Szanowni Państwo,
12 marca 2020 r., z powodu zagrożenia wirusem SARS-CoV-2, zamknęliśmy nasz Uniwersytet dla studentów oraz ograniczyliśmy obecność pracowników w budynkach uczelni. Słowo „zamknęliśmy” wydaje się nieadekwatne. Trwają przecież nieprzerwanie zajęcia dydaktyczne, prowadzimy badania, pracuje administracja i działy techniczne, odbywają się spotkania, konferencje, obrony prac dyplomowych, doktoratów i habilitacji. Zmieniliśmy środowisko naszej pracy, lecz jej istota, jaką jest tworzenie i przekazywanie wiedzy, nie uległa zmianie.
Więcej, natura pracy uczonego sprawia, że my – ludzie uniwersytetu – ćwiczymy się w długotrwałej izolacji. Pracujemy i nauczamy w pojedynkę lub w małych zespołach. Tworzymy odrębne instytuty i wydziały. Nazywamy się wspólnotą, choć nigdy nie poznamy wszystkich jej członków. Wielu z nas w trakcie studiów, a nawet przez lata pracy w Uniwersytecie Śląskim nie odwiedzi wszystkich jego kampusów. Dlaczego więc tak niecierpliwie oczekujemy chwili, kiedy znów odzyskamy nasz Uniwersytet? Skąd to poczucie, że epidemia odebrała nam coś więcej, niż rzeczywistą współobecność ze studentami oraz z koleżankami i kolegami? Poczucie dziwnego braku pochodzi – moim zdaniem – z chwilowej utraty jednej z dwóch postaci uniwersytetu. I nie jest to dostęp do budynków akademickich.
Pierwszy Uniwersytet jest rzeczywisty i namacalny. Tworzy go materialna substancja – żywi ludzie i obiekty akademickie – oraz prawa regulujące funkcjonowanie naszej wspólnoty.
Drugi Uniwersytet jest tajemniczy, niewidoczny i nieuchwytny. Nie stanowi sumy pracujących i studiujących w nim jednostek. Trwa, pomimo że rektorzy, dziekani, dyrektorzy przestają pełnić swoje funkcje. Istnieje, choć kiedyś nas w nim nie było, a pewnego dnia opuścimy go na zawsze. Funkcjonowania Drugiego Uniwersytetu nie opisuje ustawa, statut ani regulaminy. Jest ideą, której istnienia nie sposób dowieść, gdyż objawia się jako skutek wiary, zaufania i praktykowania wartości, które ów Drugi Uniwersytet fundują. Z przynależności do obu Uniwersytetów wynika sens naszej pracy oraz poczucie godności zawodowej i osobistej uczonego.
Obiektywizacją naszych przekonań i wartości jest Uniwersytet jako miejsce, gdzie toczy się pokojowe i życzliwe życie z innymi dzięki wspólnej zgodzie na poszukiwanie i przekazywanie prawdy w sposób wolny od presji politycznej i ekonomicznej.
Należymy do wspólnoty, która szczyci się suwerennością i autonomią wobec aparatów państwa. Za tę wolność winniśmy społeczeństwu intelektualny i publiczny głos prawdy, którą nazywamy naukową.
Czas epidemicznego oddalenia zawiesił nasze bycie razem. Przestały funkcjonować reprezentacje idei uniwersytetu: wykłady i zajęcia w przestrzeniach akademickich, relacje rzeczywiste i symboliczne uczonych i studentów. Stało się jasne, że łatwiej jest w przestrzeń wirtualną przenieść materialny uniwersytet, niż tę jego niematerialną ideę. Dopiero bowiem rzeczywiste bycie razem uczonych, studentów, doktorantów i pracowników – w pracy i w świętowaniu – wytwarza, podtrzymuje i ukazuje sobie oraz światu Godność Uniwersytetu, jego dignitas. Pokojowe przebywanie razem ludzi poprzez naukę i wiedzę wytwarza świecką mistykę Uniwersytetu, której dajemy wyraz w świętach, rytuałach i symbolach akademickich.
Drugi z kolei rok świętujemy rocznicę powstania naszego Uniwersytetu w oddaleniu, zmuszeni do ograniczenia zwyczajowych spotkań i uroczystości.
Na 53 urodziny Uniwersytetu Śląskiego życzę Państwu, aby rychło dokonał się nasz powrót do obu Uniwersytetów. Ten pierwszy czeka gotowy na nasze przyjście; drugi odtworzy się wraz z naszą żywą współobecnością.
prof. dr hab. Ryszard Koziołek
Rektor Uniwersytetu Śląskiego
