Stanowisko archeologiczne Çatalhöyük w Turcji | fot. Hulki Okan Tabak na Unsplash
Nauka nie jest zarezerwowana wyłącznie dla środowiska akademickiego. O tym, że każdy może się zaangażować i wnieść swój wkład w rozwój wiedzy będzie się można przekonać w 2024 roku, gdy Katowice zostaną Europejskim Miastem Nauki.
Całorocznym obchodom towarzyszy przekonanie, że nauka obywatelska (ang. citizen science) i społeczny bank wiedzy to podstawowe instrumenty dialogu, a miasto powinno wspierać inicjatywy oddolne, szczególnie te ukierunkowane na rozwiązywanie lokalnych problemów z wykorzystaniem nauki.
Czym jest citizen science?
Citizen science to nauka obywatelska, czyli badania prowadzone z udziałem osób niebędących ekspertami (zawodowymi i profesjonalnymi naukowcami). Założeniem tej idei jest zwiększenie zaangażowania mieszkańców w rozwiązywanie problemów lokalnych poprzez włączenie ich do świata nauki przy wsparciu lub z udziałem naukowców.
Nauka obywatelska, pod nazwą citizen science, zaczęła się rozwijać w drugiej połowie XX wieku, jednak tradycje pierwszych przykładów tego typu praktyk liczą już ponad sto lat.
Współpraca badawcza naukowców z nie-naukowcami może dotyczyć różnych dziedzin nauki, a do najbardziej popularnych należą: obserwacja nieba nocą, obserwacja wpływu zmian klimatu na środowisko czy obserwacja ptaków.
Wolontariusze mogą się angażować na kilku poziomach – od prostej pracy takiej jak odczytywanie danych z urządzeń pomiarowych, przez uczestnictwo w definiowaniu problemu po samodzielne działanie na równi z naukowcami.
Zjawisko citizen science zyskuje na popularności m.in. dzięki rozwojowi internetu, smartfonów oraz narzędzi do gromadzenia i rozpowszechniania informacji. Współczesne smartfony dają bowiem możliwość robienia zdjęć bardzo dobrej jakości, skanowania czy zapisywania danych, które następnie mogą błyskawicznie trafić do naukowców.
Często działania w ramach nauki obywatelskiej są realizowane w formie bottom-up polegającej na tym, że nieprofesjonaliści wskazują na nurtujące ich problemy, do których rozwiązania konieczne jest wykorzystanie metody naukowej.
Jak można się zaangażować?
Najczęstszą formą nauki obywatelskiej jest gromadzenie danych i pomoc w ich analizie. Chodzi o działania, które nie wymagają korzystania z zaawansowanej technologii czy aparatury badawczej.
W przypadku Katowic – Europejskiego Miasta Nauki, naukowcy wraz z mieszkańcami będą mogli podjąć działania na rzecz polepszenia jakości życia w mieście i regionie. Dla przykładu: mieszkańcy skarżą się na nadmierny hałas, więc zwracają się do naukowców z prośbą o pomoc. Naukowiec, który podejmie się zbadania i rozwiązania tego problemu może skorzystać ze wsparcia mieszkańców, którzy np. będą regularnie mierzyli hałas wokół nich i zbierali dźwięki miasta. Na podstawie tak zebranej bazy danych, badacz może dokonać analizy i zaproponować rozwiązanie.
Na całym świecie zaangażowanie ludzi zainteresowanych nauką, choć niekoniecznie będących zawodowymi naukowcami ma ogromne znaczenie dla pogłębiania wiedzy. Jednym z interesujących przykładów jest choćby badanie zjawiska tzw. kelpingu obserwowanego u niektórych wielorybów, a polegającym na owijaniu przez nie wokół własnego ciała wodorostów. To dzięki wielu nagraniom, publikowanym przez różne osoby w internecie, eksperci otrzymali ogromną bazę informacji, na której mogą pracować.
Ze wsparcia społeczności rozproszonej na całym świecie, a w której skład wchodzą zarówno profesjonalni naukowcy, jak również osoby po prostu zainteresowane nauką, korzystają też badacze, próbujący rozszyfrować starożytne zwoje z Herkulanum. Dzięki udostępnieniu w internecie danych, kodów źródłowych oraz metod badawczych, analizy zwojów może dokonać praktycznie każda osoba, a za szczególnie owocne wyniki czeka śmiałków pieniężna nagroda.
Wielostronne korzyści
Korzyści z rozwoju nauki obywatelskiej są liczne. Z jednej strony naukowcy mogą poszerzać zakres i zasięg swoich badań naukowych, a także gromadzić duże zbiory danych, czego sami nie byliby w stanie wykonać. Czasem też zaangażowani amatorzy, dla których dane zagadnienie jest pasją, mogą wnieść świeże spojrzenie i popchnąć badania do przodu, gdy utkną w martwym punkcie.
Z kolei nie-naukowcy mogą się zaangażować społecznie, przyczynić się do identyfikacji potrzeb społecznych i doświadczyć sprawczości wnosząc swój wkład w proces zmian zachodzących w ich mieście i regionie.
Ponadto nauka obywatelska to nowoczesna forma edukacji, która zamiast biernego przyswajania wiedzy, daje możliwość poznania jej od praktycznej strony.
Jest to również ważny czynnik pogłębiania poczucia wspólnoty w społeczeństwie, zaangażowania w projekty lokalne i budowania społeczeństwa obywatelskiego.
Chcesz się zaangażować w rozwój nauki i masz pomysły na inicjatywy z zakresu nauki obywatelskiej? Napisz do nas na adres: emn@miastonauki.pl.