Łososie potrafią przemierzać tysiące kilometrów, by dotrzeć do tarlisk | Fot. Marcos Paulo Prado, Unsplash
| Weronika Cygan |
Macierzyństwo w przyrodzie przybiera różne formy. Każda wymaga od samicy mniejszego bądź większego poświęcenia – czasu, energii, zdrowia, a czasem nawet życia. Choć jest to ewolucyjnie stary wynalazek, bardzo trudno wyznaczyć moment, w którym pojawiło się macierzyństwo.
– Nie można wskazać konkretnego punktu w historii życia naszej planety, kiedy wykształciła się matczyna opieka nad potomstwem – tłumaczy prof. dr hab. Karina Wieczorek z Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. Jednym z najstarszych dowodów takiej troski mogą być pozostałości pewnej grupy kredowych hadrozaurów z rodzaju Maiasaurus. – Dosłowne polskie tłumaczenie nazwy rodzajowej tego gada to „dobra jaszczurza matka”. Naukowcy odkryli w jednym miejscu zarówno skorupki jaj, jak również szkielety młodych dinozaurów wraz ze szkieletami dorosłych osobników. Wskazywałoby to na jakiś rodzaj opieki rodzicielskiej już u tych gadów – dodaje badaczka.
Jakość czy ilość?
Biologicznej ewolucji zawdzięczamy różnorodność strategii rodzicielskich wśród zwierząt. Wyodrębnić możemy dwa typy:
- strategia r – w tym przypadku matki stawiają na ilość, a liczne potomstwo jest rekompensatą wysokiej wśród niego śmiertelności. Rodzicielki nie angażują się w opiekę nad dziećmi,
- strategia k – niewielka liczba potomków pozwala rodzicom na większe zaangażowanie w ich ochronę i wychowanie.
Gdybyśmy próbowali z naszego ludzkiego punktu widzenia interpretować te zachowania, powiedzielibyśmy pewnie, że strategię r realizują „złe matki”, a strategia k jest cechą „wzorowych opiekunek”. Prof. Karina Wieczorek wyraźnie przestrzega jednak przed tym, by nie ulegać podobnej pokusie: – Należy tutaj brać pod uwagę sukces ewolucyjny i skuteczne strategie, które realizowane są od tysięcy lat.
Samice orangutanów mogą wychowywać swoje młode nawet do ósmego roku ich życia | Fot. Dan Dennis, Unsplash
Różne oblicza macierzyństwa
Jednym z bardziej przejmujących przejawów matczynej troski, gdzie rodzicielka poświęca własne życie, jest matrifagia, czyli matkożerstwo. Zaobserwowano ją u żyjących w klimacie śródziemnomorskim pająków Stegodyphus lineatus czy u występujących w Japonii skorków – Anechura harmandi. Młode osobniki zjadają swoją matkę, gdy nie mogą znaleźć innego źródła pokarmu.
O poświęceniu możemy również mówić w przypadku ośmiornicy olbrzymiej, która po złożeniu jaj pozostaje blisko nich, między innymi po to, by nieustannie oczyszczać je z alg. Przez cały ten czas nie oddala się nawet w celu zdobycia pokarmu. Krótko po wykluciu potomstwa samica umiera z głodu i wyczerpania.
Śmiercią może zakończyć się również wędrówka łososia pacyficznego. Ryba ta potrafi przemierzyć 3 tysiące kilometrów, by z oceanu dostać się do słodkowodnych tarlisk w głębi lądu, gdzie składa ikrę. – Takie zmiany w morfologii i biologii tych zwierząt, które są jednak przez znaczną część swojego życia organizmami morskimi, powodują, że w większości przypadków po złożeniu tarła taka populacja ryb ginie – mówi badaczka z UŚ.
Po wykluciu się młodych samica ośmiornicy olbrzymiej umiera | Fot. domena publiczna, Wikimedia Commons
Swego rodzaju troskliwości moglibyśmy się dopatrzyć u samicy drzewołaza karłowatego – płaza żyjącego w Ameryce Środkowej. Jednorazowo samica składa ok. 5–6 jajeczek. Po wykluciu kijanki wdrapują się na grzbiet matki, która potrafi wspiąć się 30 metrów na drzewo w poszukiwaniu bromelii. Roślina ta posiada zagłębienie, w którym znajduje się woda i to właśnie tam samica umieszcza swoje dzieci – każdą kijankę osobno. Wraca do nich wszystkich przez okres 4–5 tygodni i dokarmia je swymi niezapłodnionymi jajami.
Także orangutany mogą cieszyć się opiekuńczymi matkami, które w ochronę i wychowanie dziecka inwestują mnóstwo energii i czasu. Ten silnie zagrożony wyginięciem gatunek naczelnych jest jednym z najdłużej opiekujących się swym potomstwem zwierzęciem. Matka potrafi troszczyć się o młodego osobnika aż 8 lat.
Pod względem liczby wydawanego potomstwa rekordzistkami nazwalibyśmy myszy, które w jednym tylko roku mogą mieć aż 10 miotów, a z każdego po 7 młodych. Dla organizmu samicy jest to ogromnie wyczerpujące. Trzydziestoma osobnikami w jednym miocie może się za to pochwalić pochodzący z Madagaskaru tenrek zwyczajny.
Macierzyństwo w przyrodzie przyjmuje bardzo odmienne formy. Mniejszą lub większą troskę o potomstwo obserwujemy pośród licznych ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. Warto docenić tę niesamowitą ewolucyjną zdobycz i w Dniu Matki docenić rodzicielki wszystkich gatunków.