Naukowcy wciąż poszukują nowych związków, które okażą się skuteczne w walce z bakteriami i wirusami zagrażającymi zdrowiu i życiu człowieka. Choć obecnie najwięcej uwagi poświęcamy koronawirusowi, nie powinniśmy zapominać o innych patogenach, które w przeszłości również były przyczyną globalnych epidemii. Do tej grupy należy wirus HIV. Atakuje on komórki systemu immunologicznego, w wyniku czego organizm człowieka stopniowo przestaje radzić sobie ze zwalczaniem zakażeń.
Jak podaje Krajowe Centrum ds. AIDS, od początku trwania tej epidemii w Polsce, a więc od 1985 roku do 31 grudnia 2020 roku w naszym kraju zarejestrowano 26 486 osób zakażonych wirusem HIV, z czego u 3 815 rozwinął się AIDS (https://aids.gov.pl/). Pod koniec października 2021 roku leczeniem objętych było ponad 14 000 pacjentów, w tym 96 dzieci. Ze względu na mutacje wirusa, nadal prowadzone są badania naukowe mające na celu znalezienie skutecznych leków przeciwwirusowych. Dwa nowe związki, które mogłyby zostać wykorzystane w takich farmaceutykach, zostały zaproponowane przez zespół naukowców reprezentujących: Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Narodowy Instytut Leków oraz Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Substancje te oparte są na strukturze betuliny i triterpenu pentacyklicznego pochodzenia naturalnego. Związki z tej grupy wykazują silne działania m.in. przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Przedmiotem prowadzonych badań była fosfonowa pochodna kwasu 3-karboksyacylobetulinowego oraz fosforanowa pochodna 3-karboksyacylobetuliny. Porównując uzyskane aktywności anty-HIV z działaniem bewirimatu, pierwszego preparatu o nowym mechanizmie działania (inhibitor dojrzewania wirusa), który był poddawany badaniom klinicznym II fazy, stwierdzono, że fosforowe związki charakteryzuje, oprócz wysokiej aktywności biologicznej, również wyższa selektywność. Zaletą zaproponowanych rozwiązań jest ponadto uproszczony proces produkcji. Naukowcy wykorzystali bowiem odczynniki dostępne w handlu oraz użyli – jako głównego substratu – łatwo dostępną betulinę, którą można pozyskać z kory brzozy stanowiącej na przykład odpad przy produkcji papieru.
Obydwa związki, sposób ich otrzymywania oraz zastosowanie zostały objęte ochroną patentową.
Autorami pierwszego wynalazku są naukowcy reprezentujący:
- Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach: prof. dr hab. Stanisław Boryczka, dr Elwira Chrobak, dr hab. Ewa Bębenek, dr Monika Kadela-Tomanek,
- Narodowy Instytut Leków: prof. dr hab. Zdzisław Chilmonczyk, dr hab. Katarzyna Wiktorska, dr hab. Małgorzata Milczarek, mgr Aleksandra Dąbrowska,
- Uniwersytet Śląski w Katowicach: dr hab. Maria Jastrzębska, prof. UŚ.
W zespole pracującym nad drugim opatentowanym rozwiązaniem znaleźli się badacze ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach: prof. dr hab. Stanisław Boryczka, dr Elwira Chrobak, dr hab. Ewa Bębenek, dr Monika Kadela-Tomanek, a także: prof. dr hab. Zdzisław Chilmonczyk, dr hab. Katarzyna Wiktorska, dr hab. Małgorzata Milczarek oraz mgr Aleksandra Dąbrowska z Narodowego Instytutu Leków oraz dr hab. inż. Artur Chrobak, prof. UŚ z Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
