Uniwersytet Śląski w Katowicach

Józef Wybicki (1747–1822). Żywot człowieka przyzwoitego

    Działalność Józefa Wybickiego i jego udział w życiu publicznym przypadły na okres gwałtownych zmian sytuacji politycznej w Rzeczpospolitej oraz wahań koniunktury dla sprawy polskiej w polityce europejskiej w pierwszych latach epoki porozbiorowej. Rozmaite formy aktywności politycznej i publicznej Wybickiego w latach 1768–1821 są dość dobrze rozpoznane przez historyków, choć nadal, zwłaszcza w zakresie jego działalności w czasach Królestwa Polskiego w latach 1817–1821, zasługują na bardziej szczegółowe studia. Natomiast w wykładzie podjęta zostanie próba zwięzłej charakterystyki kariery autora Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, uwzględniającej konteksty przedrozbiorowego modelu udziału średniej szlachty w życiu publicznym, zmian, jakie nastąpiły w tym względzie po trzecim rozbiorze oraz kształtujących się w tej epoce norm postępowania w sytuacjach wyboru, gdy jednostkowe decyzje dotyczące, bezpośrednio lub pośrednio, sfery życia politycznego i publicznego podejmowane były w warunkach wprowadzających stan dezorientacji lub zagrożenia.

Polityce świeczkę, a poetyce ogarek:

Zygmunt August. Tragedia oryginalna w pięciu aktach

    Podstawą wystąpienia jest sztuka Józefa Wybickiego Zygmunt August…, której dotychczasowe omówienia, niezależnie od szczegółowych ocen i przyjętych metodologii, w przeważającym zakresie obejmują rozważania skupione na politycznym sensie utworu, co uzasadnia teoria tragedii, uwypuklająca związki gatunku z dydaktyką. Punktem wyjścia rozważań poświęconych wskazanej tragedii stanie się przypomnienie hedonistycznych wątków klasycystycznej poetyki polskiej i europejskiej, w której ważną rolę odgrywa intelektualna i zmysłowa przyjemność (w myśl  horacjańskiej dewizy: omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci). Odnosząc się siedemnasto- i osiemnastowiecznych pism o dramacie, referent podejmie kluczowy problem, którego istota zasadza się na pytaniu: Ile jest (teatralnej) „słodyczy” w twórczej realizacji przez pisarza dewizy utile dulci? Przedmiotem rozważań będą zatem m.in. takie kategorie i pojęcia wpisane w fabułę omawianej tragedii jak suspens, zaskoczenie i widowiskowość.

Fiasko retour aux origines:

Moje godziny szczęśliwe: Mieszkaniec na Alpach

    Referat stanowi propozycję interpretacji wiersza Mieszkaniec na Alpach, będącego częścią Moich godzin szczęśliwych. Celem dociekań będzie próba uchwycenia wpisanego w utwór projektu antropologicznego, którego poszczególne elementy można odnaleźć w innych utworach Józefa Wybickiego, traktowanych w wystąpieniu jako kontekst lekturowy. Dla podjętych rozważań kluczowe znaczenie mają pytania o to, kim jest człowiek, w jaki sposób sytuuje się wobec Stwórcy, natury czy samego siebie. Z tego względu w charakterystyce wskazanego utworu pogłębioną refleksją objęte zostaną metaforyczne sensy przedstawionej w tekście historii „wieśniaka”, który wyruszył w góry, aby dotrzeć do „źrzódła” własnego szczęścia. Podjęta w wystąpieniu próba rekonstrukcji zarysowanego przez pisarza projektu człowieka pozwoli wzbogacić wiedzę o literackiej twórczości jednego z aktywniejszych uczestników ówczesnego życia politycznego oraz zastanowić się nad wypracowywanymi w polskiej literaturze pierwszych lat XIX wieku wzorami tożsamościowymi.

Rozterki w drodze na parnas:

Do Kniaźnina

    W swoim wystąpieniu referentka obejmie badawczą refleksją adresowany do Franciszka Dionizego Kniaźnina wiersz, w którym dostrzega odbicie wątpliwości i wahań Józefa Wybickiego co do obranej drogi życiowej. Uwaga skoncentruje się między innymi na okolicznościach i czasie powstania utworu, na jego losach, a także na przesłankach, które skłoniły autora do poświęcenia wiersza nadwornemu poecie puławskiemu. Przedmiotem pogłębionej refleksji referentka uczyni również zarysowaną w tekście relację między dwoma twórcami – autorem i adresatem wiersza, a także punkty styczne między nimi.

Kontroświeceniowy lęk przed pustym niebem:

Moje godziny szczęśliwe: Pironizm

    Dla rozważań podjętych w wystąpieniu istotne/kluczowe znaczenie ma pojęcie kontroświecenia, którym Martyna Deszczyńska określa: „Kompleks poglądów i postaw będących reakcją na zjawiska modernizacji i zmian, stanowiących pokłosie filozofii XVII i XVIII wieku”.  Jednym z utworów, które w zbiorze Moje godziny szczęśliwe wymagałyby odczytania w kontekście wskazanego pojęcia, jest esej zatytułowany Pironizm, będący podstawą rozważań podjętych w referacie. W interpretacji tego tekstu poruszona zostanie kwestia tematyzacji pironizmu, rozpoznana poprzez  odczytanie „hermeneutyczne”, Wybicki bowiem nie tyle ów pironizm opisuje, ile uznaje za postawę „długotrwałą”, a zatem występującą również w XVIII wieku. Istotne będzie także sprecyzowanie, przeciwko jakim ówczesnym poglądom filozoficznym pisarz skierował swoją krytykę, a z którymi się solidaryzował, a także  wpisanie jego poglądów w mającą wszelkie cechy „długiego trwania” antysofistyczną matrycę filozoficzną. Interpretacja eseju Wybickiego zostanie podjęta w nadziei, że przyczyni się ona do lepszego zrozumienia dochodzących w Polsce do głosu poglądów kontroświeceniowych.

Cnoty, na których wspiera się moralność:

Moje godziny szczęśliwe: Regulus wódz

    Podstawą referatu będzie ujęty prozą i wierszem esej Józefa Wybickiego: Regulus wódz ze zbioru Moje godziny szczęśliwe (t. 2, 1806). W wystąpieniu nacisk położony zostanie na pojęcia, wyobrażenia, kategorie i postaci, do których pisarz odwołuje się w omawianym utworze, a także w innych swoich dziełach. Za najważniejsze uznane zostały cnoty będące podstawą moralności i zgodnych z nią działań wynikających z dobrowolnych wyborów, przy uwzględnieniu wskazań sumienia jako głos Boga będącego źródłem „wolnoczynności”. Zawarte w utworze uwagi o prawdziwej i mniemanej wielkości człowieka oraz utrwalanych przez wieki opiniach na ten temat staną się punktem wyjścia rozważań poświęconych wypowiedziom pisarza na temat różnych postaw i poglądów filozoficznych.

    W drugim wątku dociekań, skupionym wokół postaci Marka Atyliusza Regulusa, ukazanej w eseju bez powiązań z legendą rzymskiego żołnierza jako wzoru niezłomności i patriotyzmu, zasadnicze będzie pytanie o zmiany wprowadzone przez autora do historii Rzymianina. Natomiast kontekstem trzeciego wątku rozważań będą partnerzy ponadczasowego dialogu autora – Cycero z przywołującym postać Regulusa wykładem o powinnościach czy Ignacy Krasicki, którego wiersz wybrany został na motto Moich godzin szczęśliwych. W tej części referatu postawione zostanie pytanie o literackie i filozoficzne konteksty pozwalające w pełni określić sens ideowy omawianego eseju, a także zarysować koncepcję i filozofię życia wyrażoną w utworze będącym częścią dzieła, które Wybicki napisał z myślą o własnych dzieciach.

Między szaleństwem historii a próbą intelektualnego porządku:

Moje godziny szczęśliwe: Bóg

    W wystąpieniu wnikliwej interpretacji poddany zostanie esej zatytułowany Bóg –  jeden z kluczowych utworów wchodzących w skład Moich godzin szczęśliwych Józefa Wybickiego. Usytuowanie omawianego tekstu w obrębie całego zbioru pozwoli określić jego rolę kompozycyjną i pozycję w stosunku do pozostałych części tego dzieła, a także funkcje, jakie pełni wobec podobnych wątków podejmowanych tam przez  pisarza. Przedmiotem uwagi będzie również charakter pośrednio deklarowanej przez Wybickiego religijności – charakteryzującej się cechami typowymi dla oświecenia, co wiąże się przede wszystkim z pozbawieniem jej perspektywy chrystocentrycznej.

    W podjętych rozważaniach uwzględniony zostanie kontekst historyczny, w jakim powstawały Moje godziny szczęśliwe, co pozwoli wyjaśnić powody przedstawionego ukształtowania omawianego utworu, a następnie religijny kontekst formowania się myśli Wybickiego i sposoby pojmowania przez niego transcendentnego wymiaru świata.

Edukacyjne przesłanie u progu XIX wieku:

Rozmowy i podróże ojca z dwoma synami, t. 1, cz. 1:

Rozmowa pierwsza (Wstęp do dzieła)

i Rozmowa druga (O edukacji w powszechności)

    Podstawę wystąpienia stanowią dwie „rozmowy” rozpoczynające jedno z mniej znanych dzieł Józefa Wybickiego (Rozmowy i podróży ojca z dwoma synami, 1804), które powstało na potrzeby edukacji jego synów, ma ono zatem osobiste, rodzinne podłoże. Analiza tych tekstów będzie zmierzała do wskazania, iż niezależnie od przekazu sytuowanego przez autora w realnej perspektywie można w nich odczytać refleksję mającą charakter przesłania skierowanego do szerszego kręgu odbiorców. Uwaga skupi się zwłaszcza na rekonstrukcji systemu wartości stanowiącego podstawę edukacyjnego przesłania dzieła. Przybliżony zostanie również sposób przywoływania przez Wybickiego głównych wątków oświeceniowego światopoglądu, stanowiących już dla niego spójny, nie-dyskusyjny zespół treści składających się na późnooświeceniowy sposób widzenia świata – u początków XIX wieku. Rozważania będą zmierzały do konkluzji, iż według Wybickiego właśnie te treści składają się na dorobek oświecenia, który należy przekazać kolejnym pokoleniom.

Z ładu natury i pokoju ducha:

Moje godziny szczęśliwe: Szczęśliwość

    Przedmiotem referatu będzie analiza mini-eseju, który Józef Wybicki poświęcił jednemu z najczęściej podejmowanych zagadnień w piśmiennictwie oświeceniowym. W wystąpieniu uwaga skupi się na wyjaśnieniu, czym według autora jest szczęście i jakie są jego źródła, a także na opisie kompozycji oraz stylu tekstu z punktu widzenia zasad retoryki. Ważną kwestią będzie usytuowanie wyrażonych w utworze poglądów Wybickiego w kontekście refleksji formułowanych na ten temat w ważnych dziełach ówczesnej literatury. Akcent położony zostanie na ścisłe powiązanie doświadczenia szczęścia z usytuowaniem człowieka wobec złożonego porządku natury, jego stosunkiem do Boga, a nade wszystko jego postawą moralną.

W trosce o właściwy ustrój Rzeczypospolitej:

Listy patriotyczne: List czwarty

    W wystąpieniu podjęte zostaną zagadnienia związane z przemyśleniami Józefa Wybickiego na temat ustroju Rzeczypospolitej schyłku XVIII wieku, czyli w ówczesnym rozumieniu formy rządu, które zawarł on w Listach patriotycznych obok refleksji nad innymi ważnymi problemami państwa, dotyczącymi spraw społecznych, gospodarczych oraz prawnych. Zasadniczym celem podjętych rozważań będzie określenie, w jaki sposób wskazana problematyka ujęta została przez pisarza w Liście IV, a także próba wskazania, które z tych przemyśleń i propozycji ustrojowych można powiązać z szeroko rozumianą myślą oświecenia, a które wywodzą się z tradycji rodzimej, staropolskiej. W rozważaniach uwzględniony będzie kontekst historyczny, w jakim powstał epistolarny traktat Józefa Wybickiego, oraz życiowe doświadczenia autora poprzedzające napisanie tego dzieła.

Wątki napoleońskie we wspomnieniach pisarza:

Życie moje

    Podstawą wystąpienia są pamiętniki Józefa Wybickiego, w całości opublikowane po raz pierwszy w roku 1840 roku i do dziś pozostające najważniejszym źródłem do badań nad biografią ich autora – uczestnika konfederacji barskiej, działacza Komisji Edukacji Narodowej, publicysty czasów Sejmu Wielkiego, organizatora Legionów Polskich i senatora w okresie Księstwa Warszawskiego, który opisał w nich znaczną część swojego życia z myślą o synach edukowanych z osobistym zaangażowaniem.

    Referat skupia się na interpretacji tych fragmentów wspomnień Wybickiego, które powiązane są z jego zaangażowaniem społecznym i politycznym w dobie napoleońskiej. W wystąpieniu przybliżony zostanie wyłaniający się z pamiętników obraz człowieka mającego niezwykle istotny wpływ na bieg wypadków, dysponującego zdolnościami dyplomatycznymi, użytecznymi zarówno w sporach z rodakami, jak i w pertraktacjach z silniejszym sojusznikiem, ale nade wszystko obdarzonego osobistym zaufaniem Napoleona Bonapartego. Dociekaniom będzie towarzyszyło pytanie, czy jest to jednak obraz wiarygodny, ile w pamiętnikarskiej relacji konwencji narracyjnej, pragmatycznej strategii komunikacyjnej, autobiograficznej kreacji, a ile historycznego odzwierciedlenia rzeczywistości. Referent podejmie również namysł nad kwestią bonapartyzmu Józefa Wybickiego oraz wczesnych form kształtowania się „napoleońskiego szaleństwa Polaków”.

O wykorzystanych szansach i straconych okazjach:

Réflexions politiques et économiques
sur les richesses territoriales de la Pologne et son commerce au-dehors

    Źródłową podstawę wystąpienia stanowi spisany w języku francuskim i wydany w Paryżu w roku 1797 tekst publicystyczny, w którym Józef Wybicki, wyraził poglądy na temat powiązania w rodzimej rzeczywistości zagadnień gospodarczych i politycznych, uwzględniając odległą perspektywę czasową: od panowania Zygmunta I Starego (1507–1548) po czasy sobie współczesne, a także podjął rozważania nad zmieniającymi się partnerami handlowymi Polski, a zarazem potencjalnymi sojusznikami w obliczu zmian zachodzących na arenie międzynarodowej. Celem analizy Réflexions politiques et économiques… będzie sprecyzowanie, co w opinii oświeceniowego twórcy stanowiło potencjał Rzeczypospolitej właśnie w sferze gospodarki i relacji międzynarodowych, a także gdzie, zdaniem autora, należało szukać szansy na budowę mocnego sojuszu politycznego, który mógłby przynieść również korzyści ekonomiczne. W efekcie podjętych dociekań przedstawiona zostanie opinia Wybickiego na temat podstaw globalnego kryzysu, w jakim Polska znalazła się w końcu XVIII wieku.

O szkodliwości złego przykładu:

Moje godziny szczęśliwe: Szkoła Odyna

    Przedmiotem analizy w wystąpieniu stanie się szkic Szkoła Odyna z Moich godzin szczęśliwych, w którym Józef Wybicki – zgodnie ze swoimi pedagogicznymi zainteresowaniami – podjął zagadnienie fatalnego oddziaływania złych wzorców w procesie wychowania, łącząc je również z namysłem nad prewencyjną (nie)skutecznością prawa oraz sensem publicznych kaźni. Podjęty w pierwszej kolejności problem edukacyjnej funkcji przykładu, powracający także w kilku innych esejach z Moich godzin szczęśliwych, wpisany zostanie w szersze refleksje pisarza nad wychowaniem, a także w kontekst oświeceniowych teorii pedagogicznych i społeczno-politycznych. Uwaga skupi się także na wykorzystaniu w omawianym tekście mitologii nordyckiej jako głównego punktu odniesienia, co w literaturze polskiego wieku rozumu nie było zjawiskiem częstym. Według referentki, wybór tej sfery nawiązań może świadczyć o zainteresowaniu Wybickiego – mimo silnego zakorzenienia w tradycjach klasycystycznych – estetyką preromantyczną wraz z jej potencjałem oddziaływania na emocje, a także o rosnącym oddźwięku koncepcji pani de Staël (kontrast cech przypisywanych ludom Północy i Południa) w literaturze polskiej pierwszych lat XIX wieku. Usytuowanie Wybickiego w tej perspektywie skłania do postrzegania pisarza jako autora o szerokich inspiracjach twórczych, rejestrującego w eklektycznym zbiorze parabol i refleksji moralnych zarówno bieżące doświadczenia, zestawiane niejednokrotnie z historią antyczną, jak i ślady zdobywających coraz większą popularność nowych estetyk.

Z perspektywy tekstologicznej:

Pieśń Legionów Polskich we Włoszech

    W referacie zostaną przedstawione zagadnienia przynależności pieśni Józefa Wybickiego do właściwej kategorii wypadków tekstologicznych. Dotychczasowe klasyfikacje umieszczały wiersz wśród przekazów skażonych przez kontaminację (Konrad Górski) lub sygnalizowały tylko odmienność przekazu autorskiego i jego zmienionych wersji obiegowych  (Roman Loth). Celem wystąpienia jest wskazanie na te cechy utworu Wybickiego, które były typowe dla literatury okolicznościowej, co pozwoli na właściwe podejście do zmian wprowadzanych przez późniejszych edytorów oraz współautorów. Analizie zostanie także poddany rękopiśmienny przekaz hymnu, budzący wątpliwości w zakresie poprawnej transkrypcji tekstu.

Skłonność obywatelska:

Opera oryginalna Samnitka w trzech aktach r. 1787

    Podstawę wystąpienia stanowi adaptacja powiastki i komedii muzycznej Marmontela–Gretry’ego, która przynależy do szerszego nurtu recepcji myśli francuskiego autora w Polsce (Zofia Rzadkowska). Analiza dzieła Józefa Wybickiego będzie zmierzała do odczytania potencjału sensotwórczego formy „operowej” podjętej przez pisarza politycznego. W przekonaniu referentki sztukę reprezentującą modny ówcześnie teatr muzyczny i towarzyski (théâtre de société) warto interpretować w ramie antropologii teatru zgodnie z teorią widowisk kulturowych (Victora Turnera, Johna J. MacAloona).

     W dorobku Józefa Wybickiego Samnitka… pojawiła się w przededniu Sejmu Wielkiego i uznaje się ją za wyraz zbliżenia pisarza do Puław (Roman Kaleta), w wystąpieniu przypominany zatem zostanie problem aktualizującego projektu odbioru wpisanego w tę adaptację wątku starożytnego. Jednak skupienie uwagi na współdziałaniu dramatyczno-słownej podstawy widowiska (jego wymiaru dyskursywnego oraz sytuacyjno-relacyjnego) z jednej strony oraz rekonstruowanych hipotetycznie muzyczno-inscenizacyjnych podstaw wspólnoty jego uczestników z drugiej pozwali wydobyć spod narzucającej się aktualizacji politycznej głębsze doświadczenia społeczno-antropologiczne.

    Efektem analizy Samnitki… jako widowiska kulturowego w historycznych kontekstach społecznym i politycznym będzie wskazanie na autorskie poszukiwanie nie tylko form wyrazu dla zagrożenia bezpieczeństwa kraju czy dla pojawiających się ówcześnie przedrewolucyjnych tendencji egalitarystycznych, ale przede wszystkim kulturowo skutecznej odpowiedzi na wyzwania czasu, widowiskowo-rytualnego potwierdzania/odnawiania porządku pośród dynamicznych przemian progowej fazy nowoczesności w Polsce lat osiemdziesiątych XVIII wieku.

O przyjacielskich relacjach pisarza i Henryka Dąbrowskiego:

Życie moje

    W referacie uwaga skierowana zostanie na utrwalony w pamiętnikach autora Listów patriotycznych moment zadzierzgnięcia przyjacielskiej relacji pomiędzy doświadczonym i wpływowym politykiem czasów Sejmu Wielkiego Józefem Wybickim a dowódcą wojskowym Janem Henrykiem Dąbrowskim, który przybył do Rzeczypospolitej z Saksonii, wiedziony nadzieją szansy na służbę w armii polskiej. Rozszerzony kontekst biograficzny obu postaci, dotyczący lat 1794–1795, pozwoli na wnikliwe przybliżenie fragmentu ósmego rozdziału pamiętników oraz dramatycznych okoliczności, w jakich doszło do spotkania obu kluczowych postaci późniejszych wydarzeń związanych z powstaniem legionów i epoką napoleońską.

    W wystąpieniu „spotkanie” zostanie potraktowane jako pojemna figura myśli, której zadaniem będzie zbudowanie napięcia towarzyszącego lekturze analizowanego tekstu, a także paralelne wyjaśnienie: jak przebiegały koleje losu obu tych wybitnych postaci przed pierwszym spotkaniem; jakie okoliczności doprowadziły do zetknięcia się Wybickiego oraz Dąbrowskiego i w jaki sposób Wybicki pomógł Dąbrowskiemu w trudnym dla niego momencie. W interpretacji pomocny będzie złożony kontekst biograficzno-historyczny ich wzajemnego porozumienia, wieloletniej współpracy i przyjaźni.

Inspiracje i  konteksty scenicznego wzoru  obywatelki:

Polka. Opera w trzech aktach

    Przedmiotem referatu będzie sztuka stawiająca badacza wobec pytań o przygotowanie Józefa Wybickiego do twórczości operowej, o obecność tekstu w kręgu czytelników wersji drukowanej, a także o popularność dzieła wśród widzów inscenizacji prywatnych i publiczności Teatru Narodowego. Podjęty przez pisarza temat historyczny – obrona zamku w Trembowli (1675) na Ukrainie podczas wojny polsko-tureckiej (1672–1676), generuje konteksty polityczne w wymiarze europejskim i bieżącym polskim. Punktem wyjścia analitycznych dociekań referentki będzie fakt, iż problematyka odbioru wskazanego dzieła wiąże się także z konsekwencją dwugłosu autorów: Józefa Wybickiego i Stanisława Kublickiego, którzy napisali bliźniacze sztuki o bohaterskim odparcia ataku wojsk tureckich i heroicznej postawie obrończyń Trembowli. Kluczowy problem wystąpienia dotyczy skali oddziaływania scenicznego wzoru  odważnej, patriotycznej Polki, a także wpływu opery Wybickiego na twórczość literacką i polityczną.

O poezji, przyjaźni i tym, co porusza wyobraźnię:

Autor wierszów

    Podstawą wystąpienia jest skierowany do Tomasza Kajetana Węgierskiego utwór Józefa Wybickiego Autor wierszów, stanowiący świadectwo nie tylko relacji osobowych, ale także głębszych refleksji twórcy nad znaczeniem poezji w czasach polskiego oświecenia. Referent przedstawi zawarte w tym wierszu informacje o lekturach, sposobach odczytywania autorów, o ich roli w budowaniu świadomości literackiej i wzmacnianiu wyobraźni twórczej. Utwór Wybickiego charakteryzowany będzie zatem jako poetycki tekst krytycznoliteracki, a jego analiza pozwali określić lekturowe źródła ważne zarówno dla autora, jak i adresata wiersza, a także lepiej zrozumieć kryteria, jakimi kierował się Wybicki, wybierając konkretnych pisarzy. Rozważania podjęte w referacie mają na celu lepsze poznanie realiów życia literackiego polskiego oświecenia, a także przybliżenie postaci samego Józefa Wybickiego jako człowieka i jako pisarza.

Przekraczanie granic stanowych:

Szlachcic mieszczanin. Komedia w trzech aktach

    Podstawą wystąpienia będzie znana współczesnemu czytelnikowi komedia Szlachcic mieszczanin, której powstanie stanowiło  odpowiedź Józefa Wybickiego na bieżące wydarzenia polityczno-społeczne,  pretekstem sięgnięcia po pióro stało się bowiem uchwalenie podczas obrad Sejmu Wielkiego prawa Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej (18 kwietnia 1791) oraz Ustawy rządowej 1791 roku. W referacie przybliżone zatem zostanie ważne dla wskazanej sztuki debatowane wówczas poszerzenie praw dla mieszczan. Jednocześnie istotne stanie się przedstawienie poglądów Wybickiego wyrażone w jego wcześniejszej twórczości, zwłaszcza publicystycznej. W kontekście uchwalonego przez sejm prawa o miastach kluczowe w referacie będzie ukazanie panujących dotychczas w Rzeczypospolitej stosunków międzystanowych i wprowadzonych pod koniec XVIII wieku zmian. Problematyka komedii Wybickiego zostanie również omówiona na tle ówczesnej praktyki dramaturgiczno-teatralnej.

Myśli o ojczyźnie, stałości i męstwie:

„Gdyby można w dni kilka …”

    W wystąpieniu przedstawionych zostanie kilka kontekstów, w których można czytać utwór o incipicie „Gdyby można w dni kilka…”. Wiersz ten wpisuje się w poetyckie rozważania na temat przyczyn upadku Rzeczypospolitej i odpowiedzialności Polaków za ten dramat, stąd jako jego kontekst wskazane zostanie pisarstwo Wybickiego, w którym idea wolności jest kwestią centralną. Charakteryzowany utwór czytany będzie również w perspektywie kolei życia, działalności i doświadczeń autora, myśl twórcy koncentruje się bowiem wokół wymogów moralnych, takich jak stałość, męstwo i zgoda, których niedostatek zarzuca współobywatelom, a w jakimś stopniu również sobie. W przeświadczeniu referentki powodowane to było jednak maksymalizmem wzorca „stałego w przedsięwzięciom męża”, który winien nadstawiać nieugięte ramię walącemu się światu mimo wszystko, nawet wtedy, gdy grozi mu upadek z powodu sprzeniewierzenia fundamentalnym zasadom etycznym. W wystąpieniu wiersz „Gdyby można w dni kilka…” postrzegany jest nie tylko jako przejawem fortunności poetyckich refleksji o paradoksalności zachowań Polaków w obliczu niewoli, ale też – jako efekt osobistych doświadczeń człowieka głęboko zaangażowanego w sprawy publiczne.

Napoleon a sprawa polska:

Mowa do Najjaśniejszego Cesarza Francuzów i Króla Włoskiego etc. etc. etc.
na dniu jedenastym lipca r. 1812 w Wilnie miana

    W referacie omówiona zostanie okolicznościowa mowa polityczna, którą Józef Wybicki – jako Prezes Deputacji od Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego – wygłosił przed Napoleonem w Wilnie 11 lipca 1812 roku. Szczegółowa analiza tego tekstu jako klasycznej formy retorycznej będzie zmierzała do wskazania, że zarówno pod względem kompozycyjnym jak i stylistyczno-językowym respektowane są w nim wypracowane już w starożytności reguły artis bene dicendi. Na kanwie refleksji nad retoryczną organizacją mowy Wybickiego przywołany zostanie, z uwzględnieniem rozległego kontekstu historycznego, polityczny aspekt okoliczności towarzyszących powstaniu tejże oracji. Głównym celem podjętych dociekań będzie próba ukazania stanu patriotycznych oczekiwań i nadziei Polaków na restaurację państwa w granicach przedrozbiorowych, pod berłem napoleońskim. Cały wywód będzie zmierzał do podkreślenia szczególnej roli, jaką w mediacjach polsko-francuskich, które toczyły się w przededniu kampanii moskiewskiej, odegrał senator Józef Wybicki, starający się przy pomocy konkretnych argumentów przekonać Napoleona do „sprawy polskiej”.

Konkury nawróconego utracjusza:

Kulig. Komedia w pięciu aktach

    Referat dotyczy komedii Józefa Wybickiego Kulig… (1783), uważanej powszechnie za najlepszą tekst dramatyczny autora, „przedziwnie narodowe obyczaje malującą” (Wojciech Bogusławski).  Sztuka, w której związana z zamążpójściem sytuacja matrymonialna posłużyła autorowi do ukazania dwóch odmiennych stylów życia w epoce, charakteryzowana  będzie w wystąpieniu jako głos pisarza w dyskusji na temat obyczajów staroszlacheckich i nowoczesności, co kieruje uwagę  na przemiany polskiej komedii w latach osiemdziesiątych XVIII wieku. Uwaga referentki skupia się na sposobie, w jaki w scenicznym dziele, w którym Wybicki odchodzi w od czarno-białego schematu, kreując sytuacje i postaci wymykające się jednoznacznej ocenie, zarysowany został obraz szlacheckiego świata poddanego gwałtownym przemianom. Analiza komedii ujawni ambiwalencję głównych bohaterów (niemodnego z wyboru sarmaty, zakochanego z konieczności bankruta, brzydkiej i głupiej panny na wydaniu) oraz motywację podejmowanych przez nich działań. Rozważania będą ponadto zmierzały do określenia funkcji, jaką w utworze tym pełnią odniesienia do karnawałowego obyczaju, a także do  sprecyzowania sensów kryjących się za szczęśliwym zakończeniem sztuki.

W sprawie małżeństwa pisarza z Kunegundą Drwęską (1773–1775):

Życie moje

    We wstępnej części wystąpienia podane zostaną istotne dla dalszych rozważań informacje o zachowanych rękopisach, w tym również autografie, pamiętników Józefa Wybickiego, a także o dotychczasowych wydaniach jego wspomnień, z których powojenne datują się dopiero od roku 2005.

   Opuszczając trzy wcześniejsze wzmianki o Kunegundzie Drwęskiej, „pięknej Kunusi”, o której marzył młody Wybicki, referent bliżej zajmie się liczącym 14 zdań akapitem, który dotyczy ślubu i pożycia tej pary, a jego druga połowa rozpoczyna się od słów: „Ożeniłem się więc…”. Punkt wyjścia dalszych dociekań stanowi określenie skutków, jakie brak datacji wiadomości podanych w tym ustępie oraz nieliczne odniesienia Wybickiego do Kunegundy Drwęskiej w zapiskach z tego okresu pociągnęły za sobą w określaniu przypuszczalnej daty zaślubin czy czasu pożycia małżonków.

    Celem referatu jest więc stwierdzenie: po pierwsze, czy wiadomości podane we wskazanym akapicie wspomnień pisarza są wiarygodne; po drugie – wskazanie, jakie informacje z tego okresu Wybicki pominął; po trzecie – objaśnienie, dlaczego do dziś spotykamy błędne wypowiedzi historyków, literaturoznawców i popularyzatorów wiedzy zajmujących się postacią Wybickiego na temat wskazanego okresu  życia pisarza, który z racji wspomnianego zapisu we wspomnieniach posądzany jest o brak pamięci, „autokreację” czy „modelowanie” swojej biografii niezgodnie z faktami.  Wystąpienie zakończą rozważania na temat wieku Kunegundy, która była jakoby starsza od małżonka aż o 17 lat.

Troski patrioty:

Moje godziny szczęśliwe: Do mojej myśli

    Podstawę wystąpienia stanowi utwór Józefa Wybickiego Do mojej myśli, pochodzący z pierwszego tomu jego zbioru zatytułowanego Moje godziny szczęśliwe. W rozważaniach uwaga skupi się na określeniu kontekstów interpretacyjnych charakteryzowanego eseju, a także na wyodrębnieniu w dziele Wybickiego mini-cyklu refleksyjnych wypowiedzi o tej samej tematyce.

    Analiza utworu będzie zmierzała do przybliżenia sygnalizowanych w nim wymagań stawianych twórcom oraz ich dziełom w odniesieniu do sfery pozaliterackiej. Taka koncepcja lekturowa pozwoli przybliżyć oczekiwania autora wobec ludzi pióra w obliczu utraty przez kraj niepodległości. Wskazane kwestie zostaną także naświetlone z perspektywy edukacyjno-pedagogicznej, z którą wiązała się potrzeba kształtowania postaw patriotycznych nowych pokoleń.

Hołd na cześć twórcy Rzeczypospolitej Pawłowskiej:

Podróżny w Pawłowie, dobrach w województwie wileńskim
J[aśnie] W[ielmożnego] JMci ks[iędz]a Brzostowskiego, referendarza W[ielkiego] K[sięstwa] L[itewskiego]

    Autorka podejmie w wystąpieniu ważny w czasach stanisławowskich temat reformy czynszowej, której apologetą był Józef Wybicki. Oprócz znajdującego się w centrum jej zainteresowania utworu, będącego pochwałą księdza referendarza Pawła Brzostowskiego za przeprowadzoną przez niego reformę w jego własnym majątku,  referentka wskazuje na inne teksty pisarza dotyczące oczynszowania chłopów i „uwalniania ich od poddaństwa”. Pawła Brzostowskiego, adresata szerzej omawianego utworu, sytuuje w kontekście innych wierszowanych pochwał, głównie inspirowanych jego polityką agrarną, jak też nawiązuje do wskazanych w wierszu reformatorskich dokonań oświeconych.  Analizując i interpretując wiersz,  zwraca uwagę na czas powstania tekstu,  formę wypowiedzi poetyckiej („bilet wizytowy”?) oraz na twórcę wiersza jako człowieka hołdującego ideałom.

Bukiet rycerskich cnót w duchu przestrogi związany:

„Kwiaty, co niegdyś dało nasze pole…”

    Podstawę wystąpienia stanowi wiersz pierwotnie zamieszczony przez Józefa Wybickiego w przedmowie Do Czytelnika, którą poprzedził on trzyaktową operę Polka… (1788) – jedno z jego najsłynniejszych dzieł scenicznych. Utwór prezentowany w referacie rozpatrywany będzie w potrójnej perspektywie okolicznościowej, wyznaczonej po pierwsze, przez jego usytuowanie w obrębie preliminariów i powiązanie z tekstami wprowadzającymi do sztuki; po drugie, przez ideowe odniesienia do rodzimej przeszłości, w której osadzona została treść opery, a po trzecie – do ówczesnego kontekstu politycznego, w jakim osadzone były obrady Sejmu Czteroletniego, rozpoczęte dwa miesiące przed publikacją teatralnego dzieła wraz z elementami ramy wydawniczej. Analiza tekstu pozwoli ponadto przybliżyć, w jaki sposób autor wykorzystał, popularny w okazjonalnej poezji imieninowej i urodzinowej tego czasu, model bukietu poetyckiego w utworze, w którym współczesnym rodakom stawiał za wzór rycerskiego ducha, męstwo znakomitych przodków, a także ich poświęcenie dla ojczyzny i skłaniał do naśladowania tych szlachetnych wartości, postaw i działań. Charakterystyka przyjętej przez autora potrójnej perspektywy temporalnej (heroiczna przeszłość – dramatyczna teraźniejszość – niepewna przyszłość) będzie zmierzała do naświetlenia perswazyjnych funkcje poetyckiej wypowiedzi zwieńczonej obywatelską przestrogą autora przez katastrofalnymi skutkami braku troski Polaków o sprawy kraju, a nade wszystko o wolność i niezawisłość ojczyzny.

Umiarkowany model sprawiedliwej Rzeczypospolitej:

Listy patriotyczne: List jedenasty

    Referat dotyczy zarysowanych przez Józefa Wybickiego w Liście jedenastym zmian w ustawodawstwie cywilnym (między innymi kwestii gospodarczych, stosunków kościelnych, poprawy sytuacji zdrowotnej czy sprawy mieszczańskiej). Autorka zwróci uwagę nie tylko na omówione przez twórcę Listów patriotycznych… (1777–1778) pożytki z ustaw, jakie przynieść miały reformy zaprojektowane przez Andrzeja Zamoyskiego. W wystąpieniu przedmiot szczególnego zainteresowania będzie stanowiło językowo-stylistyczny ukształtowanie tekstu. Omawiana w referacie publicystyczna wypowiedź pisarza usytuowana zostanie na tle postępowej myśli społeczno-politycznej Wybickiego, która znalazła odzwierciedlonej w jego twórczości.

Kreowanie wzorca nowych elit politycznych państwa:

W dzień imienin J[aśnie] W[ielmożnego] Augustyna Gorzeńskiego,
bywszego marszałka sejmiku poselskiego w Środzie 1786

   W wystąpieniu przybliżona zostanie postać Augustyna Gorzeńskiego, podkomorzego poznańskiego (1743–1816),  który należał do grona najbliższych i najwierniejszych współpracowników Stanisława Augusta, a jego postać w wierszu okazjonalnym, błędnie datowanym na rok 1786, utrwalił przyjaciel – Józef Wybicki.

    Analiza imieninowego utworu będzie zmierzała do wskazania, iż poetycka wypowiedź  stanowią rodzaj pochwalnej charakterystyki wzorca nowej elity, której przedstawicieli polski władca poszukiwał w kręgach ludzi przedsiębiorczych, inteligentnych, będących zwolennikami reform zmian, a także posiadających dobrą pozycję w środowisku lokalnym. Tym kryteriom, jak dowiodą dociekania referentki, w pełni odpowiadał  adresat omawianego wiersza ze względu na  przynależność do elity władzy okresu przejściowego, która kształtowała się na pograniczu tradycji związanych z samorządem i parlamentem, a także z racji działalności w zreformowanych instytucjach, których funkcjonowanie zapoczątkowało biurokratyzację i profesjonalizację.

    Pochwalny utwór imieninowy Józefa Wybickiego zostanie również wpisany w nurt wierszy-bukietów, jakie ówcześnie poświęcano zacnym obywatelom.

Korespondencyjny dyskurs o wartościach moralnych:

Moje godziny szczęśliwe: Odpowiedź przyjacielowi…

    Podstawą wystąpienia będzie ujęta wierszem i prozą Odpowiedź przyjacielowi… Józefa Wybickiego ze zbioru Moje godziny szczęśliwe (t. 2, 1806), który powstał w emigracyjnym okresie życia pisarza. W początkowej części wystąpienia uwaga skupi się na gatunkowych cechach wskazanego utworu oraz osobie adresata. W dalszych rozważaniach rozpoznane zostaną składniki światopoglądu Wybickiego, wynikające z rozważań autora oraz przywołanych w omawianym tekście dobrych i złych przykładów – postaci z mitologii, dalszej i bliższej historii oraz literatury. Analizie zostaną poddane refleksje Wybickiego nawiązujące do wartości sentymentalizmu i etyczno-moralnych wartości znamiennych dla  postawy stoickiej, nacechowane tonem indywidualnym, osobistym, a zarazem ogólno-dydaktycznym m.in. w odniesieniu do przyjaźni, cnoty, losu człowieka, ojczyzny, społeczeństwa i mechanizmów panujących w świecie.

    Wystąpienie zakończy próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób omawiany utwór wpisuje się w tematykę i charakter całego zbioru Moje godziny szczęśliwe, którego założeniem było dostarczenie materiału na lekcje moralności dla synów pisarza.

Moralizatorska i edukacyjna wędrówka w czasie i przestrzeni:

„Z moich podróży po Włoszech”

    Wystąpienie dotyczy tekstu, który Józef Wybicki poświęcił podróży do Rzymu i Neapolu oraz refleksjom związanym z tym wyjazdem. nad nimi. Referentka przedstawi  charakterystykę zarysowanego w tym dziele (niewydanym za życia autora i opatrzonym tytułem dopiero przez współczesnych edytorów) wizerunku podróżnika-filozofa, a także dokona porównania podróży Wybickiego z modelem grand tour. Analiza przedstawionej w utworze wędrówki w czasie i przestrzeni, obejmującej współistnienie odniesień do Rzymu starożytnego, średniowiecznego, nowożytnego i z końca XVIII wieku, będzie się wiązała z odwołaniami do koncepcji miejsca pamięci Pierre’a Nory. Wprawdzie Wybicki nie dokończył opisu podróży do Neapolu, jednak referentka podejmie próbę wskazania różnic w postrzeganiu przez pisarza obu miast na podstawie zachowanego tekstu, a także przyczyn dostrzeżonych odmienności. Ponadto w rozważaniach uwaga skupi się na  wplecionych do podróżniczej narracji wątkach dotyczących aktualnej sytuacji w Italii oraz rozważaniach o przyczynach upadku Rzeczypospolitej. Celem wystąpienia będzie próba określenia na czym polega moralizatorski i edukacyjny charakter opisanej w dziele wędrówki i kim był podróżnik-filozof, snuje swą opowieść w omawianym dziele, a także do wskazania, że Wybicki nie tylko zarysował w swoich zapiskach wizję upadku Rzeczypospolitej, ale także przedstawił pewne pomysły na to, jak mogłoby wyglądać odrodzone państwo, co pozwoli wzbogacić wiedzę o politycznych aspektach wizerunku tego twórcy.

Dlaczego współczesny:

Moje godziny szczęśliwe: Washington

    Ujęta w tytule problematyka wystąpienia dotyczyć będzie interpretacji słownego portretu George’a Washingtona, który Józef Wybicki przedstawił w jednym z esejów współtworzących wydany we Wrocławiu w roku 1805 drugi tom dzieła zatytułowanego Moje godziny szczęśliwe. W referacie omówione zostaną postawa i działalność pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych w kontekście dokonań zarówno polityków i myślicieli antycznego świata (w większym stopniu), jak i ludzi publicznych żyjących w czasach nowożytnych (w mniejszym stopniu), lecz niewspółczesnych autorowi. W toku rozważań – zgodnie z koncepcją prezentacji Washingtona, jaką przyjął w swym eseju Wybicki –omówione zostaną ważne dla wieku świateł pojęcia, takich jak cnota, umiar, racjonalność wolność, władza czy demokracja. Analiza tych terminów, oparta o konfrontację ich rozumienia przez Washingtona i osoby z wieków minionych, umożliwi w pełni określenie, kim był dla Wybickiego tytułowy bohater eseju. Przedstawione wnioski pozwolą stwierdzić, że był dla niego człowiekiem wrażliwym, obywatelem sprawiedliwym, politykiem rozważnym, rozumiejącym problemy współczesnego świata, świata, którego fundamenty wyrastają z oświeceniowych idei wolności czy równości. W wystąpieniu poruszona będzie też kwestia literackiego wymiaru rozważań Wybickiego oraz ich cech gatunkowych.

Pieszo na ślub córki:

„Listy do córki przed jej zamążpójściem”

    W referacie omówiony zostanie interesujący ze względu na adres i literacką formę ułomek korespondencji Józefa Wybickiego, odnaleziony przez dama Mieczysława Skałkowskiego w trakcie gromadzenia materiałów do Archiwum Wybickiego. Są to dwa listy prozą i wierszem roku skierowane przez pisarza do córki Teresy w kwietniu 1806 roku,  tuż przed jej zamążpójściem. Charakterystyka obejmie pięć utworów poetyckich, z których cztery: Gorycz i ulga, Pojęcie Greków o przyjaźni małżeńskiej, Trwałość cnoty, O mierności, pochodzą listu pierwszego, a jeden: By się nagadać do woli  – z listu trzeciego. Rozważona  zostanie także kwestia autorstwa wymienionych tytułów. Z uwagi na fakt, iż najciekawszy jest ostatni list, napisany w trakcie przedostatniej z sześciu podróży Józefa Wybickiego w okresie wrocławsko-drezdeńskim, z których pięć po Karkonoszach i Saksonii odbył on pieszo z synami, wyprawy te jako ważny kontekst analitycznych rozważań zostaną zwięźle omówione w wystąpieniu. Analiza listów i wplecionych w nie wierszy prowadzi do stwierdzenia, że w pewnym zakresie teksty te mieszczą się w obrębie  gatunkowej formy listów menippejskich.

O historii naturalnej w kontekście programu edukacyjnego:

Rozmowy i podróże ojca z dwoma synami, t.1, cz. 2: Rozmowa pierwsza

    Przedmiotem wystąpienia są otwierające drugą część Rozmów i podróży ojca z dwoma synami Józefa Wybickiego rozważania poświęcone naukom przyrodniczym, w dobie oświecenia nazywanym historią naturalną. Szersza perspektywa utylitarnego programu nauki o świecie przyrody, zwięźle przedstawionego we wstępie do całego dzieła, gdzie autor wskazał użytkowe walory tej dziedziny wiedzy, jej związki z rzemiosłem, rolnictwem i handlem, jest możliwa do uchwycenia szczególnie dzięki analizie prezentowanego w referacie fragmentu, który dotyczy podstaw historii naturalnej i opisuje między innymi podział organizmów ożywionych.

    Zważywszy na fakt, iż streszczane przez Wybickiego koncepcje przyrodnicze miały niezwykle istotne znaczenie dla powstania antropologii, której wykształcenie się stanowiło jeden z istotniejszych wkładów epoki oświecenia w rozwój nauki, kwestia postrzegania historii naturalnej i sama obecność tej problematyki w programie pedagogicznym Wybickiego traktowana jest w wystąpieniu jako swoisty probierz związków z myślą zachodniego oświecenia. Analiza w referacie wskazanej „rozmowy” ma na celu określenie, do jakich koncepcji i autorów odnosił się Wybicki, nie wszystkie tego typu informacje są bowiem przez niego sprecyzowane. Po ustaleniu owej mapy odniesień nastąpi konfrontacja programu edukacyjnego Wybickiego w zakresie nauk przyrodniczych z innymi programami pedagogicznymi z ostatnich dekad XVIII stulecia i początku wieku XIX –  w kontekście polskim i europejskim.

Obrona Trembowli w wersji operowej:

Polka. Opera w trzech aktach

    Przedmiotem referatu będzie ukształtowanie genologicznej trzyaktowej sztuki Polka… Józefa Wybickiego, analizowane w kontekście estetyki operowej, zwłaszcza rodzimej, oraz w kontekście współczesnej autorowi refleksji teoretycznoliterackiej. Na kwestie te referentka spojrzy z perspektywy komparatystyki intermedialnej, która traktuje libretto jako osobny, hybrydyczny gatunek z immanentnym kodem muzycznym. Celem podjętych rozważań będzie próba odpowiedzi na następujące pytania: w jakiej mierze konwencje operowe podyktowały autorowi rozwiązania fabularne; czy oddziałały one na kreację postaci i rozwój akcji; jak ukształtowanie prozodyczne tekstu jawi się w kontekście późniejszych dyskusji wokół specyfiki „wierszy do śpiewu”, toczonych zwłaszcza przez Józefa Królikowskiego i Józefa Elsnera. Ponadto rozwiązania formalne zastosowane w omawianej sztuce porównane zostaną z tymi, po które sięgnął Stanisław Kublicki, autor Obrony Trembowli –  „opery we trzech aktach”, prawdopodobnie będącej źródłem inspiracji twórcy Polki…. Pozwoli to przy okazji stwierdzić, na ile oryginalny i nowatorski był warsztat librettologiczny Wybickiego jako autora charakteryzowanego dzieła.

O potrzebie praworządności:

Myśli polityczne o wolności cywilnej:
Myśl trzecia: Jakimi prawami Rzeczpospolita wolność swoję utrzymać może?

    Podstawę wystąpienia stanowi ostatnia z trzech odrębnie tytułowanych części obszernego traktatu Józefa Wybickiego Myśli polityczne o wolności cywilnej (1775–1776), będącego interesującym i ważnym świadectwem myśli politycznej polskiego oświecenia, dochodzącej do głosu w publicystyce z okresu poprzedzającego obrady sejmu zwyczajnego, który zwołano 15 maja 1776 w Warszawie, a jako skonfederowany trwał od 26 sierpnia do 31 października 1776 roku.

    W referacie przedstawione zostaną okoliczności opracowania traktatu, źródła ponadprzeciętnej prawno-historycznej wiedzy Wybickiego oraz początki jego współpracy ze stronnictwem królewskim. Ze względu na konstrukcję dzieła Myśl trzecia będzie omawiana w powiązaniu z dwiema pozostałymi, które również dotyczą istotnych spraw Rzeczypospolitej – z Myślą pierwszą o charakterze teoretycznymi i Myślą drugą, poruszającą ogólne kwestie historyczne, ubrane w antyczny kostium grecko-rzymski. Analiza ostatniej części publicystycznego dzieła pozwoli przybliżyć, w jaki sposób autor wykorzystał interesujący, połączony z elementami legendarnymi wywód historyczny na temat zmagań jedynowładztwa z możnowładztwem  i jak interpretował on dzieje upadku instytucji uznawanych przez naród szlachecki za  filary wolności: przywileje, sejm, zasadę liberum veto, bezkrólewia i wolne elekcje, które to instytucje z powodu źle opisanego i źle działającego prawa doprowadziły w Rzeczypospolitej do nierządu. W referacie przybliżone zostaną polityczne koncepcje Wybickiego, które on sam określił jako „sistema”, czyli projekty sprawniejszych rządów, gwarantujących utrzymanie prawdziwej wolności, opartej na cnocie i szanującej prawo.

Historia i polityka z nutą wolności:

Jeszczem Polak!

   W wystąpieniu omówiony zostanie obszerny wiersz Józefa Wybickiego Jeszczem Polak!, uważany za jeden z ważniejszych, jakie napisał on w pierwszym okresie twórczości poetyckiej. Punktem wyjścia dociekań będą ważne dla odczytania tego tekstu uwagi na temat czasu powstania. W omówieniu utworu przyjęta będzie podwójna perspektywa. Zostanie on potraktowany jako osobiste wyznanie autora, świadczące o nadziejach w możliwość odzyskania suwerenności kraju, a tym samym ziem Rzeczypospolitej, zagarniętych przez sąsiedzkie mocarstwa, a jednocześnie jako wiersz polityczny, wskazujący przyczyny słabości sławnego i potężnego niegdyś państwa, w przeszłości górującego nad sąsiadami dzięki męstwu i sile oręża przodków.

    W toku rozważań interpretacji poddane zostaną najważniejsze wywiedzione z historii oraz bieżącej polityki wątki i motywy tematyczne utworu, m.in.: „winy cudze” zaborców a „winy własne” narodu; przesłanki nadziei na odzyskanie wolności; apoteoza wolności; wezwania do Polaków, aby w gotowości czekali na sposobną chwilę podjęcia orężnej walki o niezawisłość, suwerenność kraju i odzyskanie mieczem dawnej sławy i znaczenia.  Przybliżone zostaną również występujące w wierszu motywy obrazowe, m.in. wysokiego cedru i drobnej chruściny; matki-ojczyzny, której ciało jest szarpane z powodu nierządu rodaków, wzajemnej nieufności i wewnętrznych podziałów oraz (być może?) braku zgody między królem a narodem; rozbudowana, przerażająca wizja spodziewanej wojny powszechnej i jej skutków.  W końcowej części referatu wskazane zostaną najważniejszych analogie między  prezentowanym wierszem a Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech.