Narodowa, regionalna czy po prostu katolicka? – dylematy sztuki sakralnej
w niemiecko-polskim regionie pogranicza
Między „sensus catholicus” a „uchrześcijanionym nacjonalizmem”. Sztuka Kościoła rzymskokatolickiego na Górnym Śląsku wobec dyskursów narodowych
Dr Jerzy Gorzelik
Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2020
W książce podjęto problem relacji między sztuką religijną a dyskursami tożsamościowymi w niemiecko-polskim regionie pogranicza. Publikacja zawiera analizy i interpretacje programów ikonograficznych zrealizowanych od początku XX wieku po czasy współczesne. Pozwala prześledzić ewolucję postaw duchowieństwa wobec etnicznych konfliktów, napięcia pojawiające się w środowisku katolickim wraz z narastaniem nacjonalizmu, stopniowe dostosowywanie repertuaru sztuki sakralnej do nacjonalistycznych narracji, ale także próby tworzenia alternatywy dla tych ostatnich. Ukazuje jak różne koncepcje narodu i wyobrażone przeszłości wpływały na kształtowanie przestrzeni katolickiego kultu.
Problem wykorzystania sztuki kościelnej w celu ustanawiania trwałych narodowych lojalności lub przeciwdziałania postępom nacjonalizmu pozostawał dotąd na marginesie zainteresowań badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe. Książka, łącząc perspektywy właściwe historii sztuki, studiom nad pamięcią i badaniom nacjonalizmów, rzuca nowe światło na omawiane artefakty. Ukazanie strategii wykorzystania sztuki sakralnej dla lub przeciw nacjonalizmowi pozwala pełniej zrozumieć procesy ustanawiania i kwestionowania nowych hierarchii i hegemonii w regionach pogranicza w ostatnim stuleciu.
Książka może inspirować dalsze badania nad wykorzystaniem sztuki Kościoła rzymskokatolickiego w tożsamościowych dyskursach w zróżnicowanych etnicznie regionach oraz w upowszechnieniu katolicko-narodowej ideologii. Wskazuje obiecujący kierunek łączenia doświadczeń różnych dziedzin humanistyki w analizie zjawisk artystycznych, pozostających dotąd poza głównym nurtem badań.
National, Regional, or Just Catholic? – Dilemmas of Church Art in a German-Polish Borderland
Between „sensus catholicus” and „Christianized nationalism”. The art of the Roman Catholic Church in Upper Silesia in the context of national discourses
Jerzy Gorzelik
Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2020
The book addresses the relationship between religious art and identity discourses in Upper Silesia – a German-Polish borderland. The publication contains analyses and interpretations of iconographic programmes carried out from the beginning of the 20th century to the present day. It allows us to trace the evolution of the clergy’s attitudes towards ethnic conflicts, the tensions arising in the Catholic milieu with the rise of nationalism, the gradual adaptation of the repertoire of sacred art to nationalist narratives, and attempts to create an alternative to the latter. It shows how different concepts of nation and imagined pasts influenced the shaping of Catholic worship spaces.
The problem of using church art to establish lasting national loyalties or counteract the advance of nationalism has hitherto remained on the margins of interest for researchers representing various academic disciplines. By combining the perspectives inherent in art history, memory studies and nationalism studies, this book sheds new light on the artefacts in question. The presentation of strategies to use sacred art for or against nationalism yields a more comprehensive understanding of the processes of establishing and questioning new hierarchies and hegemonies in border regions in the last century.
The book may inspire further research into how the Roman Catholic Church’s art has been used in identity discourses in multi-ethnic regions and in the dissemination of Catholic-national ideology. It shows a promising perspective of combining the experiences of different humanities disciplines in the analysis of artistic phenomena that have remained outside the mainstream of research.
