Wspólna wystawa dwóch katowickich uczelni
Ziemia pęka w szwach i rozpada się na naszych oczach, ale w jej środku nie widać już ani pięknej Persefony, ani martwej Eurydyki, ani nawet ogni piekielnych jak z obrazów Hieronima Boscha. Pęknięcia to coraz częściej pogórnicze zapadliska, ogromne wyrobiska kopalni odkrywkowych, kamieniołomy, szkody górnicze. Na terenach, takich jak Górny Śląsk czy Zagłębie Dąbrowskie, terenach górniczych i pogórniczych, z dziur wygląda widmo karbocenu, epoki w dziejach świata, będącej odwrotnością karbonu. Epoki wydobywania, wykorzystywania, pustoszenia i zadawania Ziemi coraz dotkliwszych ciosów.
Podczas wystawy „Podziemia. Subterra incognita” będzie można oglądać efekt wspólnych prac Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach i Uniwersytetu Śląskiego nad widmem karbocenu i pustych powęglowych podziemi, podjętych w ramach Laboratorium środowiskowej wiedzy regionu. Prezentowane będą m.in. prace Rafała Bujnowskiego, dr. Arkadiusza Goli, prof. Grzegorza Hańderka, Ludwika Holesza, dr hab. Iwony Jelonek, prof. UŚ, Bogdana Kosaka, dr. hab. Piotra Muschalika, prof. ASP, dr. Dominika Ritszela, dr. Michała Smandka, dr. Pawła Szeibla, prof. Andrzeja Tobisa i prof. Ireneusza Walczaka.
Wystawę ubogacą również spotkania, dyskusje i warsztaty z udziałem m.in. dr Moniki Glosowitz, dr Michaliny W. Klasik, prof. Janusza Janeczka, prof. Andrzeja Kowalczyka, prof. Jacka Leociaka, dr. Zbigniewa Mirkowskiego, dr hab. Lucyny Sadzikowskiej, prof. UŚ, dr Joanny Soćko, prof. Piotra Strzałkowskiego, prof. Adama Rostańskiego, Pauliny Walczak-Hańderek, dr hab. Marty Tomczok, prof. UŚ oraz dr. hab. Pawła Tomczok, prof. UŚ.
Wernisaż odbył się 17 lutego o godz. 18.00 w Galerii Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach. Wystawę otworzył wykład prof. Ryszarda Koziołka „Katabaza”, natomiast zamknie go wykład prof. Tadeusza Sławka „Wyjście z podziemi”. Wystawa potrwa do 24 marca 2023 roku.
Organizatorami są: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, Uniwersytet Śląski oraz Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Katowicach.
Wystawa jest efektem działań podjętych w ramach Strefy Węgla podczas 6. Śląskiego Festiwalu Nauki KATOWICE.
Najbliższe spotkanie
24 marca o godz. 17.00 prof. Tadeusz Sławek wygłosi wykład pt. „Wyjście z podziemi”.
Engels w swej krytyce idealistycznej – jego zdaniem – filozofii Ludwika Feuerbacha tworzącej obraz człowieka zawieszonego w abstrakcyjnej przestrzeni, docenia jednak kilka spostrzeżeń tego filozofa. Jednym z nich jest sąd, iż „W pałacu myśli się inaczej, niż w chacie”, chociaż „Feuerbach nie wie, co począć z tymi twierdzeniami, [i] pozostają one dla niego frazesami, nauka o społeczeństwie, socjologia jest dla niego terra incognito”. Pozostańmy przy tym ważnym zdaniu Feuerbacha, pytając: jak się myśli w podziemiu, ale nie zapominając o uwadze Engelsa, iż nie wolno nam zapominać o „żywych ludziach działających na widowni dziejów”.
Conradowskie Jądro ciemności pomoże nam wyprowadzić jeden z wniosków z rozważań nad „wyjściem”: „wyjście” na ogół nie znajduje się tam, gdzie przewidują go ideologiczne schematy ustanawiające obowiązujący porządek rzeczy. Jeśli przez „wyjście” rozumieć „osiągnięcie celów”, okaże się ono pułapką, ślepą uliczką, w którą zostaliśmy wpuszczeni przez zarządzających „ideami”: nie chodzi o to, by (jak mówi Conrad) „zawracać z drogi potworności”, lecz by pomnażać zysk utwierdzający status quo – „odważyłem się zaznaczyć, że celem Kompanii jest osiągnięcie zysku”, czytamy w tekście. „Wyjściem” byłoby istotnie położenie kresu potworności świata, lecz właśnie takie „wyjście” – uczy historia – jest mało prawdopodobne. Co zatem czynić w takiej sytuacji? Spróbujemy się nad tym zastanowić podczas naszego spotkania.
Harmonogram spotkań
14 marca, godz. 17.00
dr hab. Małgorzata Wójcik-Dudek, prof. UŚ, dr Magdalena Ochwat
Carbonarium edukacyjne
Warsztaty dla młodzieży od 14 lat
15 marca, godz. 17.00
prof. Adam Rostański
Co rośnie i zakwita na hałdach pogórniczych?
Prezentacja obejmie takie zagadnienia, jak: charakterystyka siedlisk hałd pogórniczych i zróżnicowanie ich szaty roślinnej oraz osobliwości flory siedlisk odpadów poprzemysłowych, kierunki ich badań i działania ochronne.
16 marca, godz. 17.00
dr hab. Anna Barcz Drach
Drach
miejsce: kino Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach (ul. Raciborska 50)
18 marca, godz. 10.30
prof. Grzegorz Hańderek i Joanna Bronisławska
GŁĘBIA–PARTYTURA–PODZIEMNA STRUKTURA
Warsztaty dla dzieci w wieku od 7 do 10 lat.
Obowiązują zapisy. Prosimy wysłać zgłoszenie na adres: promocja@asp.katowice.pl.
21 marca, godz. 17.00
dr Monika Glosowitz, Paulina Walczak-Hańderek, dr hab. Iwona Jelonek, prof. UŚ, dr Michalina W. Klasik, dr hab. Lucyna Sadzikowska, prof. UŚ, dr Joanna Soćko, dr hab. Marta Tomczok, prof. UŚ
Podziemny Kolektyw Kobiecy
22 marca, godz. 17.00
prof. Jacek Leociak
Podziemia Muranowa
24 marca, godz. 17.00
prof. Tadeusz Sławek
Wyjście z podziemi
Wszystkie wydarzenia, począwszy od 16 marca, będą się odbywały w kinie ASP w Katowicach przy ul. Raciborskiej 50.
Tematyka wykładów
7 marca
W środę odbyło się spotkanie pt. „Pustki w podziemiach”. Przykuwająca od kilku miesięcy uwagę mediów sytuacja zapadlisk w Trzebini skłania, by porozmawiać, jak dalece sięga potoczna wiedza ludzi na temat szkód górniczych. Czy jesteśmy wobec nich bezradni, czy też bezradni jesteśmy wobec systemu ich wykrywania, naprawy i rekompensaty tego, co w wyniku szkód tracimy? Równie ważne wydaje się, by porozmawiać, dlaczego nie przywiązujemy większej wagi do historii przestrzeni, a szczególnie – do historii samego górnictwa, wskutek czego nie mamy także rozeznania w tym, co w terenie jest, a co nie jest efektem jego działalności. W najbardziej szerokim wymiarze rozmowa dotyczyła tego, czy i w jakim znaczeniu podziemia nieczynnych kopalń – więc nie tylko skutki uboczne ich działalności – są bądź mogą być puste, i czy tę pustkę w przyszłości można sensownie zapełnić, np. poprzez magazynowanie w niej energii, zakładanie w niej miejsc pamięci o dziedzictwie pogórniczym. W rozmowie udział wzięli eksperci w dziedzinie geologii, górnictwa i hydrogeologii: prof. Janusz Janeczek (UŚ), prof. Iwona Jelonek (UŚ), prof. Andrzej Kowalczyk (UŚ), prof. Andrzej Kowalski (GIG), prof. Piotr Strzałkowski (PŚl).
16 marca
Dr hab. Anna Barcz wygłosiła wykład pt. „Drach” w kinie Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach (ul. Raciborska 50).
„Drach” jest powieścią autorstwa Szczepana Twardocha opublikowaną w 2014 roku. Drach, stwór terracentryczny, czujący od dołu, obserwujący z trzewi ziemi śląskiej, sieje nihilistyczną opowieść o przemijaniu świata ludzi, zwierząt i reszty związanej z nimi materii. Jest głosem zmęczonej długą eksploatacją ziemi, która uczestniczy w chaotycznej, naładowanej emocjami historii post-węglowego Śląska, zamieszkałego przez ludzi mówiących w różnych językach. Ale może właśnie tutaj, na Śląsku, wizja Dracha może nabrać formę uniwersalnego i przejmującego przesłania.
Anna Barcz jest literaturoznawczynią, autorką pierwszych w Polsce prac poświęconych studiom środowiskowym: „Realizm ekologiczny: od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze polskiej” (Katowice 2016), „Animal Narratives and Culture: Vulnerable Realism” (Newcastle upon Tyne 2017), „Environmental Cultures in Soviet East Europe: Literature, History, and Memory” (London 2020); zaprojektowała kulturowe studia nad polskimi rzekami, Wisłą i Odrą. Pracuje w Instytucie Historii PAN w Warszawie.
21 marca
21 marca odbyła się rozmowa z członkiniami Podziemnego Kolektywu Kobiecego – działającego w przestrzeni wystawy zespołu osób próbujących przełamać impas węglowy i złą prasę węgla.
Początek takiemu myśleniu dała dr hab. Iwona Jelonek, prof. UŚ w swoim tekście opublikowanym w artzinie węglowym (grudzień 2022), pisząc o bezbronności i kruchości węgla. Kruchość, termin filozoficzny Judith Butler (vulnerability), jest także właściwością jego materialności. Węgiel bywa często po prostu kruchy i dlatego nie nadaje się do rzeźbienia. Jedynie niektóre jego gatunki (jak węgiel sapropelowy) w niektórych rękach dają niezwykłe efekty.
Węgiel potrzebuje nie tylko działań związanych ze zmianą prasy, ale potrzebuje też odświeżenia i odnowienia mitów oraz rytuałów, potrzebuje ujęcia animistycznego (new animism), na nowo opowiedzianych kobiecych opowieści, takich jakie w odniesieniu chociażby do zwierząt pisane są w Ameryce Południowej. Oprócz tego potrzebuje oczywiście zdecydowanych działań politycznych. Zacząć jednak należy od ponownego zaczarowywania. Jak w bajce o dobrym olbrzymie – w niektórych sytuacjach trzeba użyć czarów, żeby przekonać świat, że to, co wygląda na złe, może być także dobre.
W rozmowie udział wzięli: dr Monika Glosowitz, dr hab. Iwona Jelonek, prof. UŚ; dr hab. Lucyna Sadzikowska, prof. UŚ; dr hab. Marta Tomczok, prof. UŚ; dr Joanna Soćko z Uniwersytetu Śląskiego oraz mgr Paulina Walczak-Hańderek, dr Michalina W. Klasik, dr Justyna Mędrala z Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach.