Uniwersytet Śląski w Katowicach

Wybór rektora na kadencję 2016–2020 spośród członków kolegium rektorskiego kadencji 2012–2016 oraz wola i determinacja nowego kolegium wyrażona już w czasie kampanii wyborczej i potwierdzona u progu jego kadencji zapewniły warunki do kontynuowania podjętych przed 2016 rokiem działań na rzecz rozwoju Uniwersytetu Śląskiego. Były one nakreślone między innymi w uchwale senatu kadencji 2012–2016,

w programie „Uniwersytet Śląski 50+”, przygotowanym pod kierunkiem byłego rektora profesora Wiesława Banysia. Mieliśmy świadomość – mówię w imieniu członków ówczesnego Kolegium Rektorskiego – że zbliżająca się jubileuszowa, pięćdziesiąta rocznica powstania Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach to szczególne wyzwanie, że nałożona zostaje na nas wielka odpowiedzialność za przyszłość naszej uczelni. Wiedzieliśmy także, że sytuacja w Uniwersytecie, którą określaliśmy jako stagnację, nie stabilizację, rodzi oczekiwania pracowników– czekano, by ktoś dał impuls do zmian czy ożywcze tchnienie w życie uczelni. Wyzwaniem było umacnianie pozycji UŚ jako uczelni badawczej. W planach na kadencję 2016-2020znalazły się, obok ujętych w programie działań inwestycyjnych zakrojonych na szeroką skalę, także działania na rzecz modernizacji i konsolidacji potencjału badawczego i dydaktycznego, a te wymagały zmian organizacyjnych w obrębie wydziałów i administracji. Nasze plany nie uwzględniały jeszcze tego, co miało się wydarzyć w drugim roku kadencji – czyli reformy szkolnictwa wyższego w Polsce.

Reforma, która znalazła swój wyraz w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, niewątpliwie miała ogromny wpływ na funkcjonowanie naszej Uczelni w mijającej kadencji. Była katalizatorem zmian i stworzyła warunki sprzyjające do opracowania, skonkretyzowania i wdrożenia działań, których celem było i jest umacnianie pozycji UŚ jako uczelni badawczej.

Opracowywanie założeń reformy szkolnictwa wyższego, prace nad ustawą oraz wdrażanie jej zapisów zbiegały się z celami naszej strategii, dlatego potraktowaliśmy tę sytuację jako jedyną i niepowtarzalną szansę na dokonanie głębokich zmian w Uniwersytecie Śląskim. Prace nad zmianami w naszej Uczelni oraz nad propozycjami zapisów ustawy prowadziliśmy otwartym i zakrojonym na szeroką skalę dialogu z całą wspólnotą akademicką. Odbywały się liczne otwarte spotkania, dyskusje i konsultacje, w prace zaangażowało się szerokie grono pracowników, także tych, którzy nie pełnili żadnych funkcji, ale którym na sercu leży dobro naszego Uniwersytetu i którzy myślą o jego przyszłości. W wyniku tych prac dokonaliśmy głębokich, obejmujących całą uczelnię zmian w strukturze i funkcjonowaniu Uniwersytetu na niespotykaną skalę w dotychczasowej jego historii. Jesteśmy przekonani, że zmiany te już przysłużyły się realizacji celu, który postawiliśmy przed całą naszą wspólnotą i na którego osiągnięcie pracuje wielu z nas z największym zaangażowaniem.   

Ze względu na pandemię COVID-19, choroby wywoływanej przez koronawirusa SARS-CoV-2, działalność naukowa Uczelni, a zwłaszcza działalność dydaktyczna uległa znacznemu zakłóceniu – została przeniesiona w przestrzeń wirtualną w takim zakresie, w jakim było to możliwe i konieczne. Wszelkie obostrzenia i zasady bezpieczeństwa w ostatnich kilku miesiącach spowodowały, że musieliśmy przeorganizować naszą pracę, czego dowodem jest dzisiejsze posiedzenie Senatu. Sytuacja ta zaskoczyła nas, ale nie tylko nas. Nie byliśmy do niej przygotowani, i to nie tylko mentalnie, kadrowo czy organizacyjnie, lecz także pod względem odpowiedniej infrastruktury informatycznej. Dzięki zrozumieniu powagi sytuacji przede wszystkim przez pracowników funkcyjnych, odpowiedzialnych za kształcenie, dzięki ich ogromnemu wysiłkowi, ale też dzięki przychylnemu nastawieniu zdecydowanej większości pracowników ze wszystkich grup oraz studentów i doktorantów udało się przeprowadzić zajęcia mijającego semestru, w większości w formie zdalnej, w podobnej formie przebiegają egzaminy kursowe oraz dyplomowe. To dokonywane w biegu przystosowanie uczelni do pracy w tych jakże trudnych warunkach już zaowocowało pozytywnymi zmianami zarówno w kulturze pracy, jak i w organizacji oraz infrastrukturze. I za to wszystkim członkom wspólnoty składam w tym miejscu gorące podziękowania.

Wybory są ważnym wydarzeniem cyklicznym w życiu uczelni, ponieważ przykuwają uwagę wspólnoty i angażują ją w dłuższym czasie. Jest tak dlatego, że w czasie kampanii dokonuje się ocena dotychczasowych działań władz uczelni, a także opracowywane są plany jej funkcjonowania w przyszłości i ewentualne korekta strategii. Kandydaci na rektora starają się przekonać do swoich programów jak największą część wspólnoty uniwersyteckiej, aby pozyskać jej wsparcie. Cieszy nas, władze mijającej kadencji, i mnie osobiście fakt, że z woli wspólnoty rektorem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach na następną kadencję został wybrany dotychczasowy prorektor profesor Ryszard Koziołek. Jest to dowód i potwierdzenie przez wspólnotę uniwersytetu słuszności obranej przez nas drogi zmian i wytyczonego celu na najbliższe lata. Panu rektorowi Elektowi raz jeszcze z całego serca gratuluję.

Zanim przejdę do przeglądu i omówienia ważniejszych wydarzeń i działań władz Uczelni w mijającej kadencji, chciałbym zastrzec, że nie będzie to przegląd ani kompletny, ani chronologiczny. I mimo że skoncentruję się jedynie na wybranych, najważniejszych zdarzeniach i działaniach, to i tak zajmę Państwu najbliższe pół godziny. 

Realizacja inwestycji w wymienionych kampusach podejmowana jest wspólnym wysiłkiem Uniwersytetu Śląskiego, miast uniwersyteckich oraz przy korzystaniu z wszelkich możliwych źródeł finansowania, o które z sukcesami zabiegamy.

1. Pierwszym działaniem o znaczeniu ogólnouniwersyteckim była decyzja senatu o konsolidacji Instytutu Fizyki w kampusie w Chorzowie oraz modernizacja obiektu przy ulicy Uniwersyteckiej 4 na potrzeby części Wydziału Filologicznego, zajmującego dotychczas budynek przy placu Sejmu 1 w Katowicach. Wiązało się to z koniecznością modernizacji dwóch budynków w chorzowskim kampusie, których standard jest obecnie znacznie wyższy niż standard budynku przy ulicy Uniwersyteckiej 4 w Katowicach. Koszt tych prac i przeniesienia Instytutu Fizyki wyniósł 8,5 mln zł.
2. Katowicka część Wydziału Filologicznego, obecnie włączony do Wydziału Humanistycznego, zostanie przeniesiony do przebudowywanego obiektu przy ul. Uniwersyteckiej 4 w Katowicach w roku 2021. Wartość inwestycji (wraz z termomodernizacją budynku) to 46 mln zł.
3. W roku 2018 zakończyliśmy budowę siedziby Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego i przekazaliśmy budynek do eksploatacji. Łączna wartość inwestycji – 38,5 mln zł.
4. Podjęliśmy się termomodernizacji obiektu przy ulicy Bankowej 14. Było to możliwe dzięki pozyskaniu na ten cel dofinansowania z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko z NFOSiGW. Wartość inwestycji wyniosła 8,2 mln zł. Na kolejne lata zaplanowana jest dalsza przebudowa obiektu.
5. Wykonaliśmy termomodernizację domu studenckiego DS1 w Katowicach (przeznaczyliśmy na ten cel 3,1 mln zł, w tym dotację MNiSW) oraz uruchamiamy termomodernizację domu studenckiego UŚKA w Cieszynie (w tym roku przeznaczyliśmy na ten cel 2,3 mln zł, w tym dotację NFOŚiGW).
6. Dostosowujemy obiekty do potrzeb osób z niepełnosprawnościami we wszystkich kampusach Uniwersytetu. Łączna wartość środków przeznaczonych na ten cel to 3,5 mln zł (w tym dotacja PFRON), w tym wartość zadań w trakcie realizacji to 2,1 mln zł.
7. W 2020 roku pozyskaliśmy dofinansowanie ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego dwóch projektów inwestycyjnych: SPINplace – centrum kreatywności i coworkingu w kampusie centralnym w Katowicach (wartość projektu – 31,9 mln zł) oraz Centrum Mikroskopowego Badania Materii (SPIN-Lab)
   w kampusie w Chorzowie (wartość projektu – 31,5 mln zł).
8. Uruchamiamy przebudowę i termomodernizację obiektów sportowych w kampusie w Cieszynie (etap 1 – basen); na ten cel przeznaczyliśmy 13,1 mln zł (w tym dotację Ministerstwa Sportu i WFOŚiGW).

Środki zaangażowane w inwestycje w mijającej kadencji to 116 mln zł, z czego wkład własny Uczelni wynosi 60,5 mln zł. Należy podkreślić, iż miasta uniwersyteckie też mają pewien niewielki udział w finansowaniu inwestycji w nich zlokalizowanych.

Podjęliśmy także wiele prac remontowych w naszych obiektach – w latach 2016–2020 przeznaczyliśmy na ten cel 27,5 mln zł.

Zainicjowaliśmy projekt „Akademickie Katowice”, w którego skład wchodzi program inwestycji w uczelniach publicznych zlokalizowanych w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Częścią programu jest projekt budowy śląskiego Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych UŚ oraz domów studenckich w kampusie centralnym w Katowicach. Wartość tych inwestycji to – odpowiednio – 273 mln zł i 70 mln zł. Inicjatywy zostały przedstawione stronie rządowej.

Braliśmy udział w pracach Narodowego Kongresu Nauki na rzecz opracowania Konstytucji dla Nauki, czyli reformy szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce; zorganizowaliśmy dwie konferencje ogólnopolskie: jedną przed wejściem ustawy – w 2017 roku, i drugą po jej wprowadzeniu – w 2019 roku.

Opracowaliśmy nową strategię rozwoju UŚ, a także nowy Statut i nową strukturę Uczelni.

Od 1 października 2019 roku funkcjonuje nowy ustrój Uczelni, oparty na dwóch filarach: pierwszym jest autonomia Uniwersytetu w stosunku do otoczenia i w stanowieniu w sprawach wewnętrznych, drugim – spójność Uczelni jako jednolitej organizacji, w której jednostki wewnętrzne łączy strategia oraz wspólna odpowiedzialność wszystkich pracowników. Organy Uczelni na mocy przepisów ustawy są trzy: rektor wybierany przez kolegium elektorów, senat wybierany przez członków wspólnoty oraz rada uczelni wybierana przez senat.

Spłaszczyliśmy strukturę organizacyjną Uczelni. Obecnie pod poziomem rektorskim z administracją centralną są wydziały, a w strukturze wydziałów – instytuty dyscyplinowe, kierowane przez dyrektorów oraz rady instytutów. Radom instytutów na podstawie przepisów statutu UŚ  nadaliśmy uprawnienia organów wewnętrznych uczelni do nadawania stopni doktora i doktora habilitowanego. Powołani zostali także dyrektorzy kierunków kształcenia. Utworzono ponadto 36 rad dydaktycznych tych kierunków – rady te pozostają w relacji z radami dyscyplin, a podlegają dziekanom. W wyniku tych zmian powołano 8 wydziałów (w miejsce 12), a w tych wydziałach utworzono 25 instytutów odpowiadających 25 dyscyplinom. W miejsce dotychczas funkcjonujących katedr i zakładów tworzy się zespoły badawcze w instytutach – obecnie jest łącznie 231 zespołów; tworzone są także centra badawcze o charakterze interdyscyplinarnym – obecnie jest ich 11.

Utworzyliśmy dwie szkoły doktorskie: szkołę o charakterze ogólnouniwersyteckim oraz Międzynarodową Środowiskową Szkołę Doktorską, wspólnie z trzema instytutami PAN, na bazie KNOW.

Przeorganizowaliśmy administrację na wydziałach, a także administrację centralną. Zmieniliśmy przyporządkowanie infrastruktury dydaktyczno-badawczej oraz nieruchomości i zarządzanie nimi. Laboratoria i aparatura są teraz w dyspozycji dziekanów a zarządzanie nieruchomościami jest podporządkowane administracji w kampusach, a nie wydziałom. Jest to konsolidacja i uwspólnienie tego, co w istocie jest dobrem wspólnym i powinno służyć całej społeczności Uniwersytetu.

Dokonaliśmy reorganizacji i rozbudowy między innymi Działu Nauki – rozszerzyliśmy jego działanie na wydziały. Podejmując te zmiany w obszarze administracji, staraliśmy się zrealizować wyznaczony cel, jakim jest zapewnienie wsparcia wszelkim działaniom badawczym i dydaktycznym na wydziałach.

Mając na względzie podniesienie rangi wydawnictw akademickich, na mocy stosownego rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, dokonaliśmy odpowiednich zmian w procesie wydawniczym w naszej Uczelni. Najważniejsze było utworzenie Kolegium Wydawniczego, złożonego z przedstawicieli wszystkich dziedzin naukowych, w jakich prowadzone są badania w Uniwersytecie Śląskim.

Dokończyliśmy proces konsolidacji systemu biblioteczno-informacyjnego, który rozpoczął się w kadencji 2005–2008. Pozostające poza systemem biblioteki specjalistyczne zostały włączone do BUŚ, która jest częścią CINiBA. W miejsce bibliotek specjalistycznych utworzono czytelnie, a także sekcje wspierające zasilanie systemu POLON.   

Niezwykle ważnym projektem był ProspectUS, który pozwolił zdiagnozować kondycję Uniwersytetu i określić cele strategiczne w podstawowych obszarach aktywności Uczelni, w tym cel główny: umocnienie pozycji badawczej UŚ

Projekt był podstawą do przygotowania i zatwierdzenia Strategii Rozwoju Uniwersytetu Śląskiego na lata 2020–2025 będącej jednym z najważniejszych dokumentów w Uczelni.

Projekt ProspectUS pozwolił także przygotować Uniwersytet do udziału w konkursie MNiSW Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza (IDUB), wyłaniającym uczelnie badawcze. Wynik Uniwersytetu Śląskiego – trzynaste miejsce wśród 20 uczelni uprawnionych do udziału w tym konkursie i szóste miejsce wśród uniwersytetów – pozwolił naszej Uczelni uzyskać dodatkowe 2% subwencji rocznie, które planujemy zainwestować w umacnianie badań realizowanych w Uniwersytecie. 

Wdrożenie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce umożliwiło regulację, w tym podwyższenie wynagrodzeń w uczelniach. W naszej Uczelni objęliśmy regulacją i podwyżką wynagrodzeń wszystkie grupy pracownicze. Najnowsze decyzje o podwyżkach, podjęte w ostatnich dniach, dotyczą grupy pracowników systemu biblioteczno-informacyjnego oraz profesorów, którzy przed wejściem w życie ustawy zajmowali stanowisko profesora zwyczajnego. Ważną i autonomiczną naszą decyzją było przeszeregowanie, na podstawie odpowiedniej procedury, większości adiunktów na stanowisko profesora Uczelni, co dodatkowo wiązało się z podwyższeniem wynagrodzenia tej grupie pracowników. W ubiegłym roku ustanowiliśmy i nadal utrzymujemy fundusz projakościowy, w kwocie 4 mln zł rocznie, na dodatkowe wynagrodzenie dla pracowników mających największe osiągnięcia badawcze.

Utworzyliśmy Interdyscyplinarne Centrum Rozwoju Kadr, którego celem są działania na rzecz wsparcia i rozwoju kadr Uczelni oraz doskonalenie procesów zarządzania kadrą, zgodnie ze standardem europejskim HR Excellence in Research. Na rozwój Centrum Uniwersytet pozyskał 1,7 mln zł dofinansowania z programu DIALOG MNiSW.

W roku 2017 otrzymaliśmy wyróżnienie HR Excellence in Research przyznawane przez Komisję Europejską. Jest to certyfikat doskonałości naukowej i zarazem wyraz uznania dla naszych dążeń w zakresie wdrożenia zasad przyjętych w Europejskiej Karcie Naukowca i Kodeksie Postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych oraz w zapewnieniu im odpowiednich warunków pracy i rozwoju kariery naukowej.

Trzy strategiczne projekty rozwojowe Uniwersytetu uzyskały dofinansowanie w ramach środków z Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Są to: 1) Zintegrowany Program Rozwoju Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; Jeden Uniwersytet – Wiele Możliwości; 2) Program Zintegrowany; oraz 3) DUO – Uniwersytet Śląski uczelnią dostępną, uniwersalną i otwartą. Łączna wartość projektów wynosi ponad 67 mln zł. Do roku 2023 dzięki tym projektom będziemy mogli wdrożyć nowoczesne rozwiązania z obszaru zarządzania uczelnią i jej informatyzacji, zmodyfikować i udoskonalić kierunki kształcenia, przeszkolić i wzmocnić kompetencyjnie kadrę Uniwersytetu oraz studentów i doktorantów. Wsparciem z projektów objętych zostanie prawie 6 tysięcy osób.

Dnia 9 października 2017 roku w Sali NOSPR w Katowicach odbyła się inauguracja pięćdziesiątego roku akademickiego z udziałem wicepremiera rządu i ministra nauki i szkolnictwa wyższego dr. Jarosława Gowina. Przez cały rok akademicki 2017/2018 miały miejsce wydarzenia uświetniające rocznicowe obchody we wszystkich miastach uniwersyteckich: w Katowicach, Sosnowcu, Chorzowie i Cieszynie, przy zaangażowaniu i aktywnym udziale władz i mieszkańców tych miast. Jubileuszowe uroczystości zwieńczył urodzinowy koncert w dniu 9 czerwca 2018 roku w wykonaniu orkiestry NOSPR-u dedykowany naszej Uczelni przez prezydenta Katowic dr. Marcina Krupę.

Nasza Alma Mater została uhonorowana wieloma prestiżowymi nagrodami, wyróżnieniami, odznakami i tytułami. Władze miasta Katowice przyznały Uniwersytetowi Śląskiemu tytuł „Zasłużony dla Miasta Katowice”, władze Sosnowca – „Zasłużony dla Miasta Sosnowca”.

Szczególnym wydarzeniem była sesja Sejmiku Województwa Śląskiego zwołana z okazji jubileuszu 50-lecia Uniwersytetu Śląskiego w dniu 24 maja 2018 roku w sali Sejmu Śląskiego. Podczas sesji marszałek województwa przekazał na ręce urzędującego rektora berło rektora Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Katowicach. Uczelnia ta wraz z filią Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach została włączona do utworzonego w 1968 roku Uniwersytetu Śląskiego. 

W mijającej kadencji nastąpiła zmiana struktury grup pracowniczych naszej Uczelni. Obecnie zatrudniamy 3 293 pracowników, z których 1 960 to nauczyciele akademiccy.

Wśród nich 215 osób to profesorowie  tytularni.

Obecnie na polskich uczelniach zmniejsza się liczba profesorów. Zjawisko to ma charakter trendu. Nie jest jednak obserwowane w naszej Uczelni.

Uniwersytet kształci obecnie ponad 21 tysięcy studentów na 79 kierunkach, w tym anglojęzycznych. Liczba studentów zmniejszyła się na przestrzeni lat i wiąże się to między innymi z niżem demograficznym, widzimy jednak, że Uniwersytet jest chętnie wybierany przez kandydatów na studia wyższe. Mijająca kadencja to okres: głębokiej modyfikacji programów studiów, włączania studentów w projekty i inicjatywy badawcze, niwelowania barier w kształceniu, kreowanie najlepszych warunków do studiowania.

Wsparcie wszystkich działań pochodzi z funduszy wielu projektów Unii Europejskiej.

W ramach wdrażania ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce utworzyliśmy dwie szkoły doktorskie, których zadaniem jest w pełni wspierać naszych doktorantów i przygotować ich do samodzielnej pracy badawczej. Na przestrzeni lat zmieniła się liczba doktorantów w naszej Uczelni. Ustawa dała nam możliwość realizacji tzw. doktoratów wdrożeniowych we współpracy z otoczeniem gospodarczym, a tym samym zwiększenie liczby doktorantów UŚ.

Od początku kadencji podejmowaliśmy działania wzmacniające naszych pracowników w aplikowaniu o projekty badawcze zarówno krajowe, jak i międzynarodowe.

Realizujemy projekty współfinansowane ze środków europejskich. W mijającej kadencji zrealizowaliśmy 350 projektów dydaktycznych, badawczych oraz inwestycyjnych współfinansowanych ze środków europejskich, na które pozyskaliśmy łącznie ponad 149 mln zł.

Na podstawie danych z Narodowego Centrum Nauki możemy zauważyć zarówno wzrost z roku na rok liczby składanych przez Uniwersytet Śląski aplikacji, jak i wzrost wartości uzyskiwanych dofinansowań projektów. Łącznie w latach 2016–2020 pozyskaliśmy z NCN na realizację projektów badawczych ponad 110 mln zł, obecne realizowane są 202 projekty badawcze krajowe. Złożyliśmy w sumie 1 249 aplikacji, ich uśredniony współczynnik sukcesu to około 22%.

Uniwersytet od kilku lat ściśle współpracuje z gospodarką. Jednym z wyrazów tej współpracy jest realizacja projektów aplikacyjnych. W latach 2016–2020 realizowaliśmy projekty badawczo-wdrożeniowe w konsorcjach naukowo-przemysłowych; wartość tych projektów wynosi 32 mln zł, z czego wartość przypadająca na Uniwersytet Śląski to 10 mln zł. Łącznie złożyliśmy 54 aplikacje o dofinansowanie tego typu projektów. Pozyskaliśmy także 1,5 mln zł na realizację przez naszych naukowców prac badawczych przedwdrożeniowych, których wyniki poddawane są próbom komercjalizacji.

W ramach współpracy z otoczeniem społeczno-gospodarczym Uniwersytet realizuje usługi badawcze zlecone przez podmioty zewnętrzne. W latach 2016–2020 nasi naukowcy zrealizowali usługi o wartości prawie 15 mln zł za pośrednictwem UŚ lub spółki celowej SPIN-US.

SPIN-US  jest spółką celową Uniwersytetu powołaną w myśl ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce do komercjalizacji wyników badań naukowych. Obecnie grupa kapitałowa SPIN-US liczy sześć spółek córek podejmujących się prób wdrożenia wyników badań naszych pracowników. Jedna ze spółek to fundusz kapitałowy seed/venture capital, wraz z partnerami prywatnymi spółka ta otrzymała 36 mln zł kapitalizacji z programu Narodowego Centrum Badań i Rozwoju BRIdge Alfa.

Wyniki działalności naukowej pracowników Uniwersytetu są od wielu lat chroniona prawnie. Dba o to Zespół Rzeczników Patentowych.

W latach 2016–2020 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej przyznał Uniwersytetowi ochronę 127 patentów i praw ochronnych. Zgłosiliśmy łącznie 135 wynalazków i wzorów użytkowych. W statystykach Urzędu Patentowego plasujemy się wśród uniwersytetów nieprzymiotnikowych w poszczególnych latach na pierwszym lub drugim miejscu (zamiennie z Uniwersytetem Jagiellońskim). 

Ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach utworzyliśmy Uniwersyteckie Laboratoria Kontroli Atmosfery, z balonem wykorzystywanym do obserwacji i pomiarów wskaźników służących do oceny stanu atmosfery. Centrum badawcze zostało wsparte przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w kilku etapach łączną kwotą około 1,5 mln zł.

Mijająca kadencja to czas wzmacniania umiędzynarodowienia Uniwersytetu Śląskiego. Wypracowaliśmy sieć międzynarodowej współpracy z sześcioma krajami
w ramach idei – Transform4Europe. Pozyskaliśmy ponad 6 mln zł na realizację projektów z NAWA – Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, a także ponad 23 mln zł na realizację programu Erasmus+.

W ostatnich dwóch latach znacznie wzrósł budżet Uczelni – z poziomu poniżej 400 mln zł do poziomu 445–480 mln zł. W roku 2019 otrzymaliśmy znaczną dotację jednorazową na regulację wynagrodzeń wynikającą z zapisów ustawy. Wyraźnie wzrosły też przychody Uczelni na potencjał badawczy i z działalności badawczej – do poziomu 50–70 mln zł.

Aktualny status naszej Uczelni opisują jej pozycje w rankingach, a także jej miejsce wśród uczelni badawczych, będące wynikiem konkursu „Inicjatywa Doskonałości – Uczelnia Badawcza” (ID-UB) na uczelnie badawcze. Od kilku lat UŚ jest w czołówce 10–12 polskich uczelni klasyfikowanych w rankingach światowych. Ten wynik można by uznać za satysfakcjonujący, gdyby nie to, że pozycja tej grupy w nauce światowej  nie jest zadowalająca. Warto jednakże wskazać na wyniki rankingów dziedzinowych, w których pozycja Uniwersytetu Śląskiego wśród polskich uczelni jest więcej niż satysfakcjonująca – na przykład rankingu THE Times Higher Education czy rankingu Nature Index z 2020 roku (szóste miejsce UŚ, piąte wśród uniwersytetów; pozycje od pierwszej do czwartej są zajęte przez cztery uniwersytety mające kilkusetletnią tradycję, więc znacznie dłuższą niż nasza, licząca 52 lata; za nami pozostaje sześć polskich uczelni z listy uczelni badawczych wyłonionych w konkursie ID-UB.   

Trzecią misję Uniwersytetu wypełnialiśmy poprzez działalność Uniwersytetu Otwartego oraz inicjatywy służące popularyzacji nauki. Zorganizowaliśmy cztery edycje Śląskiego Festiwalu Nauki, który stał się wydarzeniem międzynarodowym. Festiwal uznany został za najlepsze wydarzenie popularyzacyjne w Europie przez międzynarodową organizację EUPRIO (European Association of Communication Professionals in Higher Education),

zrzeszającą podmioty zajmujące się komunikacją i promocją w szkolnictwie wyższym. Na realizację zadań związanych z trzecią misją Uniwersytetu pozyskaliśmy 2,7 mln zł z programów MNiSW.

W słowach podsumowania mijającej kadencji 2016–2020 nie można nie wspomnieć o tych problemach, które pozostają nie rozwiązane i stanowią wyzwanie dla władz kolejnej kadencji.

1. Najważniejszym wyzwaniem jest niewątpliwie niepozyskanie funduszy na budowę śląskiego Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych, najważniejszej i najpotrzebniejszej inwestycji dla Uczelni i całego środowiska nauki w regionie. Za niepowodzenie realizacji tego planu w mijającej kadencji odpowiedzialny jest nie tylko Uniwersytet, lecz także cały region i jego władze. Inwestycji nie udało się zrealizować, mimo że wszyscy mamy świadomość jej znaczenia dla regionu – jesteśmy bowiem jedynym ośrodkiem naukowym w województwie śląskim prowadzącym badania i kształcenie w wymienionych dyscyplinach naukowych na szeroką skalę.
2. Mniejsze znaczenie ma nieskuteczna transakcja sprzedaży obiektu przy placu Sejmu Śląskiego; obiekt ten jeszcze może okazać się przydatny w przypadku modernizacji infrastruktury Uczelni.
3. Uzyskanie przez UŚ pozycji wśród pierwszej dziesiątki uczelni badawczych zapewne byłoby ogromnym sukcesem, na który w zaciszu trochę liczyliśmy. Czy jednak na pewno mieliśmy tak mocne atuty jak uniwersytety ze znacznie dłuższą tradycją, które w tym gronie się znalazły?

W podsumowaniu można powiedzieć, że w ostatnich latach nastąpił znaczący postęp w rozwoju i umacnianiu pozycji Uniwersytetu Śląskiego jako liczącej się uczelni w regionie i w kraju. Jest to efekt konsekwentnej, ustawicznej pracy i wielkiego zaangażowania wielu członków naszej wspólnoty na przestrzeni lat. Chciałbym wyraźnie podkreślić, że budowanie pozycji uczelni jest procesem, który opiera się na potencjale kumulowanym w przeszłości. W rozwoju uniwersytetu nic nie dzieje się nagle, z roku na rok. Dziś, u progu końca kadencji, możemy stwierdzić, że utrzymaliśmy właściwy kierunek zmian w obrębie Uczelni i wzmocniliśmy jej pozycję. Kontynuacja realizacji głównych założeń strategicznych nakreślonych w poprzednich kadencjach okazała się właściwą strategią pracy Uczelni w mijającym okresie.

Szanowni Państwo,

Na początku swojego wystąpienia przytoczyłem myśl jednego z byłych rektorów Uniwersytetu Śląskiego, mojego poprzednika, że uniwersytet był, jest i będzie. Słowa te określają pewną optykę widzenia uczelni, pokazują, że czas nie gra pierwszoplanowej roli, że niekiedy trzeba go zignorować.

Uniwersytet był ważną instytucją społeczną od czasu jego powstania jako instytucji nauki i edukacji. Uniwersytet zawsze stanowił awangardę tworzenia nowych idei, nowych procesów społecznych i technologicznych, ma więc znaczący wkład w rozwój cywilizacyjny i wzrost poziomu życia społeczeństwa. Natomiast wykształcenie uniwersyteckie było dobrem, umożliwiało osiągnięcie sukcesu w krótkim czasie. Nie nie można więc zapominać zasług i roli uniwersytetu w przeszłości.

Chciałbym jednak mocno podkreślić, że istotą uniwersytetu nie jest przetrwanie, lecz rozwój. Uniwersytet jest swoistym zobowiązaniem moralnym wobec pokoleń współtworzących historię narodu i świata, dzięki uniwersytetowi zdobyta w przeszłości wiedza jest rozwijana w nowych badaniach, potrzeby jednostek znajdują wyraz w działaniach służących całej wspólnocie akademickiej, a jakość kształcenia jest przedmiotem szczególnej troski.

Rolą rektora jako zarządzającego uniwersytetem jest rozwiązywanie problemów, a nie sprawowanie funkcji. Sposobem podejmowania decyzji z myślą o przyszłości i sprzyjających rozwojowi uczelni są prowadzące do konsensusu negocjacje i rozmowy z przedstawicielami poszczególnych jednostek uniwersytetu. Niezależnie od szerokich kompetencji i swobody decyzji, przysługujących wydziałom w zakresie wielu spraw, Uniwersytet stanowi jedną całość, w której podstawowe dla uczelni interesy badań naukowych i kształcenia stać się muszą priorytetowym zadaniem.

Uniwersytet to także, a może przede wszystkim instytucja – być może współcześnie jedna z ostatnich – która jest bastionem wartości i prawdy. Musi strzec swojej autonomii. Autonomia jest koniecznym warunkiem dobrego wypełniania przez uniwersytet jego obowiązków. Noblistka „tej kadencji rektorskiej” Olga Tokarczuk powiedziałaby pewnie, że uniwersytet powinien przyjąć perspektywę „czwartoosobowego” narratora: instytucji, która „potrafi zawrzeć w sobie zarówno perspektywę każdej z postaci, jak i umiejętność wykraczania poza horyzont każdej z nich, która widzi więcej i szerzej, która jest w stanie zignorować czas”. Zapewne więcej o przyszłości i możliwości zajęcia przez Uniwersytet Śląski pozycji „czułego narratora” powie profesor Ryszard Koziołek, rektor elekt, literaturoznawca, ale i mnie – hydrogeologowi – ta myśl nie jest obca.

Uniwersytet jako wspólnota uczonych i studentów widzi swe powołanie nie tylko w przekazywaniu informacji niezbędnych w przyszłym życiu zawodowym studenta, ale przede wszystkim w odkrywaniu zdolności, talentów młodego człowieka, w otwieraniu przed nim perspektyw poznawczych. Uniwersytet pielęgnuje i szanuje niezależność, ale również namysł nad współczesnymi wyzwaniami życia. Z troską i uwagą uczestniczy w codziennych wydarzeniach, w czasami trudnej, budzącej wiele kontrowersji rzeczywistości.

Wszak tak jak społeczeństwu potrzeba jedności, tak uniwersytetowi potrzebne jest poczucie wspólnotowości i przeświadczenie, iż wszelkie decyzje zapadające w poszczególnych jednostkach organizacyjnych uczelni nie tylko uwzględniają partykularne potrzeby, lecz także służą interesem uniwersytetu jako wspólnoty, a podejmujący decyzje kierują się poczuciem odpowiedzialności zarówno za swoją jednostkę, swój wydział, jak i za cały uniwersytet.

Uniwersytet powinien być przykładem nowoczesnej instytucji, w której przestrzeganie zasad ekonomicznej racjonalności wyznaczonej przez reguły prawa jest niezbędne, lecz by mogło być skuteczne, nieodzowna jest wzajemna życzliwość członków wspólnoty akademickiej oraz poczucie łączącego nas zaufania i moralnego obowiązku wzajemnego zrozumienia i współdziałania. Poczucie owo przejawia się w szacunku i odpowiedzialnych decyzjach, niejednokrotnie trudnych, wymagających odwagi spojrzenia poza „jest” – w kierunku „będzie”.

Szanowni Państwo,

Jaki więc będzie Uniwersytet przyszłości? Jak widzę przyszłość naszej Uczelni? Myślę, że wszyscy zadajemy sobie te pytania, a obecna sytuacja – pandemia – te pytania wzmacnia. I nikt zapewne nie ma gotowej na nie odpowiedzi. Jest oczywiste, że uniwersytet przyszłości będzie inny od tego, jaki jest dzisiaj. Uniwersytety, mimo ich wielkiego zróżnicowania w skali światowej, będą poddane presji finansowej, społecznej oraz technologicznej.

Prawdopodobnie największa zmiana, jakiej możemy oczekiwać, będzie polegała na tym, że uniwersytet przyszłości zmieni się z uniwersytetu zorientowanego na siebie na uniwersytet zorientowany na otoczenie, na społeczność i gospodarkę, w którym funkcjonuje, a także – zamiast być zorientowanym na wykładowcę – będzie zorientowany na studenta. Połączenie tradycyjnych i nowych metod kształcenia stanie się normą. Uniwersytet nie może być nadal postrzegany jako fabryka absolwentów. Badania naukowe będą nadal odgrywały kluczową rolę w zapewnieniu rozwoju gospodarki i społeczeństwa.

Uniwersytet nadal będzie miejscem ścierania się dwóch funkcji – niezależnym miejscem refleksji, nieskrępowanego myślenia i wolności w wyrażaniu poglądów i miejscem podejmowania wyzwań płynących z otoczenia – ze strony społeczeństwa i gospodarki. 

Życzę Państwu, by Uniwersytet Śląski, będący obecnie w grupie uniwersytetów krajowych – odwołam się do umownego podziału na uniwersytety globalne – światowe, krajowe i regionalne – umacniał się jako uczelnia badawcza i zmierzał do pozycji uniwersytetu rangi międzynarodowej, by garnęli się do naszej Uczelni studenci i doktoranci oraz badacze i wykładowcy z innych krajów, by był uniwersytetem zaangażowanym w poważne badania naukowe we współpracy z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, by był uniwersytetem cieszącym się uznaniem i poważaniem społeczności międzynarodowej. Aby tak było, potrzeba żarliwej współpracy, funkcjonowania w środowisku europejskim, międzyuczelnianym, budowanym na mocnych stronach wszystkich partnerów. Kryzys globalny związany z pandemią i jego skutki pokazały, że w coraz większym stopniu ludzie na całym świecie ufają ekspertom i ekspertyzom opartym na badaniach naukowych. Uniwersytet zatem, w tym Uniwersytet Śląski, jest i będzie potrzebny. To nie tylko refleksja z przedstawionego przeze mnie sprawozdania, ale wielkie wyzwanie dla wspólnoty naszej Uczelni.