23 stycznia 2025 roku zostało oficjalnie otwarte Centrum Logistyczno-Naukowe BERA na Svalbardzie. – Jest to pierwsza infrastruktura poza granicami Polski, której właścicielem jest Uniwersytet Śląski w Katowicach, jak również pierwsza od kilkudziesięciu lat otwarta polska infrastruktura w Arktyce – mówi dr Dariusz Ignatiuk z Wydziału Nauk Przyrodniczych UŚ w podcaście udzielonym dla UŚ z okazji nowopowstałej inicjatywy badawczej.
Pod koniec 2023 roku, po trzech latach starań, Centrum Studiów Polarnych we współpracy z Polskim Konsorcjum Polarnym sfinalizowało inicjatywę utworzenia i utrzymania Centrum logistyczno-naukowego na Svalbardzie, które rozpoczęło swoją działalność w Longyearbyen w marcu 2024 roku.
Porozumienie o powołaniu zespołu Centrum Studiów Polarnych ds. Centrum logistyczno-naukowego na Svalbardzie BERA zostało podpisane przez siedem jednostek naukowych: Uniwersytet Śląski w Katowicach (lider), Instytut Geofizyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk w Sopocie, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz Uniwersytet Wrocławski. Partnerzy zobowiązali się współfinansować działania Centrum BERA oraz wspierać jego utrzymanie przez następne 10 lat.
Centrum BERA odgrywa istotną rolę w koordynacji prowadzenia badań naukowych usprawniając ich organizację i logistykę na obszarze Svalbardu. Większość zespołów prowadzących prace badawcze na Svalbardzie dociera do Arktyki przez punkt portu i lotniska Longyearbyen i tutaj rozpoczyna swoje przygotowania do prac terenowych, jak również prowadzi je w rejonie Longyearbyen w oparciu o Centrum BERA. Przewiduje się, że w przyszłości, wraz z rozwojem Centrum BERA, ilość naukowców i realizowanych przez nich projektów będzie zwiększać się znacząco. Nawiązano już współpracę międzynarodową z Norwegią, Litwą i Włochami, dzięki której następuje umiędzynarodowienie działalności oraz planowanie wspólnych projektów badawczych.
– Naszym największym dorobkiem naukowym, jeśli chodzi o Uniwersytet Śląski są badania glacjologiczne – zdradza dr Ignatiuk. – Bardzo mocno skupiamy się na kriosferze, badaniu lodowców, zwłaszcza cielących się, czyli tych, które uchodzą do morza i produkują góry lodowe.
Planowane oraz realizowane działania w ramach Centrum BERA można podzielić na trzy podstawowe zadania:
- prowadzenie badań i monitoringu:
- realizacja badań w oparciu o aparaturę pomiarową będącą na wyposażeniu Centrum BERA (sprzęt geofizyczny, precyzyjne GPS-y różnicowe, wiertnie do lodu i gruntu, automatyczne stacje meteorologiczne, skutery, łodzie pływające, sondy morskie i in.);
- system monitoringu kriosfery (w oparciu o kontynuację projektu CRIOS do 2029 roku) rozproszony na zachodnim wybrzeżu Spitsbergenu od Hornsundu po Ny-Alesund (we współpracy polsko-norweskiej);
- monitoring ekosystemów lądowych, permafrostu oraz degradacji wybrzeży;
- monitoringi morskie we fiordach oraz na wodach wokół Svalbardu;
- badania nad pokrywą śnieżną i lodowcami w oparciu o wyposażenie Centrum BERA.
W ramach infrastruktury Centrum BERA powstanie w 2025 roku pracownia pozwalająca na wstępną obróbkę zebranych próbek (woda, sedymenty, skały itp.) celem ograniczenia ich pojemności i rozmiaru, dokonania wstępnych analiz i przygotowania ich do transportu do Polski (m.in. zamrażanie i przechowywanie próbek lodu oraz śniegu).
Badania realizowane będą w oparciu o pozyskane zewnętrzne środki projektowe (Narodowe Centrum Nauki, Research Council of Norway, Europejska Agencja Kosmiczna, SIOS, Horyzonty Europa) jak np. projekt Liquidice (2025-2028, budżet 7.5 mln EUR, Horyzont Europa).
- wsparcie logistyczne i organizacyjne badań:
- wsparcie działań Polskiej Stacji Polarnej HORNSUND Instytutu Geofizyki PAN;
- organizacja pomiarów terenowych (asysta, pobór próbek, serwis sprzętu, wykonywanie pomiarów) w rejonie centralnego Spitsbergenu (z wykorzystaniem infrastruktury Centrum BERA m.in. skuterów, łodzi i aparatury pomiarowej).
Logistyka i organizacja przedsięwzięcia finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych oraz zewnętrznych projektów.
- edukacja i sieciowanie pomiędzy partnerami polskimi i zagranicznymi:
- organizacja spotkań branżowych partnerów Polskiego Konsorcjum Polarnego z partnerami zagranicznymi;
- współpraca międzynarodowa m.in. z grupami roboczymi konsorcjum Svalbard Integrated Arctic Earth Observing System (SIOS);
- organizowanie spotkań, warsztatów w ramach konferencji SIOS Polar Night Week 2025;
- organizacja szkoleń i warsztatów dla studentów i doktorantów (m.in. kontynuacja aktywności z 2024 w ramach warsztatów BioGeoEko prowadzonych w Arktyce przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu);
- wsparcie edukacji i sieciowania finansowane są ze środków Centrum Studiów Polarnych, Polskiego Konsorcjum Polarnego oraz zewnętrznych projektów.
Uroczystość otwarcia Centrum BERA przeprowadzona została przez Kierownika Centrum BERA Dariusza Ignatiuka i manager Centrum Katarzynę Stachniak w ramach międzynarodowej konferencji Polar Night Week 2025 stanowiącej coroczne spotkanie ponad 140 naukowców będących członkami międzynarodowego konsorcjum SIOS. Uroczystości zostały zaszczycone obecnością gości, którzy wygłosili przemowy okolicznościowe : Marcin Liana – zastępca dyrektora NCN, Heikki Lihavainen – dyrektor SIOS Knowledge Centre z Longyearbyen, Jøran Moen – dyrektor the Univeristy Centre in Svalbard (UNIS) z Longyearbyen, Michał Banaszak – prorektor ds. Cyfryzacji i Współpracy z Gospodarką z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, Adam Kola – prorektor ds. Nauki z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Jacek Jania – były przewodniczący Centrum Studiów Polarnych oraz Komitetu Badań Polarnych PAN.
Zapraszamy do śledzenia informacji o Centrum BERA na nowo powstałą stronę internetową www.bera.us.edu.pl.
