Konsorcjum, w skład którego wchodzi m.in. Uniwersytet Śląski w Katowicach, otrzyma dofinansowanie na infrastrukturę badawczą. Projekt pt. „ACTRIS – Infrastruktura do badania aerozoli, chmur oraz gazów śladowych” otrzyma dotację w wysokości 11 616 598,24 zł w ramach działania 4.2. Rozwój nowoczesnej infrastruktury badawczej sektora nauki Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014–2020. Przedsięwzięcie, w którego rozwój zaangażowana jest m.in. nasza uczelnia, zostało wpisane na Polską Mapę Drogową Infrastruktury Badawczej, prezentującą strategiczne inicjatywy. Ich potencjał naukowy może mieć kluczowe znaczenie dla gospodarki Polski i Europy. Ministerstwo Edukacji i Nauki wybrało te projekty, które mogą w przyszłości pomóc w rozwiązaniu globalnych problemów, takich jak: zrównoważony rozwój i ochrona środowiska naturalnego oraz środowiska człowieka, bezpieczeństwo energetyczne i dostęp do surowców, a także rozwój nowoczesnych technologii.
W skład konsorcjum wchodzą: Instytut Geofizyki PAN, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet Wrocławski (lider), Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej PIB, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Uniwersytet Śląski w Katowicach. Koordynatorem ze strony UŚ jest dr hab. Mariola Jabłońska, prof. UŚ – dyrektor Uniwersyteckich Laboratoriów Kontroli Atmosfery (ULKA).
Integralne środowisko naukowo-badawcze
ACTRIS to ogólnoeuropejska infrastruktura służąca badaniom aerozoli, chmur i gazów śladowych. ACTRIS Polska skupia się na pomiarach aerozoli, które są słabo poznanym czynnikiem klimatotwórczym i jednym ze składników smogu, a także na badaniu chmur i interakcji aerozoli z chmurami.
Europejska infrastruktura badawcza (ACTRIS IB) powstała w celu dostarczania wysokiej jakości danych o tzw. krótkożyciowych składnikach atmosfery. ACTRIS IB to odpowiedź na realnie istniejące zapotrzebowanie rynku. Różnorodne procesy atmosferyczne są coraz częściej przedmiotem wyzwań społecznych i środowiskowych. Zaliczamy do nich: jakość powietrza, zdrowie społeczeństwa, zrównoważony rozwój, zmiany klimatu, czy produktywność ekosystemów. ACTRIS zapewnia dostęp do niezbędnych informacji służących zrozumieniu procesów atmosferycznych oraz interakcji bio-geo-chemicznych między samą atmosferą a ekosystemami różnego typu.
Jednym z celów IB ACTRIS-PL jest włączenie się w europejskie struktury ACTRIS, które jest integralnym środowiskiem naukowo-badawczym zapewniającym wsparcie techniczne oraz zintegrowaną bazę danych z serwisami i narzędziami wizualizacji opartymi o technologie internetowe.
Infrastruktura badawcza – IB ACTRIS-PL stanie się integralną częścią infrastruktury ACTRIS-EU. Działalność ACTRIS w Europie zrzesza obecnie ponad 100 europejskich partnerów z 22 krajów, współpracujących ze sobą w ramach konsorcjów międzynarodowych.
Realizacja projektu
W ramach projektu planowane jest doposażenie i rozbudowa centrów badawczych we Wrocławiu, Rzecinie, Raciborzu, Sosnowcu, Zabrzu i Strzyżowie. Realizacja zadań wymaga wzbogacenia centrów o planowaną infrastrukturę, m.in: stanowiska lidarowe (stacjonarne i mobilne), windprofiler, spektrometry cząstek, aparaturę do pomiarów współczynników rozpraszania i absorpcji światła na aerozolu (aethalometr oraz nephelometr polarny), fotometry słoneczne, pyłomierze, ceilometry.
Główne cele projektu to m.in.: dostarczenie wysokiej jakości danych i zwiększenie dostępności do nich w zakresie zmienności czasowej i przestrzennej aerozoli w atmosferze oraz poszerzenie wiedzy w kilku głównych obszarach:
- zmiany klimatu,
- ograniczenia widzialności,
- problemów z jakością powietrza,
- poprawy analiz meteorologicznych,
- poprawy prognoz pogody,
- zakwaszenia opadów i osadów,
- biologii oceanów,
- prawidłowej analiza i weryfikacji danych satelitarnych.
Działania te odpowiadają wprost na cele realizacji IV osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój, w tym cele działania 4.2 POIR, tj.:
- podniesienie jakości nauki oraz pełne wykorzystanie potencjału kadr naukowych,
- zapewnienie spójności polskiego sektora nauki z Europejską Przestrzenią Badawczą oraz stałe podnoszenie jakości prac B+R,
- stworzenie skutecznego dostępu do tej infrastruktury dla przedsiębiorstw i innych zainteresowanych podmiotów.
Poza aspektami naukowymi infrastruktura ACTRIS posłuży również do wzmocnienia potencjału B+R w obszarach:
- zdrowie i dobrostan społeczeństwa oraz zagrożenia środowiskowe – przez dostarczenie danych o narażeniu na szkodliwe zanieczyszczenia atmosferyczne oraz dane do modelowania ich rozprzestrzeniania;
- zmiany klimatu – przez lepsze poznanie klimatotwórczej roli aerozoli, chmur i krótkożyciowych gazów śladowych;
- elektro-mobilność i transport – dostarczenie danych do modelowania w celu kształtowania polityki transportowej, w tym elektromobilności;
- bezpieczna i czysta energia – dostarczenie danych o zanieczyszczeniach w celu kształtowania polityki energetycznej oraz dostarczenie danych do krótkoterminowych, wysoko sprawdzalnych prognoz (nowcast-ów) usłonecznienia i wiatru na potrzeby energetyki odnawialnej;
- świadomość społeczna – podniesienie świadomości społeczeństwa na temat wpływu aerozoli, chmur i gazów śladowych na kwestie dotyczące klimatu oraz zdrowia, w tym celu planowane są działania związane z upowszechnieniem dostępu do rozbudowanych serwisów udostępniana, analizy i prezentacji danych;
- bezpieczeństwo żywnościowe, zrównoważone rolnictwo i leśnictwo, badania mórz i wód śródlądowych oraz biogospodarka – pośrednio poprzez swój interdyscyplinarny charakter.
W ramach projektu Uniwersytet Śląski zakupi lidar (skaner laserowy wykorzystywany m.in. do pomiarów określających pionowe profile atmosfery). W aparaturę tę wyposażone zostanie laboratorium mobilne (samochód). Jest to kluczowe urządzenie z perspektywy dostosowania infrastruktury ABTRIS-PL do wymogów sieci europejskiej.
Łączna kwota rekomendowanego dofinansowania wszystkich projektów wybranych w konkursie wynosi 1 128 375 940,66 złotych. Pełna lista beneficjentów dostępna jest na stronie: www.poir.opi.org.pl/news/id/711.html.
Lot balonem badawczym ULKA / fot. Monika Jodłowska/Centrum Komunikacji Medialnej