Uniwersytet Śląski w Katowicach

Każdy z nas doświadczył skutków globalnych zmian klimatycznych, takich jak susze czy ekstremalne upały. Te zjawiska, chociaż dla nas niewygodne, dla roślin mogą być zabójcze. Rośliny nie mają możliwości przemieszczania się w poszukiwaniu lepszych warunków, dlatego muszą dostosować się do otaczającej je rzeczywistości. Dlaczego jest to tak ważne z punktu widzenia społecznego? Rośliny stanowią podstawę naszej diety. Wzrost liczby susz wpływa negatywnie na plony, co może prowadzić do wzrostu cen żywności i głodu w niektórych regionach świata. Dlatego naukowcy na całym świecie pracują nad zrozumieniem, jak rośliny reagują na suszę, aby pomóc im lepiej się do niej dostosować. Badania mojego zespołu koncentrowały się w ostatnim czasie na genach jęczmienia, które jak się okazało, odgrywają ważną rolę w reakcji roślin na stres. Wykorzystując zaawansowane metody genomiki, fizjologii roślin oraz bioinformatyki, odkryliśmy, że mutacje w tych genach mogą uczynić rośliny bardziej odporne na suszę. To ważne odkrycie, które może prowadzić do hodowli nowych odmian roślin lepiej przystosowanych do suszy. W ramach międzynarodowego projektu BARISTA zgłębiliśmy te odkrycia, starając się zrozumieć dokładny mechanizm działania tych genów. Wykazaliśmy m.in., że mutacja w jednym z badanych przez nas genów o akronimie ERA1 zapewnia wydajniejszy proces fotosyntezy w warunkach stresu suszy i szybszą regenerację po ustąpieniu epizodów suszy. W obliczu globalnych zmian klimatycznych, zrozumienie, jak rośliny reagują na suszę, i wykorzystanie tej wiedzy do hodowli bardziej odpornych odmian może pomóc zapewnić bezpieczeństwo żywnościowe dla przyszłych pokoleń.

Centralnym punktem moich badań jest wpływ technologii na ludzkie relacje emocjonalne, które coraz częściej zdają się na pośrednictwo urządzeń medialnych, również ze względu na zmieniający się charakter komunikacji przy zawrotnie szybkim postępie technologicznym. Postęp ten sprawia, że nowe media stają się nie tylko bardziej „inteligentne”, lecz także bardziej „czułe”, ze względu na ich przysposabianie do emocjonalnej interakcji z człowiekiem. Przyglądam się praktykom wyrosłym w dobie tzw. afektywnych mediów oraz urządzeniom służącym do transmisji emocji i doświadczeń somatycznych związanych z miłością czy wreszcie technologicznym podmiotom służącym do emocjonalnej interakcji z człowiekiem (jak roboty towarzysze). Moje badania skupiają się na opisaniu nowych kultur emocjonalnych i ich wpływ na rozumienie relacji i uczuć. Czołowym zagadnieniem tych badań jest uczestnictwo technologii w formowaniu kultur emocjonalnych człowieka, a także związane z tym zagadnienie społeczeństw hybrydowych (współtworzonych przez ludzi i podmioty technologiczne). Liczne eksperymenty w obrębie emocjonalności urządzeń technologicznych skłaniają do głębokiego namysłu i prognozowania pod kątem wpływów takich urządzeń na relacje międzyludzkie i ludzkie systemy uczuć. Moje badania w tym temacie pozwalają oszacować szerokie skutki i trajektorie procesów związanych z afektywnym projektowaniem. Chodzi szczególnie o ten aspekt moich badań nad relacjami ludzi z podmiotami technologicznymi, który wykraczają poza ujęcia transhumanistyczne, a także te, które podejmują problem naturalizacji podmiotów technologicznych. Moim celem jest dostrzeżenie roli afektywnych mediów w kształtowaniu nowych systemów emocjonalnych i kultury uczuć, a także stworzenie ram teoretycznych pozwalający na lepsze projektowanie urządzeń i ich mądrzejszą lokalizację do społeczeństw ludzkich.

Wpisując się w wszelkie kryteria dyskursu akademickiego, prof. Tadeusz Sławek od wielu lat prowadzi humanistyczną refleksję o literaturze i nad literaturą, o jej roli w życiu nie tylko osobistym, lecz przede wszystkim społecznym i politycznym. Edukuje i uczy kolejne pokolenia, jak nie tylko rozumieć świat, ale też jak wytworzyć w sobie zdolności do wyrażania niezgody na to, co już jest i co może być. Imponujący dorobek prof. Tadeusza Sławka to źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń teoretyków literatury i kultury. Obejmuje on zarówno dokonania naukowe, jak i twórczość artystyczną, zawarty jest w kilkudziesięciu książkach autorskich wydanych w kraju i za granicą, publikacjach zbiorowych, tłumaczeniach, artykułach, esejach i opiniach oraz na płytach. Prof. Tadeusz Sławek jest autorem m.in. monumentalnej pracy o H. D. Thoreau „Ujmować. Henry David Thoreau i wspólnota świata”, (Katowice 2009) oraz znakomitej monografii „NICowanie świata. Zdania z Szekspira” (Katowice, 2012). Od wielu lat współpracuje i koncertuje z kompozytorem i kontrabasistą Bogdanem Mizerskim tworząc unikalną formę literacko-muzyczną „esej na głos i kontrabas”. Przewodniczący Rady Programowej projektu „Katowice Europejską Stolicą Kultury 2016”. Publikuje m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, „Gazecie Wyborczej”, „Odrze”.

W erze cyfrowej, w której świat coraz częściej rodzi się z linii kodu i algorytmów opartych na danych, tradycyjne regulacje z trudem dotrzymują kroku. Badania Jakuba Wyczika dotyczą tej krytycznej kwestii, podkreślając jej naukowe i społeczne znaczenie. Jakub Wyczik dąży zwłaszcza do zmiany zasad ochrony „utworów” w prawie autorskim, a nawet całkowitego zniesienia prawa autorskiego. Dotychczas sądy uznawały za chronione takie wytwory, jak przyklejenie banana do ściany czy żółte koło namalowane na niebieskim tle. Doktorant uważa, że takie rozstrzygnięcia nie służą społeczeństwu i prowadzą do monopolizacji wiedzy. Informacje i pomysły nie powinny móc zostać zawłaszczone. Prawo powinno chronić po prostu wyniki ludzkiej pracy, niezależnie od tego, czy ktoś uzna, że spełniają one jego zdaniem jakieś subiektywne standardy oryginalności, piękna czy wartości. Ponadto Jakub Wyczik postuluje konieczność wdrożenia prawnej ochrony dóbr wirtualnych. Rzadko kto czyta wszystkie regulaminy, które musi zaakceptować. Tymczasem okazuje się, że tak naprawdę wszystkie konta, maile czy wirtualne przedmioty nie należą do nas. W każdym momencie możemy zostać odcięci bez powodu od tego, co dotychczas zgromadziliśmy. Zdaniem Jakuba Wyczika internauci powinni mieć możliwość bycia właścicielem tworzonych przez siebie wirtualnych aktywów. Obecne regulacje prawne jednak na to nie pozwalają i promują dyktaturę Big Techu kosztem zwykłych obywateli. Mimo tego jednak, że podobne koncepcje znane są społeczeństwu od stuleci, prawodawcy wciąż pozostają bierni w poszukiwaniu rozwiązania powyższych problemów. Tym samym pozostawia to lukę prawną, z którą radzić muszą sobie nie wydawcy, producenci i administratorzy platform, lecz przede wszystkim użytkownicy, a zatem praktycznie każda osoba, która ma dziś dostęp do Internetu. Czas najwyższy to zmienić i spowodować, żeby Internet służył przede wszystkim społeczeństwu, a nie korzyściom finansowym nielicznych.

Nieruchomości to niezbędny element egzystencji ludzkiej w przestrzeni oraz cenne dobro ekonomiczne. Regulacje prawne dotyczące tego specyficznego przedmiotu wpływają na funkcjonowanie gospodarki i społeczeństwa. Mieszkalnictwo to jeden z ważniejszych obszarów szerokiej tematyki nieruchomości. Realna możliwość zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, czy poprzez własność, czy inne prawa do nieruchomości, to jedno z ważniejszych praw człowieka. Wysoka wartość ekonomiczna nieruchomości powoduje, że ich właściciele negatywnie reagują na zdarzenia prowadzące do zmniejszenia ich wartości. Nie zawsze jednak są podstawy ekonomiczne, a co za tym idzie prawne, do kompensacji negatywnych zmian wartości nieruchomości. Pochopne decyzje ustawodawcy co do sposobu regulacji sporów sąsiedzkich, najmu lokali mieszkalnych, ochrony praw lokatorów, ochrony praw właścicieli nieruchomości, czy też kompensacji utraty wartości nieruchomości mogą kreować zachowania spekulacyjne, promować brak ostrożności ze strony obywateli, zwiększać koszty społeczne stosowania określonych rozwiązań prawnych, a w konsekwencji negatywnie wpływać na dobrobyt społeczny. Z tych powodów naukowe badania dotyczące nieruchomości są niezbędne do tego, aby w sposób służący społeczeństwu obywatelskiemu regulować własność i gospodarkę nieruchomościami, zarówno publicznymi, jak i prywatnymi, w tym równoważyć często sprzeczne interesy publiczne i prywatne. Wyniki badań wskazują, że brak interdyscyplinarnego podejścia do nieruchomości oraz nieodpowiednie równoważenie interesów stron prowadzi do eskalacji konfliktów społecznych oraz do ekonomicznie nieuzasadnionych transferów praw lub kapitału. Wyniki prowadzonych badań umożliwiają poprawną interpretację prawa przez judykaturę, ułatwiają dostęp do wiedzy obywatelom, ograniczają niepożądane zachowania spekulacyjne oraz wyznaczają kierunki działań ustawodawczych.

Świat nigdy nie był i nie będzie precyzyjny. Na każdym poziomie poznania występują nieścisłości, niedokładności oraz szum, który jest nieodłącznym elementem badania wszystkiego co nas otacza. Z drugiej strony natomiast pragniemy różnego rodzaju procesy opisywać, symulować i przetwarzać. Dziś najczęściej wykorzystujemy do tego celu komputery, które są aż nadto precyzyjne, ponieważ bazują na przetwarzaniu dokładnych liczb. My natomiast działamy najczęściej bardzo ogólnie. Operujemy pojęciami bardzo nieprecyzyjnymi, które jednak są w zależności od kontekstu zupełnie wystarczające. Przykładowe określenia „ciepła woda” lub „duża prędkość” mogą być wykorzystywane do celu formułowania różnych zrozumiałych wypowiedzi oraz ustalania reguł. Niestety trudno tego typu pojęcia przenieść do świata komputerów. Ten problem zauważył już dawno temu prof. Lotfi Zadeh, który zaproponował rozwiązanie poprzez ideę specjalnego, niedokładnego” zbioru. Nazwał ten zbiór „rozmytym”, ponieważ nie miał on sztywnych ram. Pozwalał on na przypisanie elementów do zbioru na podstawie pewnego poziomu przynależności. W owym czasie była to kontrowersyjna rewolucja, lecz z biegiem lat udowodniła swoją wartość poprzez niewiarygodnie dużą liczbę praktycznych zastosowań.

Zbiory rozmyte świetnie nadają się do opisu pojęć, do których nie ma pewności i to z różnych powodów. Ich piękno polega na prostocie reprezentacji oraz ogromnej elastyczności w zastosowaniach. Stąd sprawdzają się m.in. w biometrii, gdzie odciski palców, ust, czy nasze podpisy, podlegają naturalnej zmienności. Między innymi wykorzystaniem tego typu zbiorów do opracowania nowych metod weryfikacji oraz oceny jakości podpisów zajmuję się w swojej pracy.

Prof. dr. hab. Aleksander Lasoń, jako jeden z przedstawicieli „Pokolenia ’51” odegrał kluczową rolę w kształtowaniu polskiej muzyki drugiej połowy XX wieku. Jego dorobek artystyczny znacząco wpłynął na rozwój dyscypliny sztuki muzyczne. Jako założyciel i dyrygent Orkiestry Muzyki Nowej przyczynił się do wypracowania indywidualnego stylu, będącego równowagą między tradycją a nowatorskością. Jego kompozycje zyskały uznanie jako istotne punkty odniesienia w muzyce współczesnej. Ważne cechy stylu i twórczości A. Lasonia to:

1. „Pokolenie ’51”: deklaracja sprzeciwu wobec ówczesnej awangardy, inspirując nowe podejście do tradycji.
2. Muzyka eufoniczna: zapoczątkował styl muzycznych charakteryzujący się brakiem nachalnego uciekania od harmonii brzmień i konsonansów; przyjemne dla ucha przejścia przez bogactwo opcji kompozytorskich.
3. Niezwiązanie z ideologią: komponowanie jako zadanie warsztatowe (również ze spontaniczną grą instrumentalnego żywiołu).
4. Ewolucja stylu: od witalnych i optymistycznych kompozycji do głębokiej ekspresji, ciemniejszego brzmienia i potężniejszej dynamiki; wierność muzyce czystej i absolutnej.
5. Osobowość twórcza: z rozmachem, żywiołowością i bogactwem materiału muzycznego, tworzy kontrpropozycję wobec założeń awangardy, osiągając jednorodny charakter, z nadmiarem inwencji twórczej, nad którym doskonale panuje.

Jego podejście do komponowania, traktujące muzykę jako spontaniczną grę instrumentalnego żywiołu, wynikało z jego praktyki pianisty i improwizatora. Studia muzyki jazzowej w PWSM w Katowicach dodatkowo uwydatniły jego witalność i ekspresję. Charakterystyczny sposób ekspresji, zbudowany na nieregularnej rytmice, melodyce melizmatycznej i napięciach harmonicznych, przeszedł stopniową ewolucję, osiągając wyższy poziom koncentracji wyrazowej. Ważnym wyróżnikiem stylu jest często stosowane glissando lento. Prof. Aleksander Lasoń pozostaje znaczącym twórcą, wnoszącym istotny wkład w rozwój śląskiej, polskiej, europejskiej i światowej muzyki współczesnej.

W studium „Stadiony świata (pomiędzy Gemeinschaft i Gesellschaft)” interpretowałem teksty z fachowych periodyków poświęconych futbolowi. Interesowały mnie tam zarówno szeroko rozumiana aksjologia („Piłka nożna oddala się od «uświęconego ośrodka wartości»”. Z Krzysztofem Łęckim rozmawiają M. Suchodolska i J. Kołodziejczyk, „Dziennik Gazeta Prawna” 10 lipiec 2021; J. Tomczyk: „Wszystko na sprzedaż. Socjologia futbolu”. „Piłka Nożna” 21 grudnia 2021), jak i kwestie związane z (po)nowoczesnymi zmianami społecznymi i kulturowymi dla których futbol był tylko egzemplifikacją (B. Najtkowski: „Jak można spojrzeć na futbol przez pryzmat socjologii”, 24 kwietnia 2022), przemianami tradycji (B. Najtkowski: „Futbol w oczach socjologa, czyli tęsknota za minionym”, „Studia Europaea Gnesnensia”, nr 24/2022). Książka miała także recenzje m.in. w „Przeglądzie Socjologii Jakościowej”. Dostępne w Internecie są materiały dotyczące „Stadionów świata”:

1. „Wszyscy na stadion. O futbolu: od tradycji do nowoczesności” – prowadzenie red. Jarosław Juszkiewicz, Scena Premier Naukowych.
2. „Tychy O fenomenie futbolu” – prowadzenie red. Piotr Zawadzki.
3. Wykład mistrzowski: dr hab. Krzysztof Łęcki, prof. UŚ – „Stadiony Świata – preliminaria”.

„Stadion świata” pozwala lepiej zrozumieć dynamikę przemian współczesnego świata, typy emocji w nim dominujące, stare tradycje i nowe praktyki społeczne, zanikające tożsamości, i te, które dochodzą coraz wyraźniej do głosu w XXI wieku. Konstrukcja studium pomyślana została tak, że kto ciekaw wyłącznie problematyki przemian współczesnego futbolu może poprzestać na lekturze części środkowej książki. Ktoś zainteresowany przyjętymi w pracy ramami koncepcji socjologicznych ma do dyspozycji całość.

Rozwój sztucznej inteligencji nakłada na naukowców pracujących w dyscyplinie informatyka konieczność badań w zakresie zastąpienia człowieka przez tzw. inteligentne maszyny. Celem jest stworzenie aplikacji, które będą wyposażone w wiedzę, normalnie posiadaną przez ekspertów dziedzinowych. Specjalnie zaimplementowane algorytmy wnioskowania, symulujące ludzkie, logiczne myślenie, analizują zakodowaną wiedzę ekspercką z wiedzą wejściową wprowadzoną przez użytkownika takich inteligentnych aplikacji. To pozwala szybko i skutecznie podejmować decyzje, np. rozpatrzenie wniosku kredytowego, diagnostyka chorobowa na podstawie objawów. Takie aplikacje gromadząc ogrom danych od ekspertów, muszą działać szybko, a więc wymagają inteligentnych algorytmów pozwalających na ich przegląd – stąd wybór algorytmów grupowania danych w prowadzonej pracy badawczej. Z kolei te dane mogą często zawierać anomalie i połączenie algorytmów grupowania z algorytmami wykrywania odchyleń daje możliwość kompleksowej i skutecznej analizy danych i podejmowania decyzji wysokiej jakości bez udziału eksperta. Prowadzone badania stanowią wkład naukowy w dziedzinę informatyki, jaką jest sztuczna inteligencja i systemy doradcze. Stanowią też o wpływie społecznym, gdyż dzięki takim badaniom powstają inteligentne aplikacje pozwalające społeczeństwom w łatwy i często bezkosztowy sposób korzystać z wiedzy dziedzinowej. Wiedza dostępna jest w ten sposób dla wszystkich, bez ograniczeń. Zwłaszcza czas pandemii COVID-19 pokazał całemu światu, że aplikacje tego typu do przyszłość, bowiem z ich udziałem instytucje rządowe mogły prawidłowo funkcjonować.

Dr hab. Mirosław Pawełczyk, prof. UŚ prowadzi badania naukowe przede wszystkim z zakresu publicznego prawa gospodarczego i publicznoprawnych aspektów  bezpieczeństwa infrastrukturalnego (energetyka, transport). Swoją działalność akademicką podsumował w przeszło 150 publikacjach naukowych polsko- i anglojęzycznych, w tym w podręcznikach akademickich. Dr hab. Mirosław Pawełczyk, prof. UŚ dzięki swojej pracy legislacyjnej (reforma Kodeksu spółek handlowych, „Konstytucja Biznesu”) realnie wpływa na otoczenie prawne przedsiębiorców, przekładając język nauki na język praktyki i kształtując przepisy tak, aby były bardziej przejrzyste i przyjaźniejsze. Ponadto od lat aktywizuje życie akademickie współorganizując szereg konferencji naukowych i występując jako specjalista w wiodących konferencjach krajowych. Wśród nich warto wyróżnić najważniejsze wydarzenia z zakresu prawa energetycznego, w trakcie których edukuje przyszłych specjalistów i kształtuje prawne podwaliny pod transformację energetyczną w obliczu współczesnych wyzwań gospodarczych i społecznych – jak wskazuje Polityka Energetyczna Polski do 2040 r.: „niskoemisyjna transformacja energetyczna przewidziana w PEP2040 inicjować będzie szersze zmiany modernizacyjne całej gospodarki, gwarantując bezpieczeństwo energetyczne, dbając o sprawiedliwy podział kosztów i ochronę najbardziej wrażliwych grup społecznych” – edukacja prawna w tym zakresie jest jednym z zasadniczych filarów budowania świadomości obywatelskiej i przygotowania przyszłych pokoleń do skutecznej realizacji oddolnej, sprawiedliwej i efektywnej transformacji energetycznej.

Badania wpływu wysokiego ciśnienia na dynamikę molekularną różnych materiałów, ulegających procesowi zeszklenia, takich jak ciecze niskomolekularne, polimery i alkohole proste oraz polialkohole. W szczególności duża część badań dotyczy wpływu struktur supramolekularnych, tworzonych poprzez wiązania wodorowe, na własności relaksacyjne różnych cieczy asocjacyjnych. Dodatkowo drugi, rozwijany kierunek badań to prace dotyczące wpływu różnych warunków termodynamicznych na własności elektryczne materiałów, takich jak ceramiki (np. o strukturze perowskitu) oraz materiały metaloorganiczne (hybrydowe), o potencjalnych zastosowaniach m.in. w elektronice.

Badania dotyczące występowania roślin w określonym regionie wymagają nie tylko umiejętności rozpoznawania poszczególnych gatunków, ale są także bardzo czasochłonne. Dane dotyczące występowania roślin na Wyżynie Śląskiej i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej gromadzono od ponad 30 lat na podstawie literatury (pierwsze dane o rozmieszczeniu roślin na Śląsku pochodzą sprzed ponad 200 lat), zbiorów zielnikowych, dostępnych baz danych oraz własnych badań terenowych. Wynikiem tego są monograficzne opracowania flor a także atlasy rozmieszczenia gatunków roślin dla obu tych makroregionów (ponad 3000 map). W badaniach szczególną uwagę poświęcono także gatunkom chronionym (Urbisz A. 2018. „Chronione rośliny naczyniowe Wyżyny Śląskiej”. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. Katowice) oraz narażonym na wyginięcie (Parusel J. B., Urbisz A. (red.). 2012. „Czerwona lista roślin naczyniowych województwa śląskiego. The red list of vascular plants of silesian voivodship”. W: „Raporty i Opinie 6. Strategia ochrony województwa śląskiego na lata 2011–2030. Raport o stanie przyrody województwa śląskiego”). Opracowania florystyczne są podstawowym źródłem informacji na temat różnorodności biologicznej – zachowują aktualność przez wiele lat. Zawarte w nich dane mają duże znaczenie dla ochrony przyrody, a także mogą zostać wykorzystane do badań nad biologią i rozmieszczeniem poszczególnych gatunków oraz przemianami zachodzącymi we florze pod wpływem antropopresji. Mogą być także wykorzystane do sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego miast i gmin.

Promotor: prof. dr hab. Jacek Barcik

Obecnie transport lotniczy jest jedną z najpopularniejszych metod przemieszczania się pasażerów z punktu A do punktu B . Z roku na rok jest wykonywanych coraz więcej operacji lotniczych. Jednakże, aby dostać się do miejsca docelowego, musimy bezpiecznie odbyć podróż, dlatego też bezpieczeństwo lotnictwa jest kwestią priorytetową, wymagającą zaangażowania ze strony wielu podmiotów czy instytucji. Zarówno przewoźnicy lotniczy, zarządzający portami lotniczymi, jak i producenci statków powietrzny muszą zadbać o to, aby zminimalizować ryzyko zaistnienia wypadku lotniczego lub incydentu lotniczego. Z kolei do zadań m.in. państw oraz instytucji międzynarodowych należy tworzenie przepisów, które regulują postępowanie w przypadku zagrożeń w lotnictwie cywilnym, np. zdarzeń lotniczych z udziałem ptactwa, terroryzm, zjawiska naturalne. Głównym celem badawczym będzie zbadanie wpływu, jaki działalność EASA (Agencji Unii Europejskiej ds. bezpieczeństwa Lotniczego) wywiera na zarządzanie systemem bezpieczeństwa ruchu lotniczego. Wyniki przeprowadzonych badań będą stanowić głos w dyskusji na temat pojęcia bezpieczeństwa lotnictwa cywilnego oraz działalności EASA w przypadku pojawienia się nowych źródeł zagrożeń, które dotąd jeszcze nie były znane.

Promotor: dr hab. Justyna Tymieniecka-Suchanek, prof. UŚ

Badania z zakresu zooteologicznego są istotne ze względu na osoby wyznające różne religie, a mające problem z umiejscowieniem siebie pośród różnych gatunków zwierząt. Jednym z celów prowadzonych badań w ramach tej (sub)dysycypliny jest zwiększenie dobra będącego udziałem zwierząt poprzez jak najlepsze zrozumienie ich obecności na świecie z punktu widzenia religii, jak połączyć światopogląd naukowy z religijnym, a przede wszystkim jak zmniejszyć cierpienie zwierząt do minimum. Najważniejszym z dotychczasowych moich osiągnięć jest stworzenie koncepcji prozwierzęcej, która pozwala na uwzględnienie tradycji prawosławnej i ogólnie chrześcijańskiej w nowoczesnym rozumieniu miejsca zwierząt w świecie. Teoria obecnie czeka na finalne opracowanie i opublikowanie.