Uniwersytet Śląski w Katowicach

Pierwsza myśl o zasadności utworzenia uniwersytetu na Górnym Śląsku pojawiła się w 1921 roku. Była to inicjatywa ks. Stanisława Adamskiego oraz Wojciecha Sosińskiego, posłów na Sejm Ustawodawczy. Kolejne rozmowy na ten temat toczono pod koniec lat 20. XX wieku. Potrzeba stworzenia w Katowicach instytucji, która m.in. podnosiłaby kwalifikacje nauczycieli szkół powszechnych i średnich zaowocowała powołaniem w 1928 roku Instytutu Pedagogicznego. Wybuch II wojny światowej przerwał rozwój katowickiego ośrodka dydaktycznego, jednak już w marcu 1945 roku rozpoczęto działania zmierzające do jego reaktywacji. Wtedy to powstał Obywatelski Komitet Przygotowawczy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Efektem jego pracy był Memoriał w sprawie założenia Uniwersytetu w województwie śląsko-dąbrowskim szeroko uzasadniający postulat utworzenia Uniwersytetu Śląskiego.

W 1950 roku powołano do życia Państwową Wyższą Szkołą Pedagogiczną, która zajęła miejsce likwidowanego Instytutu Pedagogicznego. Pierwsze lata funkcjonowania uczelni były trudne, późniejszy okres przyniósł jednak znaczny jej rozkwit; katowicka WSP uzyskała pełnię praw akademickich, stworzono kilka kierunków studiów humanistycznych. W czerwcu 1962 roku podjęto próby powołania do życia Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach. Było to przełomowe wydarzenie dla inicjatywy utworzenia uniwersytetu. Początkowe plany uruchomienia tu zamiejscowych studiów humanistycznych uległy znacznej modyfikacji, ostatecznie otworzono kierunki matematyczne, fizyczne oraz studia prawnicze. Stanowisko prorektora ds. Filii UJ objął prof. Kazimierz Popiołek. Ciągle żywa potrzeba utworzenia samodzielnego ośrodka uniwersyteckiego w miarę upływu czasu nabierała bardziej realnych kształtów m.in. dzięki koncepcji połączenia dwóch uczelni: Wyższej Szkoły Pedagogicznej i Filii UJ.

Ostatecznie decyzja w sprawie powołania uniwersytetu zapadła w 1968 roku – 8 czerwca powstał Uniwersytet Śląski jako 9. uniwersytet w Polsce. 1 października 1968 roku w Hali Parkowej w Katowicach odbyła się uroczysta inauguracja I roku akademickiego w Alma Mater Silesiensis. Uczelnia proponowała kształcenie na następujących kierunkach: filologia polska, pedagogika, psychologia, historia (zaocznie), prawo, administracja, matematyka, fizyka, chemia, wychowanie fizyczne, elektrotechnika, mechanika. Na stanowisko rektora nowej uczelni powołany został prof. Kazimierz Popiołek. Uczelnia rozpoczęła działalność, licząc 5724 studentów (na studiach dziennych, wieczorowych i zaocznych) kształcących się na czterech Wydziałach: Humanistycznym; Matematyki, Fizyki i Chemii; Prawa i Administracji oraz Wychowania Technicznego (w 1971 roku zmieniono nazwę na Wydział Techniki, a w 2003 roku na Wydział Informatyki i Nauki o Materiałach). Dwa lata później powołano do życia Filię UŚ w Cieszynie. W 1973 roku utworzono trzy nowe Wydziały: Filologiczny; Nauk Społecznych oraz Biologii i Ochrony Środowiska. W 1974 roku powstał Wydział Nauk o Ziemi, w 1976 roku Wydział Pedagogiki i Psychologii, a w 1978 Wydział Radia i Telewizji. W 1989 roku Senat Uniwersytetu Śląskiego podjął uchwałę dotyczącą utworzenia Wydziału Teologicznego, sprawie nie nadano jednak biegu. Utworzenie Wydziału zostało uchwalone finalnie przez Senat UŚ w 2000 roku, a swoją siedzibę otrzymał dopiero w 2004 roku. W 2005 roku z rozwiązanej Filii UŚ w Cieszynie powstały dwa ostatnie Wydziały – Artystyczny oraz Etnologii i Nauk o Edukacji.

W maju 1997 roku Senat UŚ zatwierdził dokument Misja Uniwersytetu Śląskiego; zgodnie z nim, Uniwersytet przyjął w swych działaniach następujące wartości: prawdę, do której zmierza myśl drogą badań naukowych i twórczości artystycznej, oraz wiedzę, która jest upowszechniana poprzez wysokiej jakości nauczanie na różnych poziomach kształcenia.

28 maja 2019 roku Senat Uniwersytetu Śląskiego uchwalił nowy statut UŚ, dokument określający nowy ustrój uczelni, na który składają się m.in. nowa struktura, nowe organy i ciała kolegialne oraz ich kompetencje. Zmiany wynikały z przyjęcia przez Sejm RP w lipcu 2018 roku nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Konsekwencją tych zmian było utworzenie 8 Wydziałów, które rozpoczęły funkcjonowanie od 1 października 2019 roku:  Humanistycznego; Nauk Przyrodniczych; Nauk Społecznych; Nauk Ścisłych i Technicznych; Prawa i Administracji; Sztuki i Nauk o Edukacji; Teologicznego oraz Szkoły Filmowej im. Krzysztofa Kieślowskiego. Jedną z najpoważniejszych zmian, jakie wniosła reforma szkolnictwa wyższego, jest nowy model kształcenia doktorantów w szkołach doktorskich. Zostały powołane Szkoła Doktorska w Uniwersytecie Śląskim oraz Międzynarodowa Środowiskowa Szkoła Doktorska przy Centrum Studiów Polarnych UŚ.

Dziś Uniwersytet Śląski to największa na Śląsku publiczna uczelnia humanistyczna, kształcąca blisko 24 tys. studentów i doktorantów, w tym 900 cudzoziemców, na 77 kierunkach studiów prowadzonych w formie stacjonarnej i niestacjonarnej, pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolitych studiach magisterskich. Do realizacji zadań zarówno dydaktycznych, jak i naukowych Uniwersytet zatrudnia 3,2 tys. pracowników, w tym 1,9 tys.  nauczycieli akademickich. Od powstania uczelni jej mury opuściło blisko 260 tysięcy absolwentów.

Uczelnia prowadzi także różnorodne formy działalności edukacyjnej skierowane do osób w różnym wieku w ramach Uniwersytetu Otwartego. Do najważniejszych form takiej działalności edukacyjnej należą m.in.: Uniwersytet Śląski Dzieci (UŚD), Uniwersytet Śląski Młodzieży, Uniwersytet Śląski Maturzystów, Uniwersytet Trzeciego Wieku, Akademia Dyplomacji.

Uczelnia posiada prawo nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego oraz przyznawania najwyższej godności akademickiej – doktora honoris causa. Wśród osób, którym Uniwersytet nadał do tej pory tę zaszczytną i honorową godność, są m.in.: Eugene Ionesco, Hans-Dietrich Genscher, Josif Brodski, prof. Jean Nicod, prof. Stanisław Barańczak, Ryszard Kapuściński, prof. Jacques Derrida, Tadeusz Różewicz, prof. Józef Szajna, prof. Jerzy Stuhr, ks. abp Damian Zimoń, ks. kard. Zenon Grocholewski, prof. Walery Pisarek, Sławomir Mrożek, Wojciech Kilar, prof. Tomas Tranströmer, abp. Szczepan Wesoły, ks. prof. Michał Heller, prof. John Maxwell Coetzee.

Pierwszym rektorem Uniwersytetu Śląskiego (w latach 1968–1972) był prof. dr hab. Kazimierz Popiołek. Kolejnymi byli profesorowie: Henryk Rechowicz (w latach 1972–1980); Sędzimir M. Klimaszewski (1980–1981 oraz 1982–1990); August Chełkowski (1981–1982); Maksymilian Pazdan (1990–1996); Tadeusz Sławek (1996–2002); Janusz Janeczek (2002–2008); Wiesław Banyś (2008–2016). 15 marca 2016 roku Kolegium Elektorów Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach dokonało wyboru rektora śląskiej Alma Mater na kadencję 2016–2020. Stanowisko to objął prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk. 26 lutego 2019 roku Senat UŚ przyjął uchwałę w sprawie powołania pierwszej Rady Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Na jej czele stanął Piotr Uszok, były prezydent Katowic.

Aktualizacja: wrzesień 2019 r.