BERA Centrum Logistyczno–Naukowe na Svalbardzie BERA (z j. staronordyckiego – niedźwiedzica) jest nową infrastrukturą Uniwersytetu Śląskiego – jednostki wiodącej, oraz sześciu innych jednostek badawczych, która powstała w wyniku wieloletnich starań polskiego środowiska polarnego, by wspierać działania logistyczne i naukowo-badawcze prowadzone w oparciu o miasto Longyearbyen.
Pod koniec 2023 roku, po trzech latach starań, Centrum Studiów Polarnych (CSP) we współpracy z Polskim Konsorcjum Polarnym sfinalizowało inicjatywę utworzenia i utrzymania centrum logistyczno-naukowego na Svalbardzie, które rozpoczęło swoją działalność w Longyearbyen w marcu 2024 roku.
Porozumienie o powołaniu zespołu Centrum Studiów Polarnych ds. Centrum logistyczno-badawczego na Svalbardzie BERA zostało podpisane przez siedem jednostek naukowych: Uniwersytet Śląski w Katowicach (lider), Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Wrocławski. Partnerzy zobowiązali się współfinansować działania Centrum BERA oraz wspierać jego utrzymanie przez następne 10 lat.
Wsparcie naukowe i logistyczne oferowane przez Centrum BERA skierowane jest do wszystkich członków Polskiego Konsorcjum Polarnego, innych jednostek naukowych prowadzących badania na Svalbardzie oraz instytucji międzynarodowych. Jednostki współfinansujące Centrum BERA to instytucje posiadające uniwersyteckie stacje badawcze, całoroczną Polską Stację Polarną HORNSUND (Instytut Geofizyki PAN) oraz dużą infrastrukturę badawczą (np. r/v Oceania z Instytutu Oceanologii PAN), które od lat w wyniku wzrastających cen rynkowych i polityki władz norweskich zmagają się z problemami przy prowadzeniu badań na Svalbardzie. Obecna możliwość współpracy korzystnie wpływa na gospodarność środków finansowych, prowadzenie badań oraz potencjał dalszego rozwoju naukowego.
Centrum Studiów Polarnych i Polskie Konsorcjum Polarne jest członkiem międzynarodowego konsorcjum Svalbard Integrated Arctic Earth Observing System (SIOS), gdzie aktywnie współpracuje ze środowiskiem międzynarodowym w ramach grup roboczych, a także posiada realny wpływ na kształtowanie polityki prowadzenia badań na Svalbardzie (dr Dariusz Ignatiuk, adiunkt na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego oraz przewodniczący Centrum Studiów Polarnych i Polskiego Konsorcjum Polarnego wchodzi w skład Zarządu SIOS jako wiceprzewodniczący).
Rozpoczęta w 2023 roku aktywność Centrum BERA obejmowała:
- działania naukowo-badawcze prowadzone w oparciu o infrastrukturę obiektu i wyposażenie Centrum Bera;
- działania logistyczne tj. magazynowanie, transport ładunków ekspedycyjnych w obrębie miasta, portów lotniczego i morskiego Longyearbyen, możliwość skorzystania z warsztatu w celach naprawczych sprzętu badawczego i transportowego;
- działania związane z edukacją, kształceniem i popularyzacją nauki dzięki dostępności przestrzeni biurowo-konferencyjno-laboratoryjnej dla organizacji warsztatów edukacyjnych i spotkań naukowych i biznesowych.
Celem Centrum BERA jest ścisła współpraca z konsorcjum SIOS, w tym między innymi udostępnienie infrastruktury poprzez programy SIOS szerokiemu gronu naukowców zagranicznych (m.in. 28 członków SIOS z 10 krajów), co zostało sfinalizowane w połowie stycznia (https://sios-svalbard.org/SupportFromMembers).
Centrum BERA już odgrywa istotną rolę w koordynacji prowadzenia badań i logistyki na obszarze Svalbardu. Większość zespołów prowadzących badania na Svalbardzie dociera do Arktyki przez Longyearbyen i tutaj rozpoczyna swoje przygotowania do prac terenowych, jak również prowadzi je w rejonie Longyearbyen w oparciu o Centrum BERA. Przewiduje się, że w przyszłości, wraz z rozwojem Centrum BERA, ilość naukowców i realizowanych projektów będzie się znacząco zwiększać. Nawiązano już współpracę międzynarodową z Norwegią, Litwą i Włochami, dzięki której następuje umiędzynarodowienie działalności oraz planowanie wspólnych projektów badawczych.
Działania Centrum BERA odpowiadają również na sposoby realizacji Polskiej Polityki Polarnej, w tym:
- ugruntowanie pozycji Polski w Arktyce jako aktywnego i odpowiedzialnego partnera regionu;
- zwiększenie zaangażowania polskich przedstawicieli w prace prowadzone przez różne organizacje międzynarodowe w odniesieniu do regionu Arktyki.
Planowane oraz realizowane działania w ramach Centrum BERA można podzielić na trzy podstawowe zadania:
I. prowadzenie badań i monitoringu:
- realizacja badań w oparciu o aparaturę pomiarową będącą na wyposażeniu Centrum BERA (sprzęt geofizyczny, precyzyjne GPS-y różnicowe, wiertnie do lodu i gruntu, automatyczne stacje meteorologiczne, skutery, łodzie pływające, sondy morskie i in.);
- system monitoringu kriosfery (w oparciu o kontynuację projektu CRIOS do 2029 roku) rozproszony na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu od Hornsundu po Ny-Alesund (we współpracy polsko-norweskiej);
- monitoring ekosystemów lądowych;
- monitoringi morskie na wodach wokół Svalbardu i we fiordach;
- badania nad pokrywą śnieżną i lodowcami w oparciu o wyposażenie Centrum BERA.
W ramach infrastruktury Centrum BERA powstanie w 2025 roku laboratorium pozwalające na wstępną obróbkę zebranych próbek (woda, sedymenty, skały itp.) celem ograniczenia ich pojemności i rozmiaru, dokonania wstępnych analiz i przygotowania ich do transportu do Polski (m.in. zamrażanie i przechowywanie próbek lodu oraz śniegu).
Badania realizowane będą w oparciu o pozyskane zewnętrzne środki projektowe (Narodowe Centrum Nauki, Research Council of Norway, Europejska Agencja Kosmiczna, SIOS, Horyzonty Europa) jak np. projekt Liquidice (2025-2028, budżet 7.5 mln EUR, Horyzont Europa).
II. wsparcie logistyczne i organizacyjne badań:
- wsparcie logistyczne i organizacyjne dla polskich uniwersyteckich stacji badawczych tj.: Stacja Polarna Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Stacja Polarna Uniwersytetu Mikołaja Kopernika na Spitsbergenie, Stacja Polarna Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej;
- wsparcie działań Polskiej Stacji Polarnej HORNSUND Instytutu Geofizyki PAN;
- organizacja pomiarów terenowych (asysta, pobór próbek, serwis sprzętu, wykonywanie pomiarów) w rejonie centralnego Spitsbergenu (z wykorzystaniem infrastruktury Centrum BERA m.in. skuterów, łodzi i aparatury pomiarowej).
Logistyka i organizacja przedsięwzięcia finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych oraz zewnętrznych projektów.
III. edukacja i sieciowanie pomiędzy partnerami polskimi i zagranicznymi:
- organizacja spotkań branżowych partnerów Polskiego Konsorcjum Polarnego z partnerami zagranicznymi;
- organizowanie spotkań/warsztatów w ramach konferencji SIOS Polar Night Week 2025;
- współpraca międzynarodowa z m.in. grupami roboczymi konsorcjum SIOS;
- organizacja szkoleń i warsztatów dla studentów i dokotrantów (m.in. kontynuacja aktywności z 2024 w ramach warsztatów BioGeoEko prowadzonych w Arktyce przez Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu).
Wsparcie edukacji i sieciowania finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych, Polskiego Konsorcjum Polarnego oraz zewnętrznych projektów.
O lodowcach cielących się, „wysokim sezonie” w Arktyce, a także… spotkaniach z niedźwiedziami polarnymi dr Dariusz Ignatiuk z Wydziału Nauk Przyrodniczych UŚ, przewodniczący Centrum Studiów Polarnych opowiada w podcaście – rozmowie z Centrum Komunikacji Medialnej UŚ.
