W każdym z 50 Tygodni w Mieście Nauki publikujemy tekst o wybranych badaniach prowadzonych w danej tematyce przez naukowców z uczelni wchodzących w skład Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki. Teksty dają wgląd w różnorodność zagadnień poruszanych przez naukowców oraz pokazują, jaki potencjał badawczy drzemie w uczelniach tworzących konsorcjum.
| Agnieszka Kliks-Pudlik |
Tydzień Dźwięku jest trzynastym spośród 50 Tygodni w Mieście Nauki. Naukowcy z Konsorcjum Akademickiego – Katowice Miasto Nauki spoglądają na dźwięki z różnych perspektyw: jako elementy melodii będących podstawą muzykoterapii, jako punkt wyjścia do zrozumienia splątania kwantowego, ale też jako źródło hałasu antropogenicznego.
– Dźwięki to nie tylko melodia czy ogólnie muzyka sama w sobie. Można bowiem spojrzeć na nie z wielu perspektyw – mogą rozwijać naszą sferę społeczną, komunikacyjną oraz emocjonalną. Dźwięki wpływają na wiele obszarów naszego życia – podkreśla dr Sara Knapik-Szweda z Instytutu Pedagogiki na Wydziale Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego, kuratorka Tygodnia Dźwięku.
Fot. Lee Campbell | Unsplash
Ukoić wcześniaka i jego rodziców
Dr Sara Knapik-Szweda jest certyfikowaną muzykoterapetką, która przed kilku laty jako pierwsza wprowadziła terapię muzyczną dla wcześniaków do polskiego szpitala (dziś tych placówek jest już kilka w kraju). Obok pracy badawczo-dydaktycznej pracuje też klinicznie w dwóch szpitalach na oddziałach intensywnej terapii noworodka.
– Dziecko przedwcześnie urodzone to dziecko, którego stan psychomotoryczny i neurologiczny jest bardzo zróżnicowany, a dalszy jego rozwój zależy od wielu czynników biologicznych i środowiskowych. Ważną rolę odgrywa wczesna interwencja i stymulacja rozwojowa, w którą zaangażowani są rodzice dziecka. Muzykoterapia dla dzieci przedwcześnie urodzonych jest więc wczesną formą muzycznej stymulacji, która oddziałuje na ich rozwój holistycznie: wspomaga całościowy rozwój wcześniaka oraz wspiera rodziców dziecka przedwcześnie urodzonego w trudnej, hospitalizowanej sytuacji – podkreśla dr Sara Knapik-Szweda.
Odpowiednio prowadzona terapia z wykorzystaniem muzyki (np. w postaci śpiewu z towarzyszeniem instrumentu) pozwala m.in. nawiązywać relację dziecka z rodzicami; zmniejsza pobudzenie, płacz, irytację czy stres; wspomaga oddychanie; wzmacniania umiejętności koordynacyjnych związane z jedzeniem; uspokaja, uśmierza ból, a także pozwala osiągnąć stan samoregulacji.
– Wprawdzie muzykoterapia na oddziale intensywnej terapii noworodka nie jest (jeszcze?) w Polsce standardową opieką, ale staje się coraz bardziej docenianą dyscypliną naukową i kliniczną – podsumowuje badaczka.
Muzyka terapią dla osób z traumą
Muzykoterapią osób z doświadczeniem traumy relacyjnej zajmuje się z kolei dr hab. Ludwika Konieczna, prof. Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.
Ekspertka wskazuje, że osoby z doświadczeniem traumy relacyjnej, która jest skutkiem zaniedbań i przemocy ze strony najbliższych, mogą przeżywać trudności w obszarze rozpoznawania i regulowania emocji, budowania poczucia bezpieczeństwa; cechuje je często zaniżona samoocena i poczucie winy.
– Doświadczenia praktyczne sugerują, że muzykoterapia może być dla nich narzędziem zmiany i skuteczną formą terapii, jednak istniejące badania nie wskazują precyzyjnie ani na mechanizmy leżące u podstaw takiego procesu, ani na konkretne obszary poprawy funkcjonowania – podkreśla naukowczyni.
Dodaje, że prowadzone obecnie badania bazują na podejściu jakościowym – to znaczy, że są skupione na analizie muzycznych materiałów z sesji muzykoterapeutycznych oraz wywiadów z obecnymi i dawnymi uczestnikami procesów terapeutycznych.
Kwantowe combo, czyli improwizacje kota Schrödingera
Dźwięki (jako fale) nieobce są również fizykom. Prof. Bogusław Fugiel z Instytutu Fizyki im. Augusta Chełkowskiego na Wydziale Nauk Ścisłych i Technicznych Uniwersytetu Śląskiego bada dźwięki Sheparda, które są akustycznym odpowiednikiem schodów L. S. Penrose’a i R. Penrose’a, czyli złudzenia optycznego.
Jak tłumaczy, interwał melodyczny zbudowany na dźwiękach Sheparda można traktować jako superpozycję interwału rosnącego i malejącego, wzajemnie uzupełniających się do oktawy. – Można zatem zauważyć tu pewne podobieństwo do zachowania układów kwantowych: spinów elektronowych i fotonów. Stan superpozycji kwantowej i redukcja wektora falowego to zjawiska, których zrozumienie wykracza często poza zakres naszej wyobraźni. Muzyka jednak od wieków inspirowała ludzi nauki. Tak też jest w przypadku, kiedy zjawiska dźwiękowe ilustrują tajemnicze efekty w świecie kwantów. I tak, odpowiednikiem pomiaru kwantowego jest akt percepcji dźwięków. Dopiero usłyszenie melodycznego interwału Sheparda daje odpowiedź na pytanie, czy jest on rosnący czy malejący – tak jak w doświadczeniu Sterna-Gerlacha z atomami srebra lub w eksperymentach z polaryzacją fotonów! – wskazuje.
I dodaje, że splątanie kwantowe przeniesione do przestrzeni zdarzeń dźwiękowych nie tylko pogłębia naszą wyobraźnię, ale także może służyć do opisu „splątanych w combo” muzykujących osób, ich improwizacji, a także zdarzeń pozamuzycznych.
Posłuchaj… ciszy
Akustyka i psychoakustyka to z kolei obszary zainteresowań naukowych dr. Przemysława Schellera z Katedry Kompozycji i Teorii Muzyki na Wydziale Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.
Jego badania skupiają się na iluzjach akustycznych, krajobrazach dźwiękowych (ang. soundscape) oraz psychologii słuchania. Szczególną uwagę poświęca jakości sonosfery (czyli ogółowi dźwięków otoczenia docierających do naszych uszu) oraz problemowi nadmiernego hałasu antropogenicznego.
– Hałas ma jednoznacznie negatywny wpływ na samopoczucie ludzi. Jednocześnie, coraz trudniej o miejsca wolne od dźwięków emitowanych przez ludzi – nawet w leśnej głuszy ciężko o moment, w którym nie słychać np. przelatujących samolotów. Dlatego staram się promować ciszę jako wartość niezwykle cenną dla człowieka – podkreśla badacz, który wiedzę naukową wykorzystuje również w komponowaniu.
Pełny program Tygodnia Dźwięku na stronie wydarzenia.