W piątek 9 maja spinPLACE gościł wszystkich tych, którzy czują się Mieszkańcami Miasta Nauki. Kilkuczęściowe wydarzenie pod nazwą Forum Przyszłości Miasta Nauki było doskonałą okazją do podsumowania ubiegłorocznych obchodów Europejskiego Miasta Nauki 2024, przedstawienia planów na przyszłość, a także do prezentacji dotychczas osiągniętych efektów.
Nowości!
Punktem kulminacyjnym porannej konferencji prasowej było podpisanie porozumienia współpracy przy realizacji Programu naukowego dla Śląska w zakresie organizowania regionalnych konkursów na projekty badawcze. W gronie sygnatariuszy porozumienia znaleźli się: Małgorzata Staś (prezes zarządu Stowarzyszenia „Pro Silesia” Biznes – Nauka – Samorząd), Dawid Pasek (wiceprezes zarządu Stowarzyszenia „Pro Silesia” Biznes – Nauka – Samorząd), Wojciech Saługa (Marszałek Województwa Śląskiego), Kazimierz Karolczak (przewodniczący zarządu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii) prof. dr hab. Jarosław Mamczarski (rektor Akademii Muzycznej w Katowicach), Justyna Kucharczyk (prorektorka ds. badań i współpracy Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach), prof. dr hab. Andrzej Małecki (rektor Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach), prof. dr hab. inż. Marek Pawełczyk (rektor Politechniki Śląskiej), prof. dr hab. n. med. Tomasz Szczepański (rektor Śląskiego Uniwersytetu Medycznego), prof. dr hab. Celina Olszak (rektor Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach) oraz prof. dr hab. Ryszard Koziołek (rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz przewodniczący Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki).
– Program Naukowy dla Śląska to na razie eksperyment, który może stać się naszą spuścizną, czymś, co z nami zostanie – uważa K. Karolczak. – Dzięki Europejskiemu Miastu Nauki uwierzyliśmy w siebie oraz w to, że nauka jest wielkim potencjałem Śląska.
Z osiągnięciami śląskiej nauki oraz efektami EMNK 2024 uczestnicy Forum mogli zapoznać się w formie drukowanej. W trakcie wydarzenia zaprezentowane zostało wydawnictwo Europejskie Miasto Nauki 2024, podsumowujące rok obchodów, a także dwujęzyczna publikacja Rocznik Śląskiej Nauki 2024 (Chronicles of Silesian Science: 2024). Dostępna była również wydana wcześniej Nauka inspiruje! Materiały pomocnicze dla nauczycieli związane z tematyką 50 tygodni w Mieście Nauki Katowice 2024.
Nie zabrakło również punktu programu stworzonego z myślą o kolejnym pokoleniu badaczy. W trakcie powitania uczestników Forum w Klubie RAWA wręczone zostały nagrody Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii za najlepsze prace dyplomowe powstałe w Europejskim Mieście Nauki 2024. K. Karolczak wyjaśnił, że celem nagród było przekonanie młodych ludzi, że mogą realnie zmieniać swoje otoczenie, zaś prowadzący uroczystość dr Łukasz Lamża dodał, że nagrodzone prace mają związek z istotnymi celami województwa śląskiego. Krótki przegląd tematów wyróżnionych prac licencjackich, inżynierskich i magisterskich potwierdza jego słowa – znalazły się wśród nich m.in. systemy informacji pasażerskiej, dostępność transportu publicznego, błękitno-zielona infrastruktura, rewitalizacja osiedli oraz wyspy ciepła.
Rok obchodów EMNK 2024 w liczbach, komentarzach i wspomnieniach
– Zrobiliśmy rzecz unikalną, czym zaskoczyliśmy chyba nawet samych siebie – ocenił prof. R. Koziołek. – Nasze działania oscylują wokół dwóch biegunów. Pierwszy z nich jest międzynarodowy: chodzi o zbudowanie świadomości, że Katowice są miastem akademickim, włączonym w obieg światowej nauki. Drugi aspekt to lokalność, czyli bycie częścią transformacji województwa, na której korzystać będzie nie tylko student czy naukowiec, ale każdy mieszkaniec. Podczas obchodów Europejskiego Miasta Nauki 2024 pokazaliśmy, że interesujemy się tym, co się u nas dzieje. W gronie uczelni tworzących Konsorcjum Akademickie Katowice Miasto Nauki 2024 zorganizowaliśmy wiele wydarzeń, na które przyciągnęliśmy tysiące ludzi.
Dokładne statystyki przedstawiła dr Justyna Szostek-Aksamit, dyrektor zarządzająca ds. Europejskiego Miasta Nauki Katowice 2024:
– Samo zbieranie i liczenie tych danych zajęło nam kilka miesięcy. Ponad 4 tysiące naukowców, naukowczyń i popularyzatorów poprowadziło 5 951 spotkań i wydarzeń, w których wzięło udział 600 tysięcy uczestników z 43 krajów. Wydarzenia odbywały się w prawie 500 lokalizacjach w 33 miastach województwa śląskiego.
Całoroczne obchody Europejskiego Miasta Nauki 2024 to szereg inicjatyw, z których najbardziej rozbudowaną był Program 50 Tygodni Miasta Nauki. Koordynatorzy tego przedsięwzięcia podkreślali, że wiele spośród 2 006 wydarzeń, w których wzięło udział 82 783 osób odbyło się w miejscach mało kojarzących się z uniwersytetem: w przestrzeniach publicznych śląskich i zagłębiowskich miast, bibliotekach czy klubach. Takie „wyprowadzenie” nauki poza mury uczelni pozwoliło uczestnikom programu spojrzeć na temat danego tygodnia w zupełnie inny sposób: na przykład zobaczyć dzieło sztuki przez pryzmat pieniądza albo taniec z perspektywy medycyny. Dr hab. Lucyna Sadzikowska, prof. UŚ – kuratorka Tygodnia Śląska – przytoczyła historię pokazującą zaangażowanie mieszkańców w inicjatywę:
– Podczas jednego z wyjazdów w trakcie Tygodnia Śląska jedna z pań zaczęła mi opowiadać, że mają z koleżankami emerytkami system komunikacji, za pomocą którego przekazują sobie informacje o wydarzeniach w ramach Europejskiego Miasta Nauki.
Drugim całorocznym cyklem EMNK przeznaczonym dla szerokiego odbiorcy był Program Miasto-Region-Akademia, w ramach którego w 28 miastach odbyło się 246 wydarzeń naukowych, popularnonaukowych, artystycznych, sportowych i edukacyjnych, inicjowanych przez środowisko akademickie lub organizacje pożytku publicznego. Prof. Z. Feliszewski podkreślił, że w związku z programem Uniwersytet Śląski musiał zadbać o umiędzynarodowienie, w tym zacieśnienie współpracy w ramach sojuszu Transform4Europe.
Do kluczowych wydarzeń „międzynarodowych” w ramach obchodów EMNK 2024 należały konkursy European Union Contest for Young Scientists (EUCYS), EU TalentOn i FameLab. Choć każdy z nich posiada odrębną specyfikę, wszystkie trzy są adresowane do młodych ludzi zainteresowanych działalnością badawczą bądź znajdujących się na progu kariery naukowej. Dr hab. Andrzej Woźnica, prof. UŚ, członek jury EU TalentOn, zwrócił uwagę na niezwykłą kreatywność jako charakterystyczną i częstą cechę wśród 108 naukowców między 20. a 35. rokiem życia, którzy przyjechali do Katowic z całej Europy. Hanna Kostrzewska, koordynatorka administracyjno-finansowa EUCYS 2024, podkreśliła, że zdecydowana większość spośród 143 licealistów i studentów uczestniczących w konkursie nigdy wcześniej nie była w Polsce, a tym bardziej w Katowicach. Trzecie z wymienionych wydarzeń ściągnęło do stolicy województwa śląskiego dwanaścioro młodych Polaków, którzy wzięli udział w polskim finale FameLab (zwyciężczyni konkursu reprezentowała później Polskę w finale międzynarodowym). W tym przypadku będziemy zresztą mieli do czynienia z kontynuacją: Radosław Aksamit, dyrektor ds. komunikacji EMNK 2024, zapowiedział, że kolejna edycja FameLab odbędzie się w Katowicach w październiku 2025 r. Warto zaznaczyć, że wielu uczestników EUCYS, EU TalentOn i FameLab miała później okazję spotkać się w trakcie Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE – jednego z największych wydarzeń popularnonaukowych w Europie.
Kolejnym aspektem EMNK 2024 była doskonałość naukowa. W dniach 12–15 czerwca 2024 r. w kongresie EuroScience Open Forum (ESOF) wzięło udział ponad 3 500 uczestników z prawie 40 krajów świata. Dyskutowali o aktualnych wyzwaniach nauki i innowacji w ramach sześciu głównych obszarów tematycznych (transformacja energetyczna, zrównoważone środowisko, tożsamość kulturowa i przemiany społeczne, doskonałość naukowa, zdrowe społeczeństwo, transformacja cyfrowa). Podsumowując kongresowe wydarzenia prof. dr hab. Michał Daszykowski, prorektor ds. nauki i finansów Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz przewodniczący Komitetu Programowego ESOF 2024 zauważył, że doświadczenia z naszego regionu związane m.in. z obecnością hałd czy czystością powietrza mogą być pożyteczne dla naukowców w różnych częściach świata. Podobnie zresztą jak wsparcie ze strony osób niekoniecznie specjalizujących się na co dzień w badaniach. Ideą programu Citizen Science – jak opowiadała dr hab. Edyta Sierka, prof. UŚ – było zaangażowanie obywateli w zbieranie danych badawczych na szeroką skalę. Zebrane wyniki badań z ich udziałem trafiły do dalszych analiz i raportów.
Przyszłość
– Najważniejsze to, co jest przed nami – mówił Wojciech Saługa, Marszałek Województwa Śląskiego. – Kluczem do rozwoju województwa są nasi mieszkańcy oraz uczelnie: muszą być kompasem, który będzie wskazywał kierunek i silnikiem, który będzie nas pchał we właściwym kierunku.
Jednym z kierunków wskazywanych przez uczelnie funkcjonujące w Mieście Nauki jest troska o środowisko naturalne, bardzo istotne wyzwanie w poprzemysłowym krajobrazie Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Kluczowym jego elementem jest rozwój Zielonej Strefy Nauki (ZSN) w śródmieściu Katowic, gdzie – jak wspomniał dr Paweł Grobelny – tereny zielone stanowią zaledwie 1% powierzchni. Wokół Rawy, stanowiącej główną oś tego projektu, powstały (i powstają) kompleksowe badania z udziałem naukowców z różnych dyscyplin. Docelowo ZSN ma stać się miejscem, w którym mieszkańcy będą poznawać naukę i jej doświadczać, zaś Rawa i teren wokół niej mają zostać im przywrócone jako przestrzeń przyjazna i dostępna dla wszystkich.
W grupach dyskusyjnych rozmawiano też o badaniach naukowych, nauce jako narzędziu dialogu społecznego, o tym, czy śląska młodzież widzi dla siebie przyszłość w województwie śląskim, wreszcie o dalszych planach Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki. Współpraca między uczelniami regionu to jedna z największych wartości wypracowanych w ramach EMNK, co zgodnie podkreślała większość prelegentów. Jak wspomina dr Anna Machwic z Akademii Sztuk Pięknych, kuratorka Tygodnia Książki:
– Nie zdążyłam jeszcze zastanowić się nad programem „mojego” Tygodnia, a już dostawałam propozycje ze wszystkich uczelni. Mam nadzieję, że integracja naszych środowisk akademickich to coś, co z nami już pozostanie. To dzięki niej przy okazji odkryłam, że Uniwersytet Śląski posiada piękną kolekcję Themersonów.
