Wszystko, co chcieliście wiedzieć o bizantyńskich zwierzętach,
a nawet nie wiedzieliście, że można o to zapytać.
W stronę bizantyńskiej zoopoetyki. Ludzie i zwierzęta
w Bizancjum (X-XII wiek)
Pytanie: Czy to prawda, że pchła to właściwie taka pantera, tylko mniejsza?
Odpowiedź: To śmiałe porównanie, ale były takie badania, w XI wieku. Wybitny uczony, Michał Psellos, nauczyciel wielu cesarzy, ogłosił je drukiem, to znaczy manuskryptem. Równie atrakcyjnie pisał też o mniejszych wersjach słoni, czyli pluskwach!
Pytanie: Czy ugryzienie przez pchłę przynosi szczęście?
Odpowiedź: Psellos (tak, ten od pcheł i panter) miał ucznia Sergiusza, którego podobno pchła nigdy nie ugryzła. A przecież częste pogryzienie to oznaka tego, że krew ofiary jest słodka, atrakcyjna, niczym najlepsze wino. Może zatem szczęścia nie przynosi, ale na pewno podnosi prestiż!
Pytanie: Czy to prawda, że kot cesarzowej jadał ze złotych talerzy?
Odpowiedź: Mehlebe (tak, cesarzowa uznała, że kot zasługuje na eleganckie arabskie imię) jadał ze złotych talerzy i chadzał na posiedzenia Senatu (to może dużo powiedziane, raczej był noszony). Jeszcze sto lat później opowiadano sobie tę historię.
Pytanie: Czy bizantyńskie psy potrafiły mówić?
Odpowiedź: To potrafił Pankracy. Ale bizantyńskie psy miały wiele innych zalet – Nikefor Basilakes (taki pisarz z XII wieku, który dużo pisał o własnych utworach, które spalił) wspomina psa-przewodnika ślepca.
Pytanie: Dlaczego cenimy ośmiornice?
Odpowiedź: Ośmiornica zmienia kolor, by ukryć się przed napastnikiem i potrafi tak mocno przywrzeć do skały, że ta umiejętność stała się przysłowiowa. Niestety, na surowo jest obrzydliwa w smaku.
Pytanie: Dlaczego nie cenimy myszy?
Odpowiedź: Przeklęte zwierzęta! Żadnego z nich pożytku, zakradają się nocą do spiżarni, wyjadają zapasy, hałasują w mieszkaniu. Chociaż ta jedna mysz z XII wieku, która cytuje Psalmy i udaje, że jest mnichem, przypuszczalnie wyróżniała się inteligencją.
Tyle pytań, a na razie tak mało odpowiedzi. Czemu bizantyńskie zwierzęta niemal zawsze są bezimienne? Czemu prawie nic nie wiemy o zwierzętach domowych (zupełnie inaczej niż w literaturze, która powstaje w tym samym czasie na zachodzie Europy)? Czy Bizantyńczycy uważali, że zwierzęta się ze sobą komunikują? Ile dodali do starożytnej wiedzy Arystotelesa, Eliana, Timotheosa z Gazy? Na te i inne pytania w czasie trwania czteroletniego projektu OPUS W stronę bizantyńskiej zoopoetyki, Ludzie i zwierzęta w Bizancjum (X-XII wiek) który koncentruje się na czasach tak zwanego średniego Bizancjum (X-XII wiek) postara się odpowiedzieć trójka ludzi: Przemysław Marciniak (kierownik projektu), Tristan Schmidt i Katarzyna Warcaba. W czasie jego trwania zaplanowano też inne wydarzenia: warsztaty o morskich stworzeniach w średniowieczu, międzynarodową konferencję poświęconą fantastycznym zwierzętom w literaturze bizantyńskiej, a także wykłady zagranicznych gości. A na koniec projektu, oprócz publikacji w czasopismach i monografii podsumowującej badania, ukaże się w wydawnictwie Routledge tom, który będzie pierwszym kompletnym opracowaniem wielu zagadnień dotyczących zwierząt w Bizacjum, od jego początków aż do upadku w 1453 roku. W kwietniu tego roku ukaże się pierwsza publikacja autorstwa Katarzyny Warcaby i Przemysława Marciniaka, będąca efektem projektu – komentowane wydanie (przygotowane na podstawie manuskryptu) i angielskie tłumaczenie utworu o wyścigach konnych.
A ponieważ nie-bizantyńskie zwierzęta są równie interesujące, zaplanowaliśmy też różne wydarzenia ogólnozwierzęce, które pewnie wydarzą się dopiero, kiedy świat trochę znormalnieje: konkursy dla dzieci, koncert muzyki, której motywem przewodnim są zwierzęta. Na razie, razem z Magdaleną Bąk, polonistką, organizujemy wykłady specjalistów, zajmujących się zwierzętami w literaturze Zooming in on Animals.
****
Żaden bizantyński insekt i żadna ośmiornica nie zostaną skrzywdzone w czasie trwania projektu.
Everything you wanted to know about Byzantine animals,
but you even don’t know you could ask
Towards Byzantine Zoopoetics. Humans and Non-Human Animals in Byzantium (10th-12th Centuries)
Question: Is it true that a flea is just a smaller version of a panther?
Answer: This is a bold comparison, but such research was indeed conducted. In the eleventh century, a polymath and tutor of many emperors named Michael Psellos made this claim. His research on bedbugs as smaller versions of elephants was equally attractive!
Question: Does a flea bite bring luck?
Answer: Psellos (yes, the one who wrote about fleas and panthers) once had a pupil names Sergios, who allegedly was never bitten by a flea. But being bitten often by fleas means that your blood is sweet and alluring as the best of wines. So, perhaps such a bite doesn’t bring luck but definitely contributes to your prestige!
Question: Is it true that Empress’s cat used to eat from golden plates?
Answer: Mehlebe (yes, an imperial cat deserves a refined Arabic name) used to eat from golden plates and he had his own servants who carried him to the Senate’s meetings. Such stories were told years after he passed away.
Question: Were Byzantine dogs able to speak?
Answer: You are confusing them with PAW Patrol. However, Byzantine dogs were able to do many other useful things. Nikephoros Basilakes (a twelfth-century author who burnt part of his texts and then wrote about them) mentions a dog trained to be a blind man’s guide dog.
Question: Why do we appreciate octopuses?
Answer: An octopus changes its color so it can hide from predators and its ability to cling to rocks has become proverbial. Unfortunately, when eaten raw it is just disgusting.
Question: Why don’t we appreciate mice?
Answer: Wretched creatures! They are of no use, they raid our pantries and they’re so noisy! Although this one mouse from the twelfth century who quotes Psalms and pretend to be a monk was quite impressive.
So many questions and (so far) so few answers. Why do Byzantine animals remain almost always nameless? Why is information about pets so scarce (unlike in Western Europe)? Did the Byzantines think that animals communicated with each other? How much did Byzantine writers add to ancient knowledge gathered by Aristotle, Aelian and Timotheos of Gaza? These and many more questions should be answered by non-animal humans (Przemysław Marciniak, Tristan Schmidt and Katarzyna Warcaba) working for the NCN funded project Towards Byzantine Zoopoetics. Humans and Non-Human Animals in Byzantium (10th-12th Centuries).
We have also planned a wide range of other scholarly events, which will take place during the course of the project: a workshop about aquafauna in the Global Middle Ages, an international conference in Katowice, and lectures by international guests. The project’s outcome will be a series of papers, a monograph (under contract with Routledge), and finally, a Handbook of Byzantine Animals co-edited with Andreas Rhoby from Vienna. So far, Katarzyna Warcaba and Przemysław Marciniak have prepared a new annotated edition and an English translation of a poem describing horse races (to be published in April 2021).
And since non-Byzantine animals are equally impressive, we have also planned events for the general public, which will be possible when some degree of normality will return: a concert of animal-inspired music, workshops for children, and so on. So far, together with Magdalena Bąk, a specialist in Polish literature, we have organized a public lecture series Zooming in on Animals.
****
Disclaimer
No Byzantine insects and octopuses will be harmed during the project.