Uniwersytet Śląski w Katowicach

Grant w ramach konkursu MINIATURA 2 (NCN) (ID 410512). Czas trwania grantu: 12 miesięcy (15.10.2018-16.10.2019). Przyznana kwota: 42240 zł.

Kierownik grantu: dr hab. Agnieszka Turska-Kawa, prof. UŚ.

Celem badań wstępnych – zrealizowanych w ramach projektu było wyłonienie grup determinant zachowań politycznych w województwie śląskim. Badania miały zweryfikować funkcjonujące w literaturze przedmiotu hipotezy odnoszące się do specyfiki zachowań politycznych mieszkańców tego regionu, podnoszące jako istotne następujące czynniki: 1) historyczne; 2) gospodarcze; 3) polityczne; 4) tożsamościowe, oraz wskazywać potencjalne pola nowych eksploracji. Nowe przestrzenie związane są z obserwowanymi inicjatywami politycznymi odwołującymi się do tożsamości i historii Śląska, m.in. bieżącą aktywnością partii Ruch Autonomii Śląska, marszami i demonstracjami odwołującymi się do tożsamości, np. happeningiem dotyczącym ochrony zabytkowych miejsc śląskich 18 kwietnia br, aktywnymi działaniami na rzecz pamięci bohaterów śląskich, powstanie nowej partii Śląska Partia Regionalna. Są to specyficzne przedsięwzięcia, które nie są obserwowane z taką intensywnością w innych częściach Polski.

Badanie zostało przeprowadzone metodą wywiadu nieskategoryzowanego (N=54). Każdy wywiad miał tę samą strukturę i składał się z czterech części oraz sekcji socjodemograficznej. Pierwsza obejmowała pytania odwołujące się do tożsamości Ślązaków, ich systemu wartości, kultury. Druga część wywiadu była ukierunkowana na diagnozę znajomości regionalnej sceny politycznej i oczekiwań wobec jej aktorów. Pytałam o zdanie na temat regionalnych partii politycznych, polityków, o poczucie reprezentacji własnych interesów. Część trzecia dotyczyła postaw wobec potencjału gospodarczego na Śląsku – podejmowała kwestię restrukturyzacji, ocenę działań samorządu oraz rządu wobec kopalń węgla kamiennego, kwestie podatków i relacji centralnych organów Polski wobec lokalnego przemysłu. Część czwarta wywiadu diagnozowała wiedzę na temat historii Śląska. Zastosowałam w niej zarówno technikę wolnych skojarzeń, jak i odwołania do konkretnych wydarzeń i okresów historycznych, które są istotne na kartach historii Śląska. Sekcja socjodemograficzna obejmowała takie zmienne jak płeć, wiek, miejsce zamieszkania (miasto-wieś). Dodatkowo – z racji fundamentalnych wartości diagnozowanych w innych badaniach jako istotne dla Ślązaków, zapytałam również o zaangażowanie religijne. W tej części (intencjonalnie na końcu wywiadu) zapytałam również o zachowanie wyborcze w ostatnich wyborach samorządowych 2018 roku.

Opracowanie wyników wywiadu było trójtorowe. Po pierwsze, starałam się skwantyfikować poszczególne odpowiedzi, aby można było przedstawić ilościowo kierunek odpowiedzi. Po drugie, ważną częścią badania była tzw. analiza kognitywna (cognitive interviewing, np. Beatty, Willis 2007), stanowiąca jakościowe badanie wypowiedzi respondenta. Cechą wspólną dla wszystkich typów wywiadów kognitywnych jest wywołanie u respondenta dodatkowej wypowiedzi związanej z odpowiedzią udzieloną na pytanie kwestionariusza. Wypowiedź tę traktuje się jako źródło informacji o poznawczych procesach zachodzących pod wpływem pytania kwestionariuszowego. Informacje te stanowią podstawę oceny pytania. Odsłonięcie procesów poznawczych dokonane zostało za pośrednictwem dwóch technik: techniki myślenia na głos (thinking-aloud) oraz probingu –techniki pytań pogłębiających. Po trzecie, zastosowana technika wywiadu pozwoliła mi na włączenie do analizy emocji i postaw wobec poruszonego problemu, uaktywnionych w poszczególnych pytaniach.

Badanie zostało przeprowadzone przez wyszkolonych ankieterów, w warunkach zapewniających komfort wypowiedzi i brak presji czasu. Średni czas przeprowadzanej rozmowy to 3 godziny. W ramach zadania ankieterzy przekazali mi spisane wywiady.

Grupa (N=54) została dobrana w sposób kwotowo-warstwowy tak, by zapewnić reprezentację wszystkim podregionom województwa: częstochowskiemu, bytomskiemu, sosnowieckiemu, gliwickiemu, katowickiemu, tyskiemu, rybnickiemu oraz bielskiemu. Kwoty kontrolne stanowiły: płeć, miejsce zamieszkania (miasto-wieś) oraz wiek. Pytaniem kontrolnym, które decydowało o dopuszczeniu do dalszej części wywiadu było – czy czujesz się Ślązakiem? Przyjmuję założenie, że rozmowa o Śląsku, o tożsamości i zachowaniach wyborczych powinna być oparta nie tyle o formalne miejsce zamieszkania czy liczbę lat spędzonych na Śląsku, ale poczucie więzi z regionem. Zatem każdy z uczestników – zgodnie z procedurą wywiadu – odpowiedział twierdząco na to pytanie.

W badaniu wzięło udział 26 kobiet (48,1%) oraz 28 mężczyzn (51,9%). Wśród uczestników 9 osób nie ukończyło 34 roku życia (16,7%), po 11 osób (20,4%) przynależało do kategorii wiekowych 35-44, 45-54 oraz powyżej 65 lat, natomiast grupę wiekową 55-64 lata reprezentowało 12 osób (22,2%). Wszyscy zadeklarowali, że urodzili się na Śląsku.

Opracowane wywiady stały się podstawą artykułu naukowego (współautorstwo Rafał Glajcar) „“All parties treat Silesians instrumentally…” – on political representation at the regional level” złożonego do czasopisma “Nationalities Papers-The Journal of Nationalism and Ethnicity” (100 pkt). Obecnie artykuł jest w procesie recenzyjnym.

Intersujące wyniki stały się również podstawą złożenia grantu OPUS pod moim kierownictwem (446367) “Populizm w Polsce w kontekście religijności Polaków”. Jednym z wniosków płynących wywiadów w ramach MINIATURY było połączenie zaangażowania religijnego z zamknięciem społecznym i wrogością wobec innych grup etnicznych oraz wobec polityków I partii politycznych, co jest elementem “thin-ideological concept of populism” (Ben Stanley).

Wśród ważniejszych wniosków należy wskazać: (1) silny rdzeń kulturowy tożsamości Ślązaków (swoboda rozmowy, pozytywne emocje, duża wiedza i duma z przynależności); (2) w momencie zadania pierwszego pytania o kwestie reprezentacji politycznej w większości przypadków relacja pomiędzy uczestnikiem wywiadu i osobą prowadzącą wywiad ulegała wyraźnemu ochłodzeniu. Wiele osób kategorycznie powiedziało, że nie chce o polityce rozmawiać i wycofują się z wywiadu – wnioski tej części zostały szczegółowo opisane w złożonych do druku w czasopiśmie „Nationalities Papers-The Journal of Nationalism and Ethnicity” artykule; (3) bardzo znikoma wiedza – w szczególności młodych ludzi – na tematy historyczne i gospodarcze dotyczące Śląska; (4) silny kryzys reprezentacji politycznej na poziomie regionalnym – brak wizji tej reprezentacji, trudności w sprecyzowaniu własnych interesów i oczekiwań wobec podmiotów politycznych; (5) najbardziej świadomi politycznie są Ślązacy w wieku 34-45 lat; (6) powiązanie postaw społecznych z zaangażowaniem religijnym. Te i inne wnioski są bezpośrednią inspiracją do kolejnych artykułów naukowych, które zostaną przygotowane i złożone do czasopism w bazach Scopus/Web of Science.

Przeprowadzony projekt w kilku obszarach wpłynął na rozwój mojej kariery naukowej:

• Zgromadziłam materiał do publikacji empirycznej w wysokopunktowanym czasopiśmie (w procesie recenzyjnym)
• Wyniki zainspirowały mnie do przygotowania projektu OPUS (złożony pod moim kierownictwem w czerwcu 2019, w procesie oceny)
• Stworzyłam na Uniwersytecie Śląskim zespół badawczy, który będzie kontynuował ścieżkę badań śląskoznawczych.
• Zdobyłam cenne doświadczenie, które zostanie wykorzystane w mojej pracy naukowej.