co trzeba wiedzieć o dyskryminacji?
Definicja
Dyskryminacja – inaczej nierówne traktowanie – to niesprawiedliwe, krzywdzące, gorsze traktowanie osoby lub grupy osób w porównaniu do innych, ze względu na określoną cechę. Powodem dyskryminacji są najczęściej: płeć, wiek, rasa, niepełnosprawność, orientacja seksualna, cechy fizyczne, religia, przynależność do grupy etnicznej, narodowej lub społeczno-kulturowej, przekonania polityczne lub inne przekonania, a także status materialny, pochodzenie społeczne oraz inne okoliczności. Dyskryminacja może wiązać się z dowolną cechą, uznaną przez grupę dominującą w danym środowisku za niepożądaną lub mniej wartościową. W uczelni powodem dyskryminacji może być brak stopnia naukowego, przynależność do grupy pracowniczej, forma zatrudnienia, wyniki w nauce, tryb studiów czy fizyczne miejsce studiowania.
Przykłady:
- egzaminator(-ka) gorzej ocenia studentów(-tki), kierując się noszonymi symbolami religijnymi, choć prezentują taki sam poziom wiedzy;
- studenci(-tki) wyśmiewają, tj. poniżają osoby nieheteronormatywne;
- wykładowca(-czyni) ogłasza, że w jego(jej) seminarium mogą brać udział tylko osoby niewierzące;
- w bufecie osoby o innym kolorze skóry są pomijane w kolejce;
- toalety dla osób z niepełnosprawnością są zamknięte na klucz dostępny na portierni.
Obiektywne rozróżnienie ze względu na zachowanie, sprawowaną funkcję, zakres obowiązków czy osiągnięcia nie stanowi dyskryminacji. Przeciwieństwem nierównego traktowania nie jest bowiem traktowanie ludzi jednakowo.
Dyskryminacja stanowi konkretne zachowanie, które może być niezwykle różnorodne i przejawiać się zarówno w określonym postępowaniu w stosunku do danej osoby, jak i formułowanych zdaniach, żartach, gestach. Jednocześnie osoba dyskryminująca może nie być świadoma dyskryminującego nacechowania swoich zachowań i ich konsekwencji.
Za dyskryminację uznaje się już działanie jednorazowe, choć najczęściej ma ona charakter powtarzalny i długotrwały.
Rodzaje dyskryminacji
Dyskryminacja może mieć formę bezpośrednią (jawną), gdy na przykład wykładowca nie dopuszcza do eksperymentów studentki, zakładając z góry, że jako kobieta ma mniejsze zdolności intelektualne. Motywem gorszego traktowania osoby jest postrzeganie jej przez pryzmat cechy prawnie chronionej, w tym przykładzie – płci.
Dyskryminacja może też następować z wielu przyczyn jednocześnie, np. płci i pochodzenia etnicznego, wtedy mówimy o dyskryminacji zwielokrotnionej.
Dyskryminacja może też mieć charakter instytucjonalny, wynikający najczęściej z braku odpowiednich uregulowań. Przykładem może być brak dostępu do informacji lub odpowiedników wzorów dokumentów w językach obcych. Innym przykładem może być niedostępność z powodu barier architektonicznych w obiektach danej organizacji.
Dyskryminacja może też mieć charakter pośredni, gdy pozornie neutralne decyzje, przepisy czy wprowadzane rozwiązania krzywdzą osoby (lub całą grupę) o jakichś cechach. Na przykład sposób przeprowadzania egzaminu pisemnego na uczelni prowadzi do dyskryminacji osób z niektórymi niepełnosprawnościami, bowiem nie są one w stanie sprostać wymaganiom egzaminatora(-ki) w ściśle limitowanym czasie. Innym przykładem może być ustalenie kryteriów rekrutacji/awansu w taki sposób, że nie mają szans ich spełnić np. osoby danej narodowości.
Skutki dyskryminacji
Doświadczanie dyskryminacji jest zawsze destrukcyjne dla poczucia podmiotowości i narusza godność osób, które jej doświadczają. Skutkiem doświadczania dyskryminacji może być zauważalna psychiczna destabilizacja osoby doświadczającej jej, poczucie krzywdy i absurdu, przeżywanie silnego stresu psychicznego, przygnębienie, rozwijanie się poczucia małowartościowości. Działania dyskryminujące prowadzą do marginalizacji i ograniczenia rozwoju człowieka, poczucia izolacji i wykluczenia.
Sytuacje dyskryminacji w uczelni są nie tylko niezgodne z prawem, ale także godzą w istotę funkcjonowania uniwersytetu jako społeczności i jako organizacji. Ich istnienie kwestionuje przyjęte w uczelni wartości oraz powoduje atmosferę pracy, która niszczy wzajemny szacunek, obniża kreatywność, zubaża czy wręcz uniemożliwia współpracę i wymianę myśli, dyskredytuje różnorodność, a także wzmaga reakcje odwetowe. Podejmowanie działań mających na celu wyeliminowanie zjawiska dyskryminacji oraz skuteczne zapobieganie jej poprzez profilaktykę jest więc koniecznością. Dbanie o równość i różnorodność jest realizowaniem zasadniczych wartości akademickich i demokratycznych oraz spełnianiem idei uniwersytetu jako wspólnoty wszechstronnie rozwijającej się.