Uniwersyteckie Miasteczko Naukowe 2023
oraz
Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych
serdecznie zapraszają na wystawę Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego
poświęconą Marianowi Smoluchowskiemu
Pod Przewodnią Gwiazdą Nauki
Wystawa, zorganizowana przez Wydział Nauk Ścisłych i Technicznych, współtowarzyszy organizacji wydarzeń Uniwersyteckiego Miasteczka Naukowego 2023. Można ją nieodpłatnie obejrzeć w budynku Wydziału Humanistycznego w Katowicach przy ul. Uniwersyteckiej 4 w dniach od 11 do 29 września 2023 r.
Eksperymenty wprowadzające w tematykę wystawy będą także prezentowane w ramach wykładów Osobliwości Świata Fizyki, prowadzonych w Katowicach pod tym samym adresem.
Więcej o wydarzeniu na stronie: uniwersyteckie miasteczko naukowe
Marian Smoluchowski
Marian Smoluchowski urodził się 28 maja 1872 roku w Vorderbrühl pod Wiedniem. Jego ojciec, prawnik Wilhelm Smoluchowski był wysokim urzędnikiem na dworze cesarskim.
Smoluchowski uczył się w prestiżowym Collegium Theresianum, jednej z najlepszych szkół w monarchii austro-węgierskiej. Za sprawą Aloisa Höflera zainteresował się fizyką i w 1890 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim.
W 1895 roku ukończył je z wyróżnieniem sub auspiciis imperatoris. Wyróżnienie to mogło być przyznane co najwyżej trzem studentom Uniwersytetu Wiedeńskiego, którzy każdy etap nauczania ukończyli „z postępem znakomitym” i obronili pracę doktorską „z postępem celującym”.
Czas nauki i studiów był dla Smoluchowskiego także czasem fascynacji górami. Wraz ze starszym bratem Tadeuszem należał do awangardy ówczesnych alpinistów. Zaowocowało to pierwszymi wejściami na 16 niezdobytych wcześniej szczytów w Alpach i Dolomitach. W 1894 roku jako pierwszy Polak stanął na szczycie Matterhornu. Fascynacja Alpami, a później również Tatrami i Karpatami Wschodnimi towarzyszyła mu przez całe życie. Znaczenie gór w swoim życiu opisał tak: „Z tego co dały mi góry, trzy rzeczy uważam za najcenniejsze: (1) przyzwyczajenie do podejmowania trudnych zadań, (2) radość z przezwyciężania trudności, (3) zdolność do upiększenia codziennego życia przez najwznioślejszą poezję: poezję świata gór.”
Po ukończeniu studiów dwa lata spędził za granicą pracując w laboratoriach znanych fizyków Gabriela Lippmanna w Paryżu, Sir Williama Thompsona (Lorda Kelvina) w Glasgow oraz Emila Warburga w Berlinie. Zagadnienie, którym zajął się w Berlinie – zbadanie i wyjaśnienie zjawiska skoku temperatury przy ścianie naczynia ukierunkowało jego zainteresowania naukowe i stało się podstawą pracy habilitacyjnej, którą złożył w 1897 roku na Uniwersytecie Wiedeńskim. Smoluchowski okazał się przy tym zarówno sprawnym eksperymentatorem jak i wybitnym teoretykiem. Przez rok pracował jako wykładowca na Uniwersytecie Wiedeńskim, a w 1899 roku przeniósł się na Uniwersytet we Lwowie. Była to trudna decyzja. Z jednej strony perspektywa dość szybkiego objęcia katedry, a z drugiej utrata udziału w życiu naukowym Wiednia, jednego z najważniejszych ośrodków ówczesnej fizyki.
Sam opisał ten dylemat w liście do swego przyjaciela, filozofa prof. Kazimierza Twardowskiego: „Z pewnością bardzo chętnie objąłbym katedrę fizyki matematycznej we Lwowie, jeżeli teraźniejszy profesor ustąpi, bo chociaż, jak i Ty zauważyłeś, zakres działania nie będzie tak wielki jak na wielu innych wszechnicach, przecież wolałbym, żeby praca moja przyniosła bezpośredni pożytek dla rodaków, aniżeli dla cudzoziemców”.
Kinetyczna teoria materii, którą zajął się Smoluchowski, opierająca się na założeniu, że materia składa się z atomów i cząsteczek, które są w nieustannym ruchu, nie była w tym czasie popularna. Wielu znaczących uczonych tamtych czasów, np. Ernest Mach i Wilhelm Ostwald uważało, że hipotezę o istnieniu atomów, jako nie dającą się udowodnić doświadczalnie, należy odrzucić. Dopiero prace Alberta Einsteina z 1905 i Smoluchowskiego z 1906 roku, które wyjaśniły zjawisko ruchów Browna przyczyniły się do zmiany tych poglądów.
Kolejne ważne osiągnięcia naukowe Smoluchowskiego – teoria opalescencji krytycznej i wyjaśnienie błękitnego koloru nieba jako rezultatu fluktuacji gęstości powietrza, opracowanie matematycznej teorii koagulacji w roztworach koloidalnych i probabilistyczna interpretacja drugiej zasady termodynamiki, ugruntowały jego pozycję jako jednego z twórców fizyki statystycznej.
W 1913 roku Smoluchowski zaakceptował propozycję ze strony Uniwersytetu Jagiellońskiego i objął katedrę fizyki doświadczalnej po śmierci Augusta Witkowskiego. W 1917 roku został wybrany Rektorem UJ. Jednak przedwczesna śmierć 5 września 1917 pokrzyżowała te plany.
Działalność naukowa Smoluchowskiego, pomimo upływu stu lat, wciąż inspiruje współczesnych naukowców. Już tylko w XXI wieku jego prace naukowe cytowane były w literaturze naukowej blisko 8000 razy, a jeszcze większa liczba prac bazuje na równaniach Smoluchowskiego, nie odnosząc się w bibliografii do jego oryginalnych prac. Plasuje go to w ścisłej czołówce najczęściej cytowanych polskich naukowców.