Uniwersytet Śląski w Katowicach

Z inicjatywy naukowców Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach powołana została Grupa Badawcza Sprawiedliwej Transformacji. Jej celem będzie podjęcie działań badawczych i edukacyjnych, wspierających opracowanie i wdrożenie koncepcji sprawiedliwej transformacji. Wiążące się z nią zmiany dotkną nie tylko obszar Górnego Śląska, lecz również inne regiony europejskie, które stanęły w obliczu konieczności przekształcenia stylu życia, kultury i wartości społecznych w odpowiedzi na wyzwanie budowania tak zwanej zielonej i ekologicznie zrównoważonej gospodarki.

Wiele możliwości otwiera przed naukowcami program Unii Europejskiej pn. Europejski Zielony Ład. Państwa członkowskie podjęły wyzwanie osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku. Włączając się w te działania, naukowcy w ramach powołanej grupy planują nie tylko prowadzić badania nad zagadnieniami sprawiedliwej transformacji, lecz również nawiązywać współpracę z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi oraz partnerami społecznymi.

O idei powołania zespołu oraz o tym, w jaki sposób Uniwersytet Śląski włącza się w realizację Europejskiego Zielonego Ładu, mówi prorektor ds. współpracy międzynarodowej i krajowej dr hab. Tomasz Pietrzykowski, prof. UŚ, który pełni funkcję kierownika nowo powołanej grupy.

|Małgorzata Kłoskowicz|

Panie Profesorze, Górny Śląsk to obszar interesujący. Wciąż jeszcze kojarzony jest z przemysłem górniczym, paliwa kopalne to nieodłączna tradycja regionu. Od wielu lat mówi się jednak o konieczności stopniowego budowania – także tu – tak zwanej zielonej gospodarki. Pewne działania w tym zakresie podejmowane są już od lat. Przypomnijmy też, że w 2018 roku w Katowicach włączyliśmy się w organizację szczytu klimatycznego COP24, podczas którego przyjęty został „Katowicki Pakiet Klimatyczny” – zbiór zasad regulujących działania w zakresie łagodzenia skutków zmian klimatu.
Wiele się już zmieniło, ale jeszcze sporo wyzwań przed nami…

Górny Śląsk jest jednym z kilku najważniejszych regionów w Europie pod względem aktualnych wyzwań polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Postawiła ona przed sobą bardzo ambitny cel.

Tak zwany Europejski Zielony Ład, bo o nim mowa, zakłada, że w ciągu 30 lat państwa europejskie osiągną neutralność klimatyczną.

Pierwszy kontynent neutralny dla klimatu… Co tak naprawdę oznacza to sformułowanie? Z materiałów Komisji Europejskiej dowiadujemy się, że budowaniu „zielonego ładu” służyć mają środki przeznaczone na finansowanie działań w każdym sektorze gospodarki, takich, jak ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, renowacja budynków, wsparcie przemysłu w budowaniu zielonej gospodarki czy wreszcie wspomaganie badań naukowych dostarczających wiedzy w tym zakresie.

Jest to bardzo trudne przedsięwzięcie.  Aby osiągnięcie zasadniczej zmiany w skali całego kontynentu było możliwe, musimy wziąć pod uwagę rozmiar przeobrażeń, które w najbliższych latach dotkną przemysł, transport czy gospodarowanie odpadami, w tym przede wszystkim plastikiem. Dla Śląska, jako regionu szczególnie głęboko uwikłanego w dotychczasowy model gospodarki i życia, będzie to szczególnie trudne. Jest to zarazem ogromna, największa od kilkuset lat, szansa dla naszego regionu, aby zdefiniować się na nowo. Musimy włączyć się w podjęcie tego wyzwania, aby nie przejść do historii wraz z epoką, która nasz przemysłowy Śląsk stworzyła.

Nie uciekniemy od słowa transformacja. Odnoszę wrażenie, że od kilkudziesięciu lat towarzyszy ono regionowi, z którym tak mocno jesteśmy związani. W przypadku Śląska ma ono szerokie znaczenie, dotyczy nie tylko przemysłu, lecz również stylu życia czy przyjętych społecznych wartości. Proponowane zmiany powinny mieć solidne naukowe zaplecze. Takie działania podejmie powstający właśnie i kierowany przez Pana Profesora zespół naukowców – Grupa Badawcza Sprawiedliwej Transformacji.

Sprawiedliwa transformacja staje się jednym z najważniejszych, a jednocześnie najsłabiej rozumianych, pojęć współczesnej polityki Unii Europejskiej i jej krajów. Śląsk jest bodaj najważniejszym regionem, którego będzie ona dotyczyć. Pojęcie to staje się też jednym z filarów polityki Europejskiego Zielonego Ładu. Chodzi o to, aby opracować narzędzia wsparcia dla tych regionów,  dla których dostosowywanie się do nowego typu podejścia do ochrony klimatu i całego środowiska jest szczególnie trudne i ryzykowne. Unia Europejska jest gotowa przeznaczać dodatkowe, bardzo duże środki, aby dążenie do neutralności klimatycznej odbywało się w miarę możliwości w warunkach równości szans.

Co to oznacza dla naszego regionu?

Fundusze przeznaczone na ten cel powinny być przemyślane, odpowiednio opracowane i spożytkowane, aby takie regiony, jak nasz, mogły optymalnie odnaleźć się w rzeczywistości Europejskiego Zielonego Ładu. Innymi słowy, aby nie były „pozostawione same sobie” w obliczu nadchodzących zmian. Tym właśnie chcemy się zajmować – nie tylko zresztą w odniesieniu do Śląska, ale sprawiedliwej transformacji do modelu życia neutralnego klimatycznie w ogóle. Są to bowiem problemy uniwersalne, choć w skali Europy kilka regionów, w tym nasz, jest w pewnym sensie ich naturalnymi „stolicami”.

Ta „naturalna stolica” wyzwania klimatycznej neutralności to również miejsce, w którym zlokalizowany jest Uniwersytet Śląski ze swoim badawczym potencjałem. Nasi naukowcy często podkreślają, że region inspiruje ich do podejmowania ciekawych tematów do swoich badań. Mówią to zarówno geolodzy, jak i biolodzy, socjolodzy, językoznawcy czy historycy…

Uniwersytet Śląski jest najważniejszą uczelnią na Śląsku, zdolną podjąć wątki, o których rozmawiamy. Dotyczą one przede wszystkim narzędzi polityki publicznej, ich postrzegania oraz wynikających z niej zmian mających znaczenie dla jakości życia mieszkańców regionu. Istotne jest również monitorowanie efektów podejmowanych działań w świadomości społecznej.

Mamy ambicje nie tylko włączyć się w te badania, ale stać się jednym z ich liderów w skali co najmniej europejskiej.

Aby osiągnąć ten cel, musimy spróbować połączyć siły znakomitych badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe w naszym uniwersytecie. Szczególnie zależy nam na powiązaniu wiedzy i doświadczenia przedstawicieli nauk społecznych oraz specjalistów z nauk przyrodniczych, ścisłych i technicznych. Będziemy także zapraszać do udziału w naszych badaniach zainteresowane nimi osoby z innych uczelni śląskich, a także partnerów zagranicznych. To nie czas na naukową izolację. Chcemy być maksymalnie otwarci. Wyzwanie, które przed nami stoi, jest bowiem ogromne.

Bardzo dziękuję za rozmowę.

Dokumenty do pobrania:

• Deklaracja Grupy Badawczej Sprawiedliwej Transformacji (pdf, 585 kB).

Powiązane treści:

Konferencja prasowa dotycząca powołania Grupy Badawczej Sprawiedliwej Transformacji