W każdym z 50 tygodni w Mieście Nauki publikujemy tekst o wybranych badaniach prowadzonych w danej tematyce przez naukowców z uczelni wchodzących w skład Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki. Teksty dają wgląd w różnorodność zagadnień poruszanych przez naukowców oraz pokazują, jaki potencjał badawczy drzemie w uczelniach tworzących konsorcjum.
| Agnieszka Kliks-Pudlik |
Tydzień Skarbów jest drugim spośród 50 tygodni w Mieście Nauki. Naukowcy z uczelni tworzących Konsorcjum Akademickie – Katowice Miasto Nauki wydobywają wiedzę ukrytą w skałach, minerałach, surowcach mineralnych i skamieniałościach.
Metopozaury, przedstawiciele płazów tarczogłowych w swoim środowisku, około 210 mln lat temu. Osobnik po prawej ma wyraźną narośl w przednio-piersiowej części kręgosłupa. Ma ograniczoną ruchliwość i zdolność do polowania, wydaje się niedożywiony. Autor ilustracji: Jakub Zalewski
– Bez surowców mineralnych nie byłoby większości przedmiotów codziennego użytku oraz rozwoju współczesnych technologii. Podczas Tygodnia Skarbów chcemy pokazać, że zamożność społeczeństwa i jego spokojny byt jest w dużym stopniu zależny od złóż surowców mineralnych i od postępu badań naukowych prowadzonych w tej dziedzinie – podkreśla mgr inż. Ewa Głuszek, jedna z kuratorek Tygodnia Skarbów i kierowniczka Muzeum Geologii Złóż im. Czesława Poborskiego na Wydziale Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej.
Geologiczne skarby
Różne aspekty geologii poruszają w swojej pracy badawczej naukowcy z Katedry Geologii Stosowanej na Wydziale Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej. – Badamy np. skały stanowiące surowiec do produkcji kruszyw drogowych, skały wapienne stosowane w przemyśle cementowym i jako sorbent do odsiarczania spalin, próbki skał zawierające rudy metali – opowiada dr inż. Jacek Nowak z tej jednostki.
Geolodzy pod lupę biorą też odpady mineralne m.in. z wydobycia węgla, które mogą stać się potencjalnym źródłem surowców; badają także wpływ tych odpadów na środowisko wodno-gruntowe i poszukują nowych sposobów ich wykorzystania.
Choć obecne trendy zakładają odejście od paliw kopalnych, w tym węgla, to pozostaje on liczącym się surowcem. – Nawet jeśli energetyka przestanie spalać węgiel, to wciąż będzie on potrzebny np. do produkcji koksu, bez którego nie da się wytapiać stali. Dlatego badanie węgla wciąż pozostaje ważnym aspektem naukowym – wskazuje dr inż. Jacek Nowak.
Węgiel – oraz inne surowcowe „skarby” – trzeba wydobywać, dlatego naukowcy wciąż rozwijają gałęź robotyzacji maszyn stosowanych w górnictwie podziemnym. Przykładem może być projekt symulatora kombajnu górniczego, za pomocą którego można szkolić załogę w zakresie sterowania maszyną w zadanych warunkach, a także monitorować sygnały z rzeczywistych maszyn i na tej podstawie sprawdzać ich efektywność. Pracami kieruje dr hab. inż. Piotr Cheluszka, prof. PŚ z Politechniki Śląskiej.
Skamieniałe skarby
Skarby Ziemi to też niezwykły świat skamieniałych zwierząt i roślin, dokumentujących historię rozwoju naszej planety. Tą tematyką zajmuje się dr Dawid Surmik z Instytutu Nauk o Ziemi Wydziału Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Śląskiego. Zespół pod jego kierunkiem odkrył złośliwy nowotwór w kości prehistorycznego płaza sprzed 210 milionów lat, wykazując, że nowotwory złośliwe, nieraz uważane za schorzenia związane z zanieczyszczeniem środowiska, dotykały też prehistoryczne zwierzęta.
W innych badaniach zespół dr. Dawida Surmika wykazał, że ścięgna u dinozaurów przechodziły proces kostnienia, podobnie jak u ptaków. Miękkie części organizmu, takie jak kolagen, naczynia krwionośne czy komórki, rzadko zachowują się w skamieniałościach wymarłych kręgowców, a paleontologom – jako pierwszym – udało się zidentyfikować je w ścięgnach dinozaurów.
Geologiczne dziedzictwo
Naukowcy z Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki pochylają się również nad dziedzictwem geologicznym i pogórniczym. Trzydzieści takich obiektów znajdujących się przy granicy Polski i Czech zebrano w publikacji i aplikacji „Śląska wyprawa”, która powstała z udziałem drugiej z kuratorek Tygodnia Skarbów – prof. dr hab. inż. Małgorzaty Labus z Wydziału Górnictwa, Inżynierii Bezpieczeństwa i Automatyki Przemysłowej Politechniki Śląskiej.
Program Tygodnia Skarbów znajduje się na stronie: us.edu.pl/tydzien-skarbow-w-miescie-nauki-8-14-stycznia-2024.