Jedną ze świątecznych tradycji jest chowanie prezentów pod choinką. A może podarunków, datków i podarzy? Językoznawca dr Kinga Wąsińska z Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach opowiada o etymologii słowa prezent.
Zapytani o to, z czym kojarzą nam się święta Bożego Narodzenia (prawidłowy jest zapis wyrazu święta zarówno małą, jak i wielką literą; małą, ponieważ nie jest to elementem nazwy, wielką – ze względów uczuciowych i grzecznościowych) możemy usłyszeć, że okres 24–26 grudnia to czas rodziny, odpoczynku, karpia, choinki i prezentów…
Wyraz prezent z rdzeniem łacińskim notowany jest w polszczyźnie już w XVI wieku. Dawniej słowo przybierało w liczbie mnogiej również formę prezenta, występowało też w ortografii łacińskiej praezent lub praesent. Według Słownika etymologicznego Andrzeja Bańkowskiego angielskie present oznaczało pierwotnie dar lenny przedstawiany publicznie, czyli prezentowany władcy. Pierwszy prezent w tym znaczeniu otrzymał Wilhelm Zdobywca w XI wieku. Taki dar lenny mógł dotyczyć dorodnego konia lub złotego łańcucha. W zamian za lenno w świecie feudalnym można było otrzymać przywileje, ziemię lub urząd. W starofrancuskim oraz łacinie średniowiecznej słowo prezent związane było z czynnością prezentowania, czyli pokazywania czegoś na widok publiczny, przedstawiania do oglądania. Do tego częściowo nawiązuje dzisiejsze rozpakowywanie prezentów znalezionych pod choinką, nieodłącznie związane z umiejętnym okazywaniem emocji związanych z otrzymanymi podarkami.
Pamiętajmy, że oprócz darów materialnych naszym prezentem mogą być życzenia, by się komuś darzyło, czyli szczęściło, układało pomyślnie (po czyjejś myśli). Pięknym podarkiem może być również czas, który zarezerwujemy dla bliskich w tych świątecznych dniach.
Wręczane przy różnych okazjach upominki nazywamy też podarunkiem, podarkiem, datkiem, darowizną; po staropolsku danią, podarzem, podarzeniem, poczestkiem, pocztem. W tej samej rodzinie wyrazowej znajdują się również wyrazy, które nie kojarzymy bezpośrednio z prezentami, typu darmo, darować, darczyńca, podatek, dodatek, zadatek, przydatny, sprzedawać, wydawać, udany, udawać oraz ich wyrazy pochodne.
Literatura:
- Bańkowski A., 2000, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
- Długosz-Kurczabowa K., 2009, Wielki słownik etymologiczno-historyczny, Warszawa.
- Janicka-Krzywda U., 2013, Zwyczaje, tradycje, obrzędy, Kraków.
- Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski (http://doroszewski.pwn.pl/)
- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki (https://eswil.ijp.pan.pl/)
Dr Kinga Wąsińska z Wydziału Humanistycznego
fot. Małgorzata Kłoskowicz | Sekcja Prasowa UŚ