Artykuł jest częścią cyklu, w którym przybliżane są sylwetki kandydatów i kandydatek z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach do Śląskiej Nagrody Naukowej 2024.
Jako politolog bada instytucje metropolitalne w Polsce, Francji i Kanadzie, a jako socjolog przygląda się aktywnościom mieszkańców metropolii, poprzez szukanie miejsc, w których, oddolnie, tworzone są innowacje społeczne. Z kolei za pogłębianie współpracy między Polską i Francją otrzymał order Kawalera Palm Akademickich – jeden z najwyższych francuskich odznaczeń państwowych. Dr hab. Robert Pyka, prof. UŚ był nominowany do Śląskiej Nagrody Naukowej 2024.
– Jestem socjologiem polityki, specjalizującym się w tematyce miast i metropolii. Choć bardziej czuję się socjologiem niż politologiem, to moje badania od zawsze lokują się na styku tych dwóch spojrzeń: administracyjno-politycznego i socjologicznego. Z jednej strony chcę zrozumieć, jak działają instytucje metropolitalne – one jednak, same w sobie, nie tworzą metropolii. Stąd drugi nurt moich badań, czyli zejście do poziomu mieszkańców metropolii i poszukiwanie w ich złożonych i gęstych relacjach źródeł innowacji społecznych – opowiada dr hab. Robert Pyka, prof. UŚ z Instytutu Socjologii na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego.
Dwa dyplomy, dwa języki, dwa spojrzenia
Korzenie dzisiejszej specjalizacji prof. Roberta Pyki i jego ukierunkowanie na język francuski sięgają jeszcze czasów studiów. Jest on bowiem absolwentem Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Śląskiego, a także (nieistniejącej już) Międzynarodowej Szkoły Nauk Politycznych UŚ, która ściśle współpracowała z odpowiadającym jej Instytutem Nauk Politycznych w francuskim Bordeaux. – Mieliśmy zajęcia po francusku, również z francuskimi wykładowcami, miałem okazję wyjechać do Francji na pół roku. Język francuski jest więc obecny od początku mojej kariery naukowej i do dziś posługuję się nim na co dzień, choć studiów w tych kierunku nie ukończyłem – opowiada.
Ma dwa dyplomy: z dziedziny nauk politycznych i socjologii. Po studiach zaczął pracę na uczelni jako asystent. Wtedy zaangażował się również w dyplomację samorządową, wspierając pogłębianie współpracy dwóch miast partnerskich: Katowic i Saint-Etienne. – To miasta z bardzo podobną przeszłością przemysłową, które od lat towarzyszą sobie w procesie transformacji. Zresztą, współpraca między nimi trwa nadal, a ja od 2003 roku prowadzę Dom Miasta Saint-Etienne w Katowicach – stowarzyszenie, które zajmuje się rozwijaniem kontaktów i projektów między dwoma miastami. Co ciekawe, jeszcze kiedyś to Katowice więcej czerpały niż dawały, a dzisiaj w wielu obszarach to my uczymy naszych partnerów – mówi Robert Pyka.
W kolejnych latach Francja nadal towarzyszy rozwojowi jego kariery naukowej; dochodzi też wątek metropolii i miast. Łącząc obie te kwestie, Robert Pyka zaczyna się przyglądać obszarom metropolitalnym we Francji. Początkowo bada, jak działają one na poziomie instytucji, aby wyniki swoich obserwacji przenieść na grunt polski, gdy trwały prace nad stworzeniem związku metropolitalnego wokół Katowic. Później zaczął się skupiać na kwestii wkładu mieszkańców w funkcjonowanie metropolii.
Prof. Robert Pyka regularnie bywa w Lyonie, gdzie prowadzi wykłady i współpracuje z Instytutem Studiów Zaawansowanych. Jego najdłuższy pobyt tam trwał 10 miesięcy. Ściśle współpracuje również z kanadyjskimi partnerami naukowymi.
Za swoją ponad 20-letnią pracę naukową oraz działalność społeczną na rzecz pogłębiania współpracy między Polską i Francją, w 2024 roku prof. Robert Pyka otrzymał order Kawalera Palm Akademickich – jedno z najwyższych francuskich odznaczeń państwowych, przyznawane wybitnym naukowcom, a ustanowione pierwotnie przez cesarza Napoleona Bonaparte w 1808 roku. Uroczysta ceremonia wręczenia orderu odbyła się na Zamku Królewskim na Wawelu. – To była dla mnie bardzo wzniosła chwila. Miło, że moja praca została przez kogoś zauważona i doceniona – wspomina badacz.
Baczny obserwator miast i metropolii
Tematem miast i metropolii prof. Robert Pyka zajmuje się od prawie 20 lat. – Kiedy zaczynałem, w 2007 roku, mało kto w Polsce mówił o obszarach metropolitalnych. Zdarzało się, że opowiadając komuś, czym się zajmuję, mój rozmówca myślał, że mówię o strukturach kościoła – o metropolicie katowickim – wspomina, żartując. I dodaje, że dzisiaj, szczególnie w naszym regionie, metropolia jest coraz lepiej rozpoznawana, ponieważ jest obecna w wielu obszarach codziennego życia jej mieszkańców.
Aby pełniej rozumieć działanie metropolii, prof. Robert Pyka założył Obserwatorium Procesów Miejskich i Metropolitalnych. Inspirację do jego powołania badacz przywiózł z Francji, gdzie przy aglomeracjach miejskich istnieją agencje urbanistyczne, skupiające naukowców m.in. socjologów, geografów czy ekonomistów. – Naszym podstawowym założeniem było zbadanie relacji między państwem i metropoliami m.in. na przykładzie Francji i Kanady – jak inne państwa próbują je ukonstytuować i upodmiotowić. Zgromadzona wiedza pozwoliła wesprzeć proces tworzenia związku metropolitalnego wokół Katowic, co formalnie stało się w 2017 roku, gdy na mocy ustawy ustanowiono Górnośląsko-Zagłębiowską Metropolię. Obecnie nadal analizujemy procesy zachodzące w metropoliach – mówi.
Podczas swojej kariery naukowej, prof. Robert Pyka uczestniczył w kilkunastu projektach badawczych, w siedmiu pełniąc funkcję kierownika. Obecnie kieruje projektem na rzecz wzmocnienia metropolitalnej współpracy i zarządzania w Europie Środkowej, finansowanego z unijnego programu Interreg. – Łączymy siły ośmiu regionów metropolitalnych w Europie Środkowej. Identyfikujemy, testujemy i udostępniamy innym narzędzia efektywnego zarządzania metropoliami. Mimo tego, że nasza metropolia jest młoda, w wielu aspektach my także możemy uczyć innych dobrych praktyk współpracy– wyjaśnia.
W poszukiwaniu źródeł innowacji
Prof. Robert Pyka, jak sam przyznaje, najlepiej czuje się w badaniach socjologicznych, zwłaszcza w pracy w terenie, na którą nie zawsze wystarcza czasu w ferworze codziennych obowiązków.
– Prawdziwa metropolia to ludzie; to oni tworzą tzw. wibrujące miasta, w których dzięki dostępności tak wielu zasobów, kompetencji i ludzkiej kreatywności rodzą się innowacje, w tym innowacje społeczne. Właśnie takich miejsc poszukuję – miejsc, gdzie ludzie tworzą nowe sposoby rozwiązywania ich problemów w mieście np. dotyczących mieszkalnictwa, mobilności, przestrzeni pracy czy dostępu do zdrowej, lokalnej żywności – opowiada.
Pierwsze takie badania przeprowadził w Lyonie, gdzie znalazł około 50 takich miejsc, choć zbadał jak dotąd kilkanaście. – Przyglądam się im również w naszej metropolii. Przykładem może być Fabryka Porcelany, gdzie w poprzemysłowym obiekcie ulokowano przedsiębiorstwa z branży kreatywnej, albo Centrum Zimbardo na Nikiszowicu, m.in. dzięki któremu dzielnica z niegdyś dość zdegradowanej społecznie stała się kultową – podaje.
– Opowiadając o miejscach wytwarzania innowacji społecznych, często posługuję się metaforą drzew i słoni oraz motyli i pszczół. Drzewa i słonie to instytucje, urzędy, samorządy, które choć mają zasoby, wiedzę i infrastrukturę mają problem z inercją, a zmiany w nich przebiegają wolno. Do wdrażania niezbędnych innowacji w mieście potrzebne są pszczoły i motyle – kreatywni, działający oddolnie mieszkańcy, eksperymentującymi wokół reguł życia i zaspakajania potrzeb w mieście. Pszczoły i motyle, choć kolorowe i kreatywne, są bardzo wrażliwe i kruche, potrzebują wsparcia oraz uznania i drzew, i słoni. To na styku tych dwóch światów rodzą się prawdziwe innowacje. Właśnie z przyglądania się tym metaforycznym kolorowym motylom z socjologicznego punktu widzenia czerpię największą przyjemność w mojej pracy – podsumowuje prof. Robert Pyka.
Nakładem Wydawnictwa UŚ wkrótce ukaże się książka prof. Roberta Pyki na temat miejsc innowacyjnych w europejskich metropoliach.
| Autorka: Agnieszka Kliks-Pudlik |