| dr Magdalena Ochwat, dr Anna Guzy |
Projekt badawczy pt. „Humanistyczne prognozy dla klimatu” poświęcony jest jednemu z największych wyzwań w XXI wieku – zmianom klimatycznym w ujęciu humanistycznym. O istotnej roli nauk humanistycznych w przeobrażaniu nawyków konsumpcyjnych, zmianie postaw względem przyrody, redefinicji kategorii i wartości związanych z działalnością człowieka pisali: Ewa Domańska, Marek Oziewicz oraz Ewa Bińczyk, która zaleca nawet „ekologiczną korektę nauk humanistycznych”[1]. Również przyrodoznawcy akcentują ogromną wagę sojuszu nauk przyrodniczych i humanistycznych na rzecz walki z ociepleniem klimatu. January Weiner w wywiadzie dla magazynu „Pismo” stwierdził, że „naukowcy z dziedzin ścisłych i inżynierowie mogą pokazywać konkretne rozwiązania. Przekonać siedem i pół miliarda ludzi do ich stosowania – to już muszą humaniści. Oni zajmują się wartościami, a ochrona przyrody jest ochroną wartości”. Wydaje się więc ważne wspierać naukę o klimacie, jednocześnie rozwijając transformacyjny potencjał humanistyki. A spiritus movens ekologicznej przemiany społecznej powinna z kolei stać się edukacja, zwłaszcza zaś edukacja humanistyczna.
W niniejszych badaniach interesuje nas perspektywa humanistyczna, w tym przedmiot język polski, który w procesie kształcenia realizowany jest w oparciu o największą liczbę godzin. Przedmiot ten posiada stosowane narzędzia do wprowadzania zmiany postaw i wartości wśród młodych – teksty kultury, literaturę, film, fotografię, rzeźbę oraz odpowiednie metodologie, jakie stwarza nowa humanistyka, a w jej ramach humanistyka środowiskowa czy zaangażowana. Obszar prowadzonego badania obejmuje szkoły podstawowe i średnie z miast na terenie całej Polski, ze szczególnym uwzględnieniem naszego regionu, który intensywnie współpracuje z instytucjami oświaty. Naukowcy uważają, że takie badania warto podjąć na Śląsku, gdzie wydobycie węgla kamiennego stanowi od wieków jedno z najważniejszych działań antropocentrycznych, określających tożsamość regionu, stanowiących o jego postrzeganiu w Polsce i na świecie.
Ponadto metodologia humanistyki środowiskowej, uprawiana z powodzeniem na świecie od lat 70. XX wieku, prawie nie znalazła odzwierciedlenia w szkolnej dydaktyce humanistycznej, zarówno w szkole podstawowej, jak i średniej. W większości polskich szkół nie dokonał się nowy zwrot ku Ziemi; świadczy o tym pionierska i jak na razie jedyna publikacja skierowana do uczniów pt. Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich Przemysława Czaplińskiego, Joanny B. Bednarek i Dawida Gostyńskiego.
Ważną przesłanką dla niniejszych badań są postulaty Organizacji Narodów Zjednoczonych, Młodzieżowego Strajku Klimatycznego oraz Unii Europejskiej w zakresie Europejskiego Zielonego Ładu, aby wprowadzić do edukacji kompleksową i aktualną wiedzę o mechanizmach kryzysu klimatycznego, w oparciu o raporty Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC) powołanego przez ONZ, a uczenie na rzecz klimatu zintegrować z treściami przedmiotów szkolnych na wszystkich poziomach edukacji. Takiego zespolenia wymaga złożoność problemów klimatycznych i holistyczne podejście do ich rozwiązywania[2].
Raport z badań powstanie na podstawie wyników ankiety adresowanej do nauczycieli języka polskiego, dotyczącej odpowiedzi na pytanie: czy i jak nauczyciele poloniści kształtują postawy proekologiczne wśród uczniów w szkołach? Składa się ona z 5 obszarów pytań: o poziom kompetencji nauczycieli języka polskiego w zakresie wiedzy na temat zmian klimatu, o możliwości, jakie ich zdaniem dają aktualne dokumenty edukacyjne (podstawa programowa, podręcznik, programy kształcenia, listy lektur, polecenia dla uczniów, zadania etc.), o bariery w podnoszeniu świadomości ekologicznej, o swoją rolę we wspieraniu postaw ekologicznych, a także o proponowane rozwiązania aktywizujące środowiska polonistyczne w tym obszarze.
Celem badań jest zebranie unikalnych, kompleksowych danych uwzględniających doświadczenia i opinie nauczycieli na temat realizacji humanistyki środowiskowej, które pozwolą na opublikowanie artykułów w czasopismach zagranicznych, opracowanie ścieżki kształcenia studentów (przyszłych nauczycieli języka polskiego) w obszarze odpowiedzialności za Ziemię, jak również do stworzenia stosownych materiałów naukowo-dydaktycznych, w tym opracowań naukowych, korpusu tekstów szkolnych, scenariuszy lekcji.
Niniejsze badania stanowią podstawę do starania się w przyszłości o projekt, który stanowiłby próbę odpowiedzi na pytanie, jak lekcje języka polskiego mogą stać się miejscem dyskutowania o problematyce kryzysu klimatycznego, wykraczającej często zdecydowanie poza zakres badań tradycyjnej filologii. Aby wprowadzić taki namysł do szkoły, potrzebna jest nie tylko nowa optyka spoglądania na edukację humanistyczną oraz nowe narracje (materiały edukacyjne), ale także opracowanie zachęcające do podejmowania trudnych tematów, w których żaden specjalista nie czuje się w pełni kompetentny, gdyż przekraczają one granice dotychczasowych dyscyplin.
Dewastacja środowiska będzie wystawiać moralność, wrażliwość i wyobraźnię homo sapiens na próbę, której dziś doświadczamy jeszcze w niewielkim stopniu, ale już widzimy jej postępujący, w ogromnym tempie, katastroficzny kierunek. Szkoła musi się na to przygotować, a „program naprawczy” w obszarach dotkniętymi największymi kryzysami to jedna z powinności i z głównych zadań humanistyki i nauk społecznych.
Badania prowadzą dr Anna Guzy i dr Magdalena Ochwat z Interdyscyplinarnego Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w ramach wyszehradzkiego projektu pt. „Edukacja humanistyczna V4 dla klimatu. Rozpoznania – dobre praktyki – rekomendacje” we współpracy z punktem Europe Direct Śląskie – członkiem sieci Europe Direct w Polsce. Siecią punktów zarządza Komisja Europejska.
Link do ankiety: el.us.edu.pl.
[1] Bińczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Warszawa 2018.
[2] Por. dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Fot. Pixabay