Każdy kolejny rok spędzony w Uniwersytecie uświadamia mi jego dwoistą naturę. Dwoistą, ponieważ uniwersytet jest ufundowany na sprzeczności dwu imperatywów: pewności i sceptycyzmu. Pierwszy zobowiązuje nas do dowodzenia prawdy ponad wszelką wątpliwość; drugi wzywa do zakwestionowania lub wykazania niewystarczalności każdej prawdy, jaką w nim zastaliśmy, począwszy od dnia, w którym złożyliśmy studenckie ślubowanie. Pożytek z dwoistości uniwersytetu polega na naprzemiennej dynamice tych imperatywów w relacji ze światem pozaakademickim. Otóż, jeśli rzeczywistość wokół kostnieje w dogmatach i poglądach odnośnie do tego, jaki jest człowiek i świat, a zwłaszcza, jaki być powinien, wówczas uniwersytet eksponuje krytyczną podejrzliwość; mnoży perspektywy; dekonstruuje i nicuje. Innymi słowy – rozplata cumy pewności, a potem dzieli każdą nić na czworo, aby wykazać, jak niepewne i słabe są niewzruszone przekonania i ugruntowane opinie.
Przychodzą jednak chwile, gdy nie tylko nauka i wiedza tracą społeczne uznanie, ale zaczynamy wątpić w prawdy podstawowe, wywiedzione z naszego wspólnego doświadczenia,
„Że ziemia nie jest snem, lecz żywym ciałem,
I że wzrok, dotyk ani słuch nie kłamie.
[…]
Niektórzy mówią, że nas oko łudzi
I że nic nie ma, tylko się wydaje,
Ale ci właśnie nie mają nadziei.
Myślą, że kiedy człowiek się odwróci,
Cały świat za nim zaraz być przestaje,
Jakby porwały go ręce złodziei.”
(Cz. Miłosz, Nadzieja)
Kiedy zaczyna triumfować łatwy sceptycyzm lub wyrachowany cynizm, które pozbawiają ludzi zaufania do prawdy naukowej, naigrywają się z obiektywizmu, racjonalności i zdrowego rozsądku, wtedy uniwersytet ma prawo i obowiązek przemówić pryncypialnie, odsiewając fakty i dowiedzione tezy od mniemań, opinii i poglądów. Ta rola uniwersytetu staje się fundamentalna, kiedy niszczenie prawdy jest strategią wrogiego państwa, które dąży do wywołania chaosu, wzajemnej podejrzliwości lub poczucia chronicznego niepokoju. A w takiej sytuacji znalazł się nasz kraj od początku ataku Rosji na Ukrainę. Uniwersytety to najważniejsze elementy układu odpornościowego społeczeństwa i państwa przeciw wszelkim „fabrykom trolli” – czyli zorganizowanemu przemysłowi kłamstwa i propagandy.
To jest nasze, uczonych, pracowników i studentów zadanie na ten rok akademicki – wspólnie i solidarnie dać oparcie sobie i społeczeństwu wobec ataków agresywnego kłamstwa. Aby uniwersytet mógł taki być, musi być mocny ludźmi oraz dobrą infrastrukturą do badań i kształcenia studentów. Wtedy możemy powiedzieć każdemu i każdej słowami pieśni Boba Dylana: „Chodź, dam ci schronienie przed burzą” (Shelter from the storm).
Drodzy Studenci, Drogie Studentki!
Obserwując rozwój sztucznej inteligencji możecie podlegać wrażeniu, że kolosalna sprawność algorytmów AI w używaniu ludzkiej wiedzy gromadzonej przez tysiąclecia, spowoduje odwrót od tradycyjnej edukacji akademickiej.
Nie obawiajcie się. Wybraliście słusznie, decydując się na zaawansowany „trening” Waszej naturalnej inteligencji, jakim są wyższe studia. Niezwykłą i nieosiągalną dla maszyn uczących się właściwością Waszych umysłów jest zdolność do nadzwyczajnie efektywnego wykorzystania nawet niewielkich zasobów informacji i doświadczeń, aby formułować hipotezy, wyciągać wnioski, a co najważniejsze – podejmować trafne decyzje dotyczące swojego życia i życia innych ludzi.
Niech nas nie paraliżuje nieogarniony przez pojedynczego człowieka ogrom „big data”. Największym osiągnięciem ewolucyjnym człowieka jest coś innego, a mianowicie używanie skromnych zasobów danych do rozwiązywania wielkich problemów. Po to przyszliście na studia uniwersyteckie, aby dowiedzieć się, jak to robili inni i spróbować sami.
Ale też jesteście tu z nami po coś więcej; po to, czego żadna maszyna nie potrzebuje ani dać nie potrafi. Po przyjaźń, współczujące rozumienie każdej istoty, dzielenie wspólnych pasji, poczucie bezpieczeństwa, szacunek i tolerancję; po osobiste szczęście. Do tego również służy Uniwersytet. Dbajmy o niego i twórzmy go razem, abyśmy wszyscy mieli w nim oparcie na czas niepokoju.
Z wyrazami szacunku
prof. dr hab. Ryszard Koziołek
Rektor Uniwersytetu Śląskiego
Rektor Uniwersytetu Śląskiego prof. dr hab. Ryszard Koziołek | fot. Julia Agnieszka Szymala