Na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w poniedziałek 16 grudnia 2024 roku odbył się międzynarodowy panel ekspercki „Status sędziów powołanych na podstawie uchwał Krajowej Rady Sądownictwa w latach 2018-2024”, w którym brali udział członkowie Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury oraz eksperci polscy i zagraniczni.
Prof. dr hab. Burkhard Hess, prof. dr hab. Marek Safjan, dr hab. Mirosław Wyrzykowski omówili zagadnienia związane z wadliwością powołań sędziowskich z udziałem KRS ukształtowanej ustawą z 2017 r. oraz wskazywali na ramy wynikające z orzecznictwa sądów w Luksembourgu i Strasbourgu, wskazując, że szczegółowe rozwiązania i wykonanie orzeczeń należy do sądów krajowych. Prof. dr hab. Tomasz Pietrzkowski i prof. dr. Kees Sterk wskazywali na wadliwość systemową tych nominacji sędziowskich i możliwe rozwiązania. Prof. Kees Sterk podkreślił, że z punktu widzenia standardów prawa europejskiego każdy model, tj. model restytucji ex lege, model restytucji grupowej oraz model ewaluacji indywidualnej mogą być zastosowane i są zgodne ze standardami europejskimi, przy czym musi to być uzasadnione i wyważone.
Dr hab. Krystian Markiewicz, prof. UŚ, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, przedstawiając przygotowane przez Komisję projekty ustaw dotyczące statusu sędziów powołanych w lata podkreślał, że zmiana ma na celu przywrócenie zaufania społeczeństwa do sądów i sędziów. Obecny stan chaosu musi zostać zakończony. Nie mogą w sądach orzekać osoby powołane w procedurze z udziałem KRS ukształtowanej po 2018 r. Ich powołania są wadliwe pod względem prawnym. Procedurę powołania sędziów określa Konstytucja RP przewidując w niej udział Prezydenta i KRS. Dopiero po złożeniu przez KRS wniosku do Prezydenta RP o powołanie na stanowisko sędziego, Prezydentowi przysługuje kompetencja do powołania na stanowisko sędziego. Akt Prezydenta nie sanuje braku wniosku KRS. To jest systemowe naruszenie prawa. Rolą Komisji Kodyfikacyjnej jest przygotowanie dobrego stabilnego prawa, które wykona orzeczenia europejskie.
Dr hab. Katarzyna Gajda-Roszczynialska, prof. UŚ stwierdziła, że powołanie sędziego w ważnej procedurze zgodnie ze standardami europejskimi stanowi wstępny i niezbędny warunek do realizacji tego prawa do sądu.
Projektowane uregulowania wprowadzają nowe uregulowania konkursów w sądach powszechnych, wojskowych, administracyjnych oraz Sądzie Najwyższym mające przywrócić niezawisłość sędziów i zaufanie do sądów. Regulacje te mogą mieć zastosowanie zarówno przy modelu restytucji ex lege, jak i modelu restytucji grupowej. Będą mieć także zastosowanie w nowych procedurach nominacyjnych. Model systemu oparty jest nadal na założeniu, że zasadnicze dojście do zawodu sędziowskiego oparte jest na Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, przy czym przewidziane jest wejście do zawodu sędziowskiego nadal przez inne profesje takie przykładowo jak adwokaci, radcy prawni czy notariusze. Projekt zakłada, że po pierwsze ocena musi być oparta przede wszystkim na kryteriach merytorycznych, które sąd doprecyzowane w projekcie. Po drugie projekt wprowadza zmiany zapewniające rzetelny i transparentny proces nominacyjny. Po trzecie wprowadza zmiany w odniesieniu do organów uczestniczących w procedurze nominacyjnej. Przede wszystkim zakłada, że konkursy będą mieć miejsce przed ukształtowaną zgodnie z konstytucją KRS. W sądach powszechnych w procesie nominacyjnym w miejsce politycznych kolegiów ma wziąć udział nowy organ zgromadzenie przedstawicieli sędziów apelacji, który stanowi organ przedstawicielski wszystkich sędziów w obszarze apelacji. Jednocześnie ukształtowany zostanie nowy skład kolegiów sądów w sposób eliminujący ich dotychczasowe upolitycznienie. Organy te będą wybierane przez sędziów, bez wpływu władzy wykonawczej i Ministerstwa Sprawiedliwości. Po czwarte projekt zakłada, że wybór sędziów powinien brać pod uwagę uwarunkowania społeczne. Przykładowo zakłada, że zniesiony zostanie wymóg wyłącznego obywatelstwa polskiego, co oznacza, że sędzią będzie mogła zostać, jak przed 2018 r. osoba z podwójnym obywatelstwem (w tym polskim).
Dr hab. Marcin Walasik, prof. UAM omówił modele naprawy systemu sądowego w Polsce, wskazując na trzy możliwe modele: model restytucji ex lege, model restytucji grupowej oraz model ewaluacji indywidualnej, podkreślając, że w istocie tylko te dwa pierwsze modele są zgodne ze standardem w sprawie Ástráðsson.
Zapraszamy również do zapoznania się z zapisem transmisji całej konferencji, który dostępny jest na serwisie Youtube.
Fot. Katarzyna Suchańska
