny.
W Instytucie Nauk Politycznych prowadzona jest również działalność mająca na celu popularyzowanie wiedzy na temat depopulacji. W jej ramach 17 marca 2017 roku dr Natalia Stępień-Lampa wygłosiła w ZSTiO Meritum w Siemianowicach Śląskich wykład skierowany do społeczności szkoły pt. „Demograficzne wyzwania Europy”. Z kolei 11 kwietnia 2017 roku wykład ten przedstawiła w AZS im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie w ramach wydarzenia pn. „Noc naukowców w Słowaku”. W dniach 25–29 września 2017 roku dr Natalia Stępień-Lampa wzięła udział w Uniwersyteckim Miasteczku Naukowym. Jest to cykliczne wydarzenie organizowane przez Uniwersytet Otwarty w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach skierowane do młodzieży szkolnej. Szkoły w jego trakcie przyjeżdżają na Uniwersytet i uczestniczą w zaoferowanych im wykładach. W ramach edycji z 2017 roku dr Natalia Stępień-Lampa wygłosiła cykl wykładów pt. „Społeczeństwo w liczbach – kilka faktów na temat Polski i Polaków”, w których wzięło udział ok. 250 uczniów i nauczycieli. Z kolei w edycji Uniwersyteckiego Miasteczka Naukowego z 2018 roku wykłady o zmieniającym się modelu rodziny (co stanowi jedną z przyczyn depopulacji) wygłosił dr Paweł Grzywna. Ponadto dr Natalia Stępień-Lampa w październiku 2020 roku wygłosiła dla Punktu Informacji Europejskiej Europe Direct – Rybnik wykład pt. „UE w liczbach. Kilka faktów na temat demografii”. Wykład ten został zamieszczony na stronie internetowej Punktu.
Pracownicy Instytutu Nauk Politycznych w ramach upowszechniania wiedzy naukowej nagrali swoje wykłady, a następnie zostały one zamieszczone na kanale filmowym w serwisie YouTube, który prowadzi Instytut. Dr Paweł Grzywna oraz dr Natalia Stępień-Lampa w swoich wystąpieniach podejmowali problematykę depopulacji. Link do kanału znajduje się tutaj.
